زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

شهرداری شیراز احداث زیرگذر حضرتی را در بافت تاریخی شیراز آغاز کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند که طرح توسعه حرم مطهر شاهچراغ از روی زمین، و طرح زیرگذر حضرتی در زیرِ زمین، بافت تاریخی شیراز را شخم خواهد زد. شهرداری شیراز در حالی برخلاف قانون، کلنگ این طرح را به زمین زده است که هیچ مصوبه‌ای از کمیسیون ماده 5 برای ساخت زیرگذر حضرتی ندارد. این نهاد پیش از این هم بدون تصویب کمیسیون ماده 5 استان و اخذ اجازه از میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدام به ارسال حکم تخلیه اجباری برای 33 پلاک تاریخی در بافت تاریخی شیراز کرده است. این طرح درحالی دوباره دلنگرانی‌ها درباره بافت تاریخی یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی کشور را افزایش داده است که پس از اعتراضات اخیر کارشناسان، معماران، فعالان و رسانه‌های حوزه میراث فرهنگی و استانداری فارس در نامه‌ای خواستار ثبت ملی بافت تاریخی شیراز شده بودند. از سوی دیگر کارشناسان و فعالان این حوزه از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواسته‌‌اند برای جلوگیری از تخریب، بافت تاریخی شهر را براساس قانون و به صورت اضطراری ثبت ملی کند.
آنطور که نقشه‌‌های چاپ شده در گزارش و حر‌ف‌های محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش نجات بافت تاریخی شیراز در گفت‌وگو با «ایران» نشان می‌دهد: «زیرگذر حضرتی با طول حدود ۱۶۰۰ متر از خیابان دستغیب آغاز می‌شود، از خیابان ۹ دی عبور می‌کند و وارد خیابان حضرتی شده و تا میدان شاهزاده قاسم امتداد پیدا می‌‌کند. این زیر‌گذر به صورت دو طبقه در نظر گرفته شده است تا دسترسی به پارکینگ زیرزمینی مجتمع تجاری اداری بین‌الحرمین را تأمین کند.»

به نام شاهچراغ به کام دیگران
پروژه تجاری -اداری بین‌الحرمین در دهه 70 با هدف اتصال دو حرم شاه‌چراغ و سیدعلاءالدین حسین در دهه 70 باعث تخریب 8 هکتار (80 هزار متر مربع بافت تاریخی ارزشمند) شد. پس از سال‌ها بلاتکلیفی و پس از اجرا، هیچ فضایی برای اتصال دو حرم در آن احداث نشد و با کاربری‌های پارکینگ طبقاتی، مجتمع تجاری، شورای شهر، هتل و دفتر نمایندگان مجلس در ابتدای دهه 90 به بهره‌برداری رسید. کلانتری می‌گوید: «با آنکه 10 سال از افتتاح این پروژه می‌گذرد، اما مردم شیراز به این پروژه اقبالی نشان نداده‌اند و اکثر واحدهای تجاری آن که اکثراً مالکیت دولتی دارند، همچنان خالی است.»
 کلانتری معتقد است: «اکنون که مدیریت شهری می‌بیند این مجتمع تجاری هنوز رونق لازم را به دست نیاورده، به بهانه عدم دسترسی مناسب و حل معضل ترافیکی، به فکر احداث زیرگذر در پهنه 360 هکتاری بافت تاریخی شیراز افتاده است تا با هزینه‌های هنگفت مالی و از جیب مردم، باعث رونق مجتمع تجاری خود شود. متأسفانه مانند همیشه، این اقدامات را به نام حرم مطهر شاهچراغ(ع) و تسهیل امر زیارت و دسترسی راحت‌تر زائرین به حرم معرفی می‌کنند.»

جدال با قانون در زیر بافت تاریخی شیراز
ضوابط عرصه و حریم آثار ثبتی محدوده از جمله حریم بقعه شاهچراغ تصریح می‌دارد که هر‌گونه عملیات عمرانی از جمله خاکبرداری، ایجاد کانال و... که به تشخیص کارشناسان میراث به اثر آسیب وارد کند، ممنوع است. کلانتری نقبی به مصوبه تعیین محدوده 168 شهر تاریخی تصویب شده در شورای‌عالی شهرسازی و معماری می‌زند و می‌گوید: «هرگونه مداخله بزرگ‌مقیاس در محدوده تاریخی در این 168 شهر که شیراز را نیز شامل می‌شود، مغایرت اساسی داشته و تنها ارگانی که صلاحیت تصمیم‌گیری در این زمینه را دارد، شورای‌عالی شهرسازی و معماری است. این در حالیست که این پروژه بدون طی کردن مراحل قانونی بررسی طرح در کمیسیون ماده 5 استانی و سپس بررسی و تصویب در شورای‌عالی، کلنگ‌زنی و تجهیز کارگاه شده و عملیات خاکبرداری و حفاری آن از بهمن ماه سال‌جاری(1401) آغاز شده است.»

احتمال تخریب قنات‌های شهر
«محمدمهدی کلانتری» می‌گوید: «در لایه‌های تاریخی بافت شیراز به‌طور حتم آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی وجود دارد. مانند تنبوشه‌های سفالی که در گودبرداری جهت تجدید بنای یک پلاک در نزدیکی سه‌راه نمازی نمایان شد. احتمالاً مسیرهای قنات‌های تاریخی شهر شیراز نیز در طول مسیر این زیرگذر وجود دارد که با احداث آن تخریب خواهند شد.» او ساخت این زیرگذر را باعث رفع گره ترافیکی شهر نمی‌داند و می‌گوید: «هندسه نامناسب خیابان ۹ دی با زاویه‌های چرخشی نزدیک به ۹۰ درجه که هم‌اکنون نیز نامناسب و خطرساز است عیناً به زیرگذر مذکور منتقل خواهد شد، زیرا این زیرگذر دقیقاً از زیر خیابان ۹ دی عبور کرده و با پیچش‌های آن حرکت می‌کند. لذا زیرگذری ناکارآمد از نظر حمل و نقل شهری، خطرساز به لحاظ هندسی و از همه مهم‌تر، تخریبگر در بخش مهمی از قلب بافت تاریخی شیراز، بدون طی مراحل قانونی در حال اجراست.»

ساخت زیرگذر با تخریب بافت شهر
شهرداری ساخت زیرگذر را با حفر تونل در دل زمین اجرا نمی‌کند. کلانتری می‌گوید: «شهرداری در ساخت زیرگذر از دستگاه تی بی‌ام(دستگاه تونل) که زمین را مثل مسیر مترو حفر کند، استفاده نمی‌کند. نقشه‌های موجود می‌گویند این اتصال قرار است در عمق کم اتفاق بیفتد که بافت تاریخی را در سطح تخریب می‌کند.»

چند پروژه بافت تاریخی شیراز را تهدید می‌کند؟
بافت تاریخی شیراز فقط از سوی زیرگذر حضرتی تهدید نمی‌شود. به گفته کلانتری، پروژه اتصال امامزاده ابراهیم(ع) تا شاهچراغ بخش دیگری از بافت تاریخی را تخریب می‌کند. اجرای پروژه سید تاج‌الدین غریب تا شاهچراغ نیز بخش دیگری از بافت را از بین خواهد برد. اتصال حرم شاهچراغ به حرم علی ابن حمزه نیز تخریب بافت تاریخی را در پی خواهد داشت. کلانتری می‌گوید: قرار است در این طرح، حرم علی بن حمزه به دروازه قرآن هم وصل شود که باز بخشی از بافت از بین می‌رود. حالا هم شهرداری ساخت زیرگذر حضرتی را کلنگ زده است. اگر جلوی این طرح‌ها گرفته نشود تا سال‌های آینده چیزی از بافت تاریخی شیراز باقی نخواهد ماند.

بــــرش

پروژه تجاری -اداری بین‌الحرمین در دهه 70 به بهانه اتصال دو حرم شاهچراغ و سیدعلاءالدین حسین در دهه 70 باعث تخریب 8 هکتار (80 هزار متر مربع بافت تاریخی ارزشمند) شد اما بدون اتصال دو حرم، با کاربری‌های پارکینگ طبقاتی، مجتمع تجاری، شورای شهر، هتل و دفتر نمایندگان مجلس در ابتدای دهه 90 به بهره‌برداری رسید