مازیار معاونی
منتقد سینما

 با پذیرش این اصل کلی که آثار نمایشی و به شکل اخص فیلم‌های سینمایی تا اندازه‌های بسیاری از اتمسفر کلی حاکم بر مکان و زمانی که در آن ساخته می‌شوند متأثر هستند می‌توان در نگاهی جزئی‌نگرانه‌تر چرایی محبوبیت و فروش آثار برجسته کمدی در مقطع چهل ساله سینمای پس از انقلاب را مورد ارزیابی قرار داد.
بعید است از میان صاحبنظران سینمای ایران کسی در این نکته تردید داشته باشد که سینمای کمدی پس از انقلاب به شکل جدی با فیلم «اجاره نشین‌ها» ساخته درخشان داریوش مهرجویی کلید زده شد. تا پیش از این فیلم که در سال 1365 خورشیدی یعنی حدود هشت سال پس از وقوع انقلاب ساخته شد انبوه فیلم‌هایی که به نکوهش ساختار سیاسی حکومت پهلوی دوم و مقولات مبارزات انقلابیون با ساواک و خفقان امنیتی آن دوره و نقد تند مناسبات ارباب/ رعیتی می‌پرداختند از یک سو و آثار سینمایی جنگی که بعدها ذیل نام گونه بومی «دفاع مقدس» فصل‌بندی شدند از سوی دیگر، فرصت چندانی برای ظهور و بروز در اختیار سینمای کمدی باقی نمی‌گذاشت. مهرجویی با درک درست و دقیق از مناسبات اجتماعی حاکم بر جامعه آن روز ایران یکی از مهمترین و در عین حال دردناک‌‌ترین معضلات اجتماعی آن روزگار(که البته تا به امروز هم ادامه دارد) یعنی معضل مسکن و مقولات ناخوشایند اجاره‌نشینی طبقات متوسط و متوسط به پایین جامعه و فساد دلالی جاری در آن را با رویکرد کمدی به نقد کشید و بسیار هم موفق بود. «اجاره نشین‌ها» با بهره‌گیری از بهترین عوامل و بازیگران آن روزهای سینمای ایران و با نقدی گزنده که با رویه‌ای کمیک پوشانده شده بود هر دو کارکرد هنری و فرامتنی خود را به بهترین شکل ممکن ارائه داد و در حافظه نمایشی تماشاگران آن دهه و دهه‌های بعد سینمای ایران نشست.
با پایان جنگ و‌ گذار جامعه از التهاب دهه شصت به تدریج فضا برای گسترش سینمای کمدی و امکان تجربه گونه‌هایی دیگری از این سینما فراهم شد. ده سال پس از «اجاره نشین‌‌ها» کمال تبریزی در یک جسارت مثال زدنی با فیلم دیدنی «لیلی با من است» برای اولین بار تابوی شوخی با جنگ را از بین برد و در ضمن احترام به ارزش‌های انکارناپذیر دفاع از کشور در برابر دشمن متجاوز با یک کمدی موقعیت درخشان که با نقش آفرینی دیدنی پرویز پرستویی هم همراه شد اثری ساخت که هنوز هم که هنوز است به عنوان یک فیلم اثرگذار و به یادماندنی شناخته می‌شود هر چند در ادامه کمدی‌های جنگی بعدی همچون سه گانه «اخراجی‌ها» ساخته مسعود ده‌نمکی و فیلم «ضدگلوله» به کارگردانی مصطفی کیایی موفق به تکرار اوج «لیلی با من است» نشدند.
کمدی‌های فانتزی، خانوادگی و اجتماعی گونه بعدی کمدی‌ها در سینمای پس از انقلاب را تشکیل دادند، «مرد عوضی» و «مومیایی3» هر دو به کارگردانی محمدرضا هنرمند در رسته کمدی‌های فانتزی که در فرم و پرداخت برای مخاطب نو و بدیع بودند، کمدی‌های خانوادگی همچون «آتش بس» ساخته تهمینه میلانی و «توفیق اجباری» به کارگردانی محمد حسین لطیفی با تزریق مایه‌های کمیک به روابط خانوادگی و زناشویی تماشاگران بسیاری را به سالن‌های سینما کشاندند تا عطش ناشی از کمبود چند دهه‌ای چنین گونه‌هایی در سینمای ایران تا اندازه‌ای برطرف شود و سرانجام آثاری نظیر «ورود آقایان ممنوع» ساخته موفق رامبد جوان که بر محوریت داستانی حضور یک معلم مرد دست و پا چلفتی در یک دبیرستان دخترانه‌ شکل گرفته بود، «هزارپا» ساخته ابوالحسن داوودی و چندین و چند اثر دیگرِ این گونه کمدی که از بازیگران تازه ستاره شده‌ای همچون جواد عزتی، مهران احمدی و... بهره می‌بردند خاطره‌های خوشایند تازه‌ای را به کارنامه کمدی سینمای پس از انقلاب اضافه کردند تا این مسیر همچنان استمرار یابد.