قرارداد بلندمدت ایران و هند بـرای اجرای عملیـات توسعه بندر چابهـار
مسـیر چابهـار کاهـش 60 درصـدی هزینـه حمل و نقـل و کاهـش 50 درصـدی زمـان حمـل کالا از هنـد بـه آسـیای مرکـزی را به همـراه دارد
توسعه چابهار سرعت می‌گیرد با توجه به اهمیت توسعه چابهار در رونق کریدور شمال-جنوب، ایران و هند قرارداد 10 ساله برای تکمیل زیرساخت‌های بندر چابهار امضا می‌کنند
هند و ایـران توافـق بلندمدت بـرای اجرای عملیـات در بندر چابهـار امضا می‌کنند؛ ایـن قـرارداد 10سـال اعتبـار دارد و جایگزین قرارداد قبلی می‌شـود.
بنـدر چابهار بزرگ‌ترین بندر اقیانوسـی کشـور و تنها بندری‌ست که از تحریم معاف است. بندر چابهار مزیت‌هـای اتصـال از طریـق دریـای عمـان بـه اقیانوس هنـد، کشـورهای محصور در خشـکی مانند افغانسـتان و آسـیای مرکـزی را دارد و می توانـد در تجارت، ترانزیت و رشد مراودات منطقه‌ای و جهانی نقش اساسی ایفا کند. توسـعه چابهار بویژه بندر شهید بهشتی برای کشـورهای آسـیای میانه، هند، افغانسـتان و بسـیاری از کشـورهای اروپایـی اهمیت فراوانـی دارد؛ زیرا این بنـدر از نظـر موقعیـت جغرافیایـی یکـی از بهتریـن مسـیرهای ترانزیتـی را بـرای ایـن کشـورها فراهـم می کنـد.ایـران، هنـد و افغانسـتان پنج سـال پیـش توافقنامه راهبـــردی تـــأسیس دالان حمل و نقـل و گــــذر بین‌المللـی موســـوم بـه «موافقتنامه چـابهـــار» را امضـا کردنـد. این قرارداد مقـرر کرده بود بنـدر چابهـار به مرکز منطقه‌ای ترانزیـت، انرژی و تجارت تبدیل شـود.
هنـد از سـال 2016 متعهـد بـه سـرمایه‌گذاری 500 میلیـون دلاری در توسـعه بندر شـهید بهشـتی چابهار شده اسـت؛ برنامه‌ریـزی و مطالعـات توسـعه بنـدر شـهید بهشـتی چابهـار در قالـب طـرح توسـعه بنـدر چابهـار در 5 فـاز بـــا ظرفیت حداقل 80 میلیــــون تــن در ســال انجـام گرفت اما تاکنون تنها فـاز اول ایـن بنـدر از سـال 96 و بـه ظرفیت هشـت میلیون تن در سـال به بهره برداری رسیده است. در خصـوص فعالیت پیمانـکار هنـدی در بنــدر چابهار بـا وجـود سرمایه‌گذاری‌هـــای صورت گــرفته، تعلل وجـود دارد و در دوره‌هایی توسعه بندر متوقف شد. همچنین برای پیشبرد توسعه بندر قـراردادی بـه صـورت کوتاه مـدت با طرف هندی منعقـد و عملیاتی شـد.
با توجه به اهمیت توسعه بندر چابهار تکمیل زنجیره کریدوری شمال- جنوب و نقش این بندر در جذب بار ترانزیتی و رونق تجارت، دولت برنامه‌ای جدید برای سرعت بخشیدن به توسعه چابهار در نظر گرفته است که بر این اساس، قـراردادی بلندمدت بیـن ایران و هنـد صـورت می‌گیرد. درحال حاضـر طـرف هنـدی (شـرکت IPGL ) بـا انعقـاد قـرارداد کوتاه مـدت، عملیـات تخلیه و بارگیـری کالا در بندر شـهید بهشـتی چابهار را بـرعهـده دارد. ایـن شـرکت تاکنـون اقـدام بـه تأمیـن( 6 دسـتگاه جرثقیـل سـاحلی) کـرده اسـت و تأمین سـایر تجهیزات اسـتراتژیک بـا نهایـی شـدن قـرارداد سـرمایه‌گذاری بلندمـدت BOT طبـق تفاهمنامه مشـترک ایـران و هند توسـط طـرف هنـدی انجـام خواهد شـد؛ ضمـن اینکه درحال حاضـر طرفیـن در حـال رایزنـی جهـت نهایی‌سـازی قـرارداد بلندمـدت هسـتند. بر اساس این گزارش، قرارداد تدوین شـده که قرار اسـت طـرف ایرانی آن را به طـرف هنـدی ارائه دهـد و پـس از آن نهایی خواهـد شـد. بـر اسـاس متـن قـرارداد تنظیـم شـده، طـرف هنـدی موظـف اسـت بـه تعهدات تنـاژی، ترانزیـت و آوردن بقیـه تجهیـزات به بندر شهید بهشتی چابهار عمل کنـد. در حال حاضـر فقط تجهیزات فـاز اول به بندر رسـیده و بقیه تجهیزات استراتژیک، پسـکرانه‌ای، تخلیـه و بارگیری و کانتینری هنوز وارد بندر نشـده اسـت.
مزیت‌هـای چابهار برای هند، این کشور را برای تسریع در تکمیل توسعه فازهای دیگر بندر شهید بهشتی ترغیب کرده است. مسـیر چابهـار کاهـش 60 درصـدی هزینـه حمل و نقـل و کاهـش 50 درصـدی زمـان حمـل کالا از هنـد بـه آسـیای مرکـزی را به همـراه دارد. به این ترتیب، هند و ایـران به توافـق بلندمدت بـرای اجرای عملیـات در بندر چابهـار نزدیـک شـده‌اند. ایـن قـرارداد بلندمدت که 10سـال اعتبـار دارد بـه طـور خـودکار تمدید شـده و جایگزین پیمـان قبلی می‌شـود. اهمیـت ایـن توافقنـــامه بـه عنـوان یک سـند بین‌المللی نشـــان از اهمیـــت چــابهـــار در حمل ونقـل بین‌المللـی کالا دارد.
راه‌انـدازی خـط منظـم دریایی چین و هنـد بـه چابهـار
دی‌ماه سال قبل، نخسـتین شـناور کانتینری بـا ظرفیـت 6500 TEU در بنـدر چابهـار پهلو گرفـت. با پهلوگیری این کشـتی فصـل تـازه‌ای از فعالیت‌های بنـدر چابهـار بـه عنـوان بندر اقیانوسـی راهبردی کشـور آغاز شـد. این شناور در خط منظـم کانتینـری بین بنـدر چابهار و بنـادر هند و چین تـردد خواهد کـرد و با حمل ونقـل کالاهای ایرانـی، کالاهای ترانزیتی مربوط بـه کریدور شـمال-جنوب را نیـز حمـل خواهد کرد تـا بندر چابهـار به عنوان بخشـی از ایـن کریدور نقش خود را بیشتر مطرح کند. این خط کشتیرانی در راسـتای مسـیر ترانزیتـی شـمال از هنـد به آسـتاراخان و از بنـادر متعدد چیـن بـه آسـتاراخان در مسـیر کریدور شـمال بـه جنـوب و جنـوب بـه شـمال شـکل گرفته اسـت. به گفته فعالان حوزه حمل و نقل، با تکمیل سـایر زیرسـاخت‌های لجسـتیکی کشـور، ایـن مسـیر در کریدور شمال- جنوب نقش اساسی خواهد داشت.
در خـط منظـم دریـــایی چیـن بـه چابهـار بـه طـور تقریبـی هـر دو هفتـه یـک بار یکـی از شـناورهای بزرگ مقیـاس از مسـیر چیـن بـه چابهـار و به طـور هفتگی نیـز یک بار در مسـیر هنـد بـه چابهـار تـردد می‌کننـد. از سوی دیگر بنا بر اظهارات محمدرضامدرس خیابانی، مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی، برای تسریع در تکمیل زیرساخت‌های بندری و دریایی و توسعه اقتصاد دریامحور، در « فاصلـه سـال‌های 1401 تـا 1405 سرمایه‌گذاری دو میلیـــارد و 150 میلیـون در نظـر گرفته شـده کـه در کنـار آن 325 میلیـون دلار نیـز در حـوزه خریـد کانتینر سـرمایه‌گذاری خواهد شـد کـه در مجمـوع می تـوان گفـت عـددی حـدود 5.2 میلیارد دلار بـرای افزایش ورود 77 شـناور به نـاوگان و خروج شـناورهای فرسـوده و مسـتهلک از نـاوگان هزینـه خواهد شـد.»
تکمیل ریل چابهار و رشت حلقه مفقوده توسعه چابهار
مهم‌ترین عوامل بـرای توسـعه ترانزیت از بنــدر چابهار، توسـعه پسکرانــه ایـن بنـــدر در بخش‌هــای مختلف جاده‌ای و ریلـی است. بیـش از 95 درصـد کالاهایی که بـه بنادر ایـران وارد یا خارج می‌شـوند، مربـوط بـه نیازهای کشور اسـت و کمتـر از 5 درصـد آن سـهم ترانزیت به شـمار می‌رود. در خصوص بارهای تـــرانزیتی که به کشــورهای حـوزه cis مانند ترکمنسـتان، تاجیکسـتان، قرقیـــزستان و همچنیــن افغانستــان حمـل می‌شـود، مسـیر ترانزیتـــی چــابهـــار یـا به عبارتـی کریدور جنوب به شمــال کوتاه‌تریـن و کـم هزینه‌تریـن مسـیر اسـت.
بر اساس برنامه ششم توسعه، توسـعه خطـوط راه‌آهـن باید به 27 هـزار کیلومتـر می‌رسید و بـه همیـن تناسـب تعـداد واگن‌هـای بـاری و لوکوموتیوهـا و واگن‌هـای مسـافری نیز باید افزایش می‌یافت. بر این اسـاس تعداد لوکوموتیوها باید بـه حدود 1670 دسـتگاه افزایـــش می یـــافت و نزدیـک به 53 هـزار واگـن بـاری و بـه همیـن نسـبت واگـن مسـافری بـه نـاوگان ملحـق می‌شـد. بنابرایـن سـرمایه‌گذاری در حـوزه زیرسـاخت بخـش ریلـی بـه اعتبـارات بسـیار سـنگینی نیـاز داشت که همیـن امر سـبب شـد توسـعه ریلـی از اولویت‌هـای اول دولت‌هـای قبلـی خـارج شـود. بـه همیـن علـت هم اکنون 15 هـزار کیلومتـر ریل در کشـور ایجاد شـده و تعـداد لوکوموتیوهای فعال موجـود حدود 550 دسـتگاه و تعـداد واگن‌های باری نیـز نزدیک به 27 هزار دسـتگاه اسـت. به گفته فعالان حوزه ریل، حمل و نقل ریلی در سال‌های اخیر رشد متناسب با نیازهای کشور نداشته است. تأخیـر در اجـرای پـروژه اتصـال ریلی چابهـــار به شـبکه ریلـی سراســـری کشـور و از همـــه مهـــم تر مشـکلات نـاوگان حمل ونقـل زمینـی هـم از نظـر تعـداد ناوگان در مسیر بندر چابهـار و هم کرایه حمـل زمینی از چالش‌هــای عمده پیش رو در جابه جایـی کالا از بنـدر چابهـار بـه داخل کشـور یـا پایانه‌هـــای مـرزی بـــرای کالاهای ترانزیتــی است.
بـا وجـود دو سـند بالا‌دسـتی «طـرح توسـعه محـور شـرق» و «توسـعه سـواحل مکـران» علی رغم تکمیل زیرسـاخت‌ها در حـوزه بنـدری و سـاخت و تجهیـز بنـدر، زیرسـاخت‌های لجسـتیکی بخصـوص در حوزه راه متناسـب بـا ظرفیت‌هـای بنـدری توسـعه پیـدا نکـرده اسـت.
فـاز اول راه‌آهن چابهار از زاهـدان به خـاش بـه طـول 175 کیلومتـر اخیراً افتتـاح شـده و از چهـار قطعه، سـه قطعـه در حـال بهره برداری اسـت. قطعه دیگـر از ایرانشـهر به چابهار نیز در حال انجام اسـت. به گفته متولیان ساخت و توسعه خطوط ریلی، تـا پایـان سـال 1402 ریـل چابهـار بـه زاهـدان متصـل می‌شود. در بخش دیگر کریدور شمال-جنوب، ریل رشت-آستارا تکمیل نشده است که تکمیل این دو مسیر ریلی تحولی بنیادین در توسعه حمل و نقل و ترانزیت کشور ایجاد می‌کند.
بــــرش
بهترین گزینه ترانزیتی برای آسیای میانه
توسـعه چابهار برای کشـورهای آسـیای میانه، هند، افغانسـتان و بسـیاری از کشـورهای اروپایـی اهمیت فراوانـی دارد؛ زیرا این بنـدر از نظـر موقعیـت جغرافیایـی یکـی از بهتریـن مسـیرهای ترانزیتـی را بـرای ایـن کشـورها فراهـم می کنـد