تنها چند روز مانده تا پرونده یک سال دیگر از فعالیت‌های مرتبط با کتاب و ادبیات بسته شود، سالی که یکی از مشخصه‌های بارز آن را برای اهالی فرهنگ می‌توان در نخستین برگزاری همزمان بخش فیزیکی و مجازی نمایشگاه کتاب تهران دانست. از سوی دیگر متولیان فرهنگی دولت سیزدهم، بویژه شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از همان هفته‌های نخست بهار از هرچه جدی‌تر شدن برنامه‌ریزی‌ها برای بی‌نیاز شدن بازار نشرمان از کاغذ خارجی گفتند.

 میزبانی دوباره ناشران بعد از وقفه دو ساله
 یکی از مشهودترین تبعات شیوع پاندمی و محدودیت‌های آن در عرصه فرهنگ را می‌توان در تعطیلی دو ساله نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دانست؛ اتفاقی نشأت گرفته از سیاستگذاری‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا برای جلوگیری از گسترش هر چه بیشتر افراد مبتلا که در نهایت برگزاری نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران را در بهمن ماه سال 1399 برای پرهیز از ورود آسیب‌ هرچه بیشتر به پیکر نشرمان و حفظ ارتباط میان کتاب و این بخش فرهنگ‌ سبب شد.
 ادامه محدودیت‌های جهانی و البته داخلی برای مهار کردن این پاندمی در سال 1400 نیز نمایشگاه حضوری را به تعطیلی کشاند و متولیان به ناچار باز هم دست به دامن فضای مجازی و برپایی غیرحضوری این رویداد حوزه نشر شدند. اردیبهشت ماه امسال به لطف رهایی از محدودیت‌های کرونایی، بعد از وقفه‌ای دو ساله شاهد برگزاری پرشور سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بودیم؛ آن هم در شرایطی که متولیان تجربه کسب شده از برگزاری مجازی این رویداد فرهنگی را نادیده نگرفتند و برای نخستین بار در تاریخ برگزاری این نمایشگاه شاهد برگزاری همزمان شکل مجازی و فیزیکی آن بودیم. این دوره با حضور ۱۸۰۰ ناشر داخلی و ۱۸۷ ناشر خارجی از بیش از ۳۰ کشور جهان در بخش حضوری و ۱۱۰۰ ناشر در بخش مجازی ۲۱ اردیبهشت ماه برگزار شد.

 تلاش برای بی‌نیازی از واردات کاغذ
 تمرکز هر چه بیشتر برای افزایش بهره‌وری و البته راه‌اندازی کارخانه‌های کاغذ کشورمان اتفاق خوب دیگری بود که امسال شاهدش بودیم. با اینکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم از همان هفته‌های ابتدایی ورودش به ساختمان بهارستان بر ضرورت خودکفایی در تولید کاغذ تأکید داشت اما برنامه‌ریزی‌ها برای تحقق هرچه سریع‌تر این هدف ملی در سال 1401 رنگ و بوی جدی‌تری پیدا کرد.
تلاش برای تولید کاغذ داخلی و از سویی برنامه‌ریزی برای بی‌نیازی از واردات کاغذ در کشورمان حرف تازه‌ای نیست، هرچند که طی دهه‌های گذشته موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نشد. با این حال سیزدهم آذر ماه سال‌جاری خبری به نقل از روابط عمومی کارخانه کاغذ مازندران منتشر شد که گویای عزم متولیان فرهنگی و مسئولان کشوری در همراهی برای دست‌یابی به آن بود. بر این اساس روابط عمومی کارخانه کاغذ مازندران اعلام کرد که بر اساس آمار، تولید کاغذ چاپ و تحریر در این کارخانه از مرز ۲۶ هزار تن طی ۸ ماه اخیر گذر کرده‌ است. این نتیجه از سال ۹۲ تاکنون تجربه نشده و رکورد جدیدی محسوب می‌شود که درصورت ادامه روند تأمین مواد اولیه مورد نیاز و تثبیت شرایط قطعاً روند صعودی خود را ادامه خواهد داد.  بنا بر خبر دیگری مسئولان این کارخانه در یازدهم دی ماه اعلام کردند که برای سال آینده توان تولید حدود 65 هزار تن کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه شامل 40 هزار تن کاغذ برای کتاب‌های درسی، 20 هزار تن کاغذ چاپ و تحریر و پنج هزار تن کاغذ روزنامه را دارند. نکته جالب توجه اینکه کارخانه کاغذ مازندران تنها تولید کننده این محصول نیست؛ کارخانه کاغذ «زاگرس» در استان فارس هم با برخورداری از دستگاه‌ها و تجهیزات مدرن، ظرفیت تولید سالانه ۱۲۵ هزار تُن انواع کاغذ را از محل کاغذ‌های بازیافتی دارد. افزون بر آن کارخانه فارس با ظرفیت تولید سالانه ۴۰ هزار تن کاغذ چاپ و تحریر، توانایی تأمین ۴۰ درصد کاغذ مورد نیاز کشور را دارد. کارخانه کاغذ پارس خوزستان هم به گفته متولیان فرهنگی قادر است سالانه 20 هزار تن از کاغذ مورد نیاز صنعت نشر را روانه بازار کند.
 بدعهدی مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت و انصراف ایران
 سال‌جاری با برخی حواشی خارجی در عرصه نشرمان نیز همراه شد، از جمله می‌توان به انصراف ایران برای حضور در هفتادوچهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت اشاره کرد. همزمان با بروز ناآرامی‌های ماه‌های گذشته در کشورمان، مسئولان نمایشگاه کتاب فرانکفورت تأکید کردند که مجبور به تغییر مکان غرفه ما بوده و نمی‌توانند امنیت ما را تأمین کنند!
خانه کتاب و ادبیات ایران نیز به عنوان مجری برپایی غرفه جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر اینکه جانمایی جدید، در شأن و جایگاه نشر کشورمان نیست و امکان اجرای برنامه‌های پیش‌بینی شده را ندارد، از حضور در هفتاد و چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت به طور رسمی انصراف داد. این اقدام یکجانبه نمایشگاه فرانکفورت در تغییر محل از پیش تعیین شده غرفه، در صورتی بود که خانه کتاب و ادبیات ایران در اسفند ماه ۱۴۰۰ نسبت به ثبت نام در این دوره اقدام کرد و در فروردین ماه ۱۴۰۱ با انتشار فراخوان برای همکاری و مشارکت از ناشران سراسر کشور دعوت به عمل آورده‌بود.

بــــرش

برپایی جوایز و رویدادهای رقابتی خصوصی و دولتی
 اهالی کتاب وادبیات در عرصه داخلی به شکلی سالانه شاهد برگزاری جوایز مختلفی هستند، جوایزی که سکان هدایت برخی از آنها را متولیان فرهنگی کشور و ارگان‌های دولتی به عهده دارند و بخشی دیگر هم به همت بخش خصوصی برگزار می‌شوند. جایزه کتاب سال یکی از جوایزی است که به همت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امسال میزبانی علاقه‌مندان و آثار را به عهده داشت. بهمن ماه امسال چهلمین دوره جایزه کتاب سال با حضور رئیس‌جمهور برگزار شد. به گفته حمید پارسا نیا که دبیر علمی این دوره را به عهده داشت هیچ ترجمه‌ای به فهرست آثار برگزیده چهلمین دوره راه پیدا نکرد. جایزه جلال هم در زمره رویدادهای رقابتی دولتی قرار می‌گیرد که به طور خاص عرصه ادبیات را مد نظر دارد. دی ماه سال‌جاری پانزدهمین دوره این جایزه برگزار شد، رویدادی رقابتی که تمرکز آن بر ادبیات داخلی و بویژه داستان‌کوتاه و رمان است، در پانزدهمین دوره این جایزه آثار مستندنگاری با افزایش قابل توجهی در مقایسه با سال‌های قبل روبه‌رو شدند. یکی دیگر از رویدادهای داخلی عرصه کتاب که امسال همزمان با روز قلم در چهاردهم تیرماه برگزار شد، بیستمین دوره جایزه قلم زرین است که تمرکز آن بر ادبیات داستانی و شعر برگزار می‌شود. این رویداد ادبی به همت انجمن قلم ایران و در همراهی با جمعی از اهالی ادبیات برگزار می‌شود. یکی دیگر از رویدادهای رقابتی عرصه کتاب که در سال‌جاری شاهد برپایی‌اش بودیم جایزه ابوالحسن نجفی است که امسال ششمین دوره‌اش از سوی مؤسسه شهر کتاب برپا شد، هیأت داوران این رویداد فرهنگی تنها بررسی آثار ترجمه شده را مدنظر دارند. فارغ از جوایزی که اشاره شد، طی سالی که چیزی به پایان آن نمانده رویدادهای دیگری را نیز در عرصه کتاب و ادبیات شاهد بودیم؛ از جمله می‌توان به انتشار فهرست‌هایی اشاره کرد که اغلب آنها به مخاطبان کم سن‌وسال توجه دارند؛ لاک‌پشت پرنده و همچنین فهرست‌هایی که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و البته شورای کتاب کودک منتشر می‌کنند که راهنمای خوبی برای خرید کتاب‌ها از سوی والدین جوان  برای فرزندانشان هستند.