احداث سد«چمشیر» در حوضه آبریز رودخانه زهره، زیستگاه گرازها را نابود کرد
گرگ‌ها در کمین گله‌ها
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
احداث سد چم شیر در حوضه آبریز رودخانه زهره، فارغ از وجود لایه‌‌های گسترده سنگ نمک در بستر رودخانه، شیب‌های جانبی و امکان نشت مواد شیمیایی نفتی به آب مخزن و احتمال بروز یک فاجعه زیست‌محیطی بزرگ در منطقه، منجر به نابودی زیستگاه بسیاری از گونه‌های حیات‌وحش از جمله گرگ‌ها و گرازها شده است! حیواناتی بی‌گناه که خانه و کاشانه خود را در نتیجه آتش‌سوزی میلیون‌ها اصله درخت جنگلی به منظور آماده‌سازی بستر احداث سد، از دست داده و حالا بی‌هیچ سرپناهی در منطقه آواره شده‌اند! نه غذایی برای خوردن دارند و نه خانه‌ای برای زیستن!
آخرین بازمانده‌های زندگی عشایری
سال‌ها پیش حدود 50-40 خانوار عشایری در منطقه برم‌شور واقع در شهرستان ممسنی زندگی می‌کردند. آنگونه که یکی از بازماندگان عشایری به «ایران» می‌گوید با آغاز احداث سد چمشیر، بسیاری از عشایر حق چرای خود را به وزارت نیرو فروخته و این منطقه را ترک کردند. حالا تنها 2 خانواده عشایری ساکن این منطقه تالابی بوده و در چند سال گذشته با مشکلاتی نظیر حمله گرگ‌ها و گرازها به گله‌ها و زمین‌های کشاورزی دست و پنجه نرم می‌کنند. این حیوانات تاکنون خسارات زیادی را به بومی‌های منطقه تحمیل کرده و زمین‌های کشاورزی و مراتع آنها را در معرض نابودی و تخریب جدی قرار داده است.
تخریب زیستگاه حیات‌وحش
«حسین آخانی» عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به «ایران» می‌گوید: بخش وسیعی از این اکوسیستم را جنگل رودخانه‌ای تشکیل می‌دهد که اتفاقاً حیات‌وحش آن نیز بسیار غنی است. این گیاه‌شناس برجسته، بخشی از خاطرات تلخ خود از سوزاندن درختان ارزشمند جنگلی در منطقه را با «ایران» درمیان گذاشته و می‌گوید: در آخرین بازدیدها از منطقه، شاهد آتش گرفتن بخش وسیعی از جنگل و درختان ارزشمند آن بودم! صحنه تلخ و تراژیکی بود. در آن شرایط اسفناک، چندین گرگ را مشاهده کردم! این منطقه سال‌هاست که زیستگاه شمار زیادی از گرگ‌ها و گرازها بشمار می‌رود؛ در نتیجه همزیستی این گونه‌ها، اکوسیستم منطقه تا حد زیادی به تعادل رسیده است.
این کارشناس محیط زیست می‌افزاید: در نتیجه احداث سد چمشیر، حیات‌وحش منطقه، خانه و کاشانه خود را از دست داده و حالا دیگر زیستگاهی امن و آرام ندارند! در نتیجه، هزاران گونه حیات‌وحش از جمله گرازها و گرگ‌ها آواره شده و به سمت زمین‌های کشاورزی و مراتع هجوم آورده‌اند. اکنون دود این اتفاق تلخ، هم به چشم روستاییان رفته و هم اکوسیستم منطقه!
فرسایش شدید خاک
آخانی، یکی از رفتارهای طبیعی گرازها را شخم زدن زمین دانسته و تصریح می‌کند: شخم زدن زمین توسط گرازها، در مناطق جنگلی فرصت بسیار خوبی برای اکوسیستم منطقه ایجاد می‌کند، زیرا در این مناطق آب به اندازه کافی وجود داشته و با جابه‌جایی خاک توسط گرازها، میزان قابل توجهی از اکسیژن وارد خاک می‌شود. اما همین اقدام توسط گرازها در مناطق خشک، فرسایش خاک را تشدید کرده و خسارت زیادی را به اکوسیستم منطقه وارد می‌کند.
این استاد دانشگاه از آخرین سفرش به منطقه چمشیر سخن گفته و تأکید می‌کند: در نتیجه احداث سد چمشیر و حمله گرازها به مراتع و زمین‌های کشاورزی اطراف، خاک این منطقه دچار فرسایش بسیار زیادی شده است. در حقیقت تخریب و فرسایش خاک در محدوده سد چمشیر، بیش از هر چیزی اتفاق افتاده و حتی به چشم دیده می‌شود.
مهاجرت عشایر
«عیسی دلاوری» یکی از بازماندگان عشایر برم شور از توابع شهرستان ممسنی است. مراتع و زمین‌های کشاورزی او در بخش شرقی سد چمشیر واقع شده است؛ درست جایی که سال‌ها پیش عشایر حق چرای خود را با مبالغ میلیاردی به وزارت نیرو فروخته و منطقه را برای احداث سد چمشیر خالی کردند! او بخشی از خاطرات تلخ خود را از احداث سد چمشیر برای «ایران» نقل کرده و می‌گوید: سال‌ها پیش برای احداث این سد، میلیون‌ها اصله درخت جنگلی را تخریب کرده و به آتش کشیدند. عشایر هم که درآمد خاصی نداشته و به سختی گذران زندگی می‌کردند، مراتع و زمین‌های خود را فروخته و به شهرهای اطراف مهاجرت کردند. حالا در این منطقه بجز من و خانواده‌ام، تنها یک خانواده عشایری دیگر زندگی می‌کند. او درباره چرایی ترک نکردن منطقه می‌گوید: علاقه زیادی به طبیعت این منطقه تالابی دارم و هرگز اینجا را با هیچ جای دیگری عوض نمی‌کنم.
دام‌ها در امان نیستند
طبق گفته این بازمانده عشایری در برم‌شور، با آتش زدن جنگل‌های حاشیه رودخانه زهره، زیستگاه گرگ‌ها، گرازها و شغال‌ها ناامن و زمینه برای حمله آنها به مراتع و زمین‌های روستایی فراهم شده است. این حیوانات خانه و کاشانه خود را از دست داده و برای یافتن زیستگاهی جدید، به سمت مراتع و زمین‌های ما هجوم آوردند. آنها دیگر نه بیشه‌ای برای زندگی داشتند و نه جنگلی امن برای ادامه حیات! خورد و خوراک‌شان هم به سختی تأمین می‌شد؛ به همین دلیل آرام آرام به جان زمین‌ها و گله‌های ما افتادند.
او به حمله گرازها به زمین‌ها و مراتع اشاره کرده و می‌گوید: گرازها به اندازه‌ای زمین‌های منطقه را شخم‌زده‌اند که به راحتی می‌توانی در آن گندم بکاری! خاک تخریب شده و حتی درختان دیگر توان ایستادن ندارند.
طبق گفته این عشایر بومی، مدت‌هاست که گرگ‌ها زیستگاه خود را از دست داده و با کمین در بخش‌های مختلف کوه‌ها، به دنبال فرصتی برای حمله به دام‌ها می‌گردند. این حیوانات در طول روز کمین کرده و به یکباره به دام‌ها حمله می‌کنند. هر بار نیز چندین رأس را به دندان گرفته و با خود می‌برند. تقصیر گرگ‌ها و گرازها نیست، آنها گرسنه و بی‌خانمانند! ما هم تقصیری نداریم؛ اگر این سد احداث نمی‌شد این اتفاق‌ها رخ نمی‌داد؛ نه حیوانی آواره و نه آسیبی به دام‌ها وارد می‌شد.