نشست چهارجانبه ایران، روسیه، ترکیه و سوریه در روزهای 24 و 25 اسفندماه به میزبانی مسکو برگزار می‌شود
تهران در متن فرایند صلح دمشق
مقام‌های دیپلماتیک تهران، مسکو، آنکارا و دمشق برای انجام دور جدید مذاکرات صلح سوریه در روزهای 24 و 25 اسفندماه در روسیه گرد‌هم خواهند آمد. این نشست که در سطح معاونان وزرای خارجه برگزار می‌شود، گام مهمی در تقویت مذاکرات آستانه به شمار می‌آید که تصور می‌شد پس از بروز بحران جنگ در اوکراین از اولویت کشورهای طرف این مذاکرات بویژه روسیه خارج شده است.
نشست پیش رو در حالی برگزار می‌شود که در ملاقات سه‌جانبه وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه که دی‌ماه گذشته به میزبانی مسکو انجام شد، غیبت نماینده جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای اثرگذار در روند مذاکرات صلح دمشق، رویدادی غیرقابل چشم‌پوشی بود. چه آنکه تا پیش از آن بالاترین سطح همکاری برای تحقق اهداف این گفت‌و‌گوها میان مسکو و آنکارا با حضور پررنگ مقام‌های ایرانی جریان داشت. خاصه آنکه سیاست خارجی ایران در دولت سیزدهم تمرکز ویژه‌ای را بر حل بحران‌های جاری و تقویت مناسبات منطقه‌ای خود قرار داده بود و از میان این مسائل، سوریه از جمله موضوعاتی بود که تحرک دیپلماتیک ویژه تهران را برانگیخت و دولت رئیسی در این رابطه با پیگیری فعالانه دیپلماسی خود سعی کرد نهایت تأثیرگذاری ایران در پایان بخشیدن به بحران سوریه را به منصه ظهور بگذارد. چنانکه جمهوری اسلامی در همین دوره به یکی از طراحان اصلی دستور کار نشست «آستانه» با حضور رهبران روسیه و ترکیه تبدیل شد و تیرماه سال‌جاری هم میزبان «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه و «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه شد. نشستی که تهران با هوشیاری و ابتکار عمل، تصمیم وقت آنکارا برای حمله نظامی به شمال سوریه را به دستور کار مهم این نشست تبدیل کرد و با پیگیری یک رویکرد دیپلماتیک سازنده مانع از وقوع این حمله نظامی شد.
نقش بی‌بدیل ایران در ثبات منطقه
وقتی وزرای دفاع ترکیه و سوریه، اوایل دی‌ماه گذشته برای نخستین بار بعد از یک دهه تقابل در مسکو با یکدیگر گفتوگو کردند و چندی بعد نیز وزرای دفاع ترکیه، سوریه و روسیه باز هم به میزبانی مسکو دور هم جمع شدند، این پرسش به اذهان متبادر شد که چرا ایران در این نشست نماینده‌ای ندارد. آن هم در حالی که رئیس‌جمهور ترکیه این ایده را مطرح کرده بود که ایران می‌تواند به مذاکرات عادی‌سازی روابط بین آنکارا و دمشق که مسکو نیز در آن حضور دارد، بپیوندد. «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه نیز پیوستن احتمالی ایران به مذاکرات را منطقی خوانده بود. این در حالی بود که یکی از مهم‌ترین مسائلی که در نشست سه‌جانبه ترکیه، روسیه و سوریه مطرح شد، موضوع مبارزه با تروریسم بود؛ هدفی که بی‌تردید تحقق آن فارغ از نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ممکن نبود. چه آنکه ایران بنا به درخواست دولت دمشق از کمک‌های همه‌جانبه مستشاری و نظامی برای مقابله با گروه‌های تروریستی داعش در سوریه دریغ نکرده بود، بنابراین می‌توانست یکی از مهم‌ترین کشورهای مرتبط با مذاکرات صلح پس از فروکش کردن بحران تروریسم در سوریه باشد. این چنین بود که «فیصل المقداد»، وزیر خارجه سوریه هفته گذشته در نشست خبری مشترک با همتای ایرانی خود در دمشق نقشی را که ایران در همه تحولات مربوط به بحران سوریه ایفا کرده است، مهم توصیف و تأکید کرد: «ما از پیوستن ایران به مذاکرات چهارجانبه درباره سوریه استقبال می‌کنیم و در آینده نیز استقبال خواهیم کرد». این موضع‌گیری نشان داد که تهران عضو بی‌بدیل مذاکرات چندجانبه سوریه خواهد بود.
پاسخ به یک ادعا
بنابراین در حالی که برخی منتقدان در پی برگزاری نشست وزرای دفاع ترکیه، روسیه و سوریه این نگرانی ادعایی را مطرح کردند که منطقه بتدریج شاهد شکل‌گیری یک تروئیکای رقیب به موازات روند آستانه (تهران، مسکو و آنکارا) است، خبر برگزاری نخستین نشست دیپلماتیک چهار کشور با حضور معاونان وزرای خارجه اعلام شد؛ امری که با توجه به تحولات قابل ملاحظه در رویکرد منطقه‌ای جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم چندان دور از انتظار نبود. چه آنکه ترکیه و روسیه بویژه در مسائل منطقه‌ای بالاترین سطح همکاری با ایران را در دستور کار دارند و پیگیری رویکردی از سوی این دو کشور که در مغایرت با روند «آستانه» و فارغ از خطوط قرمز و ملاحظات منطقه‌ای جمهوری اسلامی باشد، پیش‌بینی نمی‌شود. در همین چهارچوب «محمود علوش»، پژوهشگر مرکز تحلیل سیاست سوریه در مصاحبه با شبکه «روسیه الیوم» نقش ایران را در از سرگیری روابط دمشق و آنکارا و اهمیت نشست چهارجانبه‌ای که قرار است در مسکو برگزار شود، مهم توصیف کرد و گفت: «حضور ایران در این نشست از آن جهت مهم است که باعث خواهد شد روند مذاکرات آنکارا و دمشق با قدرت بیشتری پیش رود، زیرا تهران نقش مهمی در مذاکرات صلح آستانه ایفا کرده است».
حضور در متن
با درنظر گرفتن نقش منطقه‌ای و پشتیبانی نظامی، مستشاری و سیاسی جمهوری اسلامی از سوریه و اینکه تاکنون میزبان چندین دور مذاکرات میان طرف‌های مرتبط با بحران روسیه بوده و توانسته است به طور موفقیت‌آمیز کانال مذاکراتی را با طرف‌های درگیر گشوده نگه دارد، می‌توان بر این واقعیت صحه گذاشت که حضور ایران در روند مذاکرات صلح سوریه در متن این فرایند تعریف می‌شود و نه حاشیه آن. معنای چنین سخنی غیر از این نیست که همه کشورهای طرف مذاکرات سوریه، موظف به اجرای مفاد توافقی هستند که شالوده آن را تهران بنا نهاده باشد.
به هر روی، برگزاری نشست چهارجانبه در مسکو فرصتی است تا همزمان با وقوع تحولات مهم در عرصه منطقه‌ای از جمله توافق ازسرگیری رابطه ایران و عربستان سعودی، مقام‌های عالی‌رتبه کشورهای اثرگذار در موضوع سوریه به صورت چهره‌به‌چهره به گفتوگو بنشینند و از فرصتی که برای پیشبرد هدف صلح سوریه فراهم شده است، نهایت بهره‌برداری را ببرند.