با وجود بارش‌های اخیر آب چندانی به تالاب نرسیده است
«کافتر» جان نگرفت
نیلوفر منصوری
خبرنگار
برف هفته‌های گذشته اگرچه خانه‌های بسیاری را در زیر خود مدفون و زندگی را برای بسیاری سخت کرد، اما نتوانست حتی حیات نصفه نیمه‌ای به تالاب کافتر اقلید در استان فارس ببخشد. تالابی که سال‌هاست تسلیم خشکی شده و دیگر پرنده‌ای را به خود نمی‌بیند. معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست فارس هم به «ایران» می‌گوید که بارش‌های مقطعی تأثیر چندانی در این تالاب نداشت. فقط 10درصد از سطح تالاب آبگیری شد که به سرعت به داخل خاک نفوذ کرد. به گفته نبی‌الله مرادی، بارش برف بیشتر در کوه و ارتفاعات رخ داد و برف در بستر خشک تالاب کافتر دوامی نداشت.
این مسئول محیط زیست می‌گوید: وجود چاه‌های بسیار، کافتر را به دردسر انداخته است. حدود 2500 چاه مجاز و حدود 500 چاه غیرمجاز در حوضه آبخیز تالاب کافتر وجود دارد. به همین جهت سطح سفره آب زیرزمینی پایین‌تر رفته و بارندگی‌های مقطعی در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت نمی تواند تاثیری ایجاد کند.
او نقبی هم به گذشته می‌زند و می‌گوید در گذشته بیش از 100 چشمه با دبی مناسب در این حوضه آبخیز وجود داشت که اکنون تعداد این چشمه‌ها به سختی به 40 تا 50 چشمه آن هم با دبی بسیار پایین رسیده است. این چشمه‌ها در صورت جاری شدن به تالاب نمی‌رسند و به سرعت در سطح خاک فرو می‌روند.
مجموعه عوامل
از دیگر مواردی که معاون محیط زیست استان فارس به آن اشاره می‌کند قنات است. به گفته او در گذشته حدود 30 رشته قنات وجود داشت که آمار آنها تقلیل یافته است. هر چند حدود 15 رشته قنات زنده است و آبدهی می‌کند اما حجم این آب بسیار ناچیز است و میزان تبخیر نیز زیاد است. به همین جهت، منابع تأمین آب از سطح آب‌های زیرزمینی گرفته تا انواع بارش‌ها به عنوان منابع پایدار، در حال حاضر منجر به آبگیری تالاب نمی‌شوند و نمی‌توان گفت که این تالاب وارد فاز احیا شده است.
به گفته معاون محیط زیست استان فارس، هرچند خشکسالی و نبود منابع پایدار در مرگ تالاب مؤثر است، اما مشکل اصلی چاه‌های مجاز و غیرمجاز و برداشت بیش از اندازه آب از آنها است و با این شرایط نمی‌توان به احیای تالاب امیدوار بود مگر اینکه همه ذینفعان و ذیمدخلان حوضه آبخیز تالاب به این باور برسند که وضعیت فعلی نتیجه عملکرد نامناسب بخش‌های مختلف بوده و جبران مافات کنند. همه مسئولیت‌ها و تکالیف خود در جبران فشارهای گذشته و عبور از این شرایط را جدی گرفته و اولویت بخشی کرده و اقدامات احیایی را دنبال کنند.
او درخصوص فاز احیای تالاب می‌گوید: در ابتدا باید چاه‌های غیر مجاز پر و مسلوب‌المنفعه شوند و دوم اینکه برداشت از چاه‌های مجاز باید تحت کنترل درآید. به اعتقاد این مسئول تالاب کافتر نیاز به حجم بالای آب ندارد و حدود 40 میلیون متر مکعب آب، نیاز آبی آن را برطرف می‌کند. به گفته او سدی در بالادست تالاب کافتر وجود ندارد که حقابه مستقیم از آن دریافت کند و فقط با مدیریت جامع منابع آب حوضه آبخیز باید به احیای تالاب رسید.
معاون محیط زیست استان فارس با اشاره به برنامه‌های در دست اجرا برای احیای تالاب کافتر می‌گوید: تکالیف دستگاه‌های ذیربط در این زمینه مشخص شده است اما برخی موانع از قبیل کمبود اعتبارات خاص، وابستگی شدید اشتغال و معیشت مردم به کشاورزی و مهمتر از همه نبود باور یکسان بین همه ذینفعان برای احیای تالاب، وجود دارد.
او نتیجه بهره‌برداری به این شکل را فرونشست و مرگ تدریجی آبخوان می‌داند و می‌گوید: اگر ماجرای فرونشست زمین اتفاق بیفتد، با وجود بارندگی زیاد، آبخوان توان حفظ و پذیرش آب را نخواهد داشت و جاری شدن آب، منتج به سیلاب خواهد شد.
او می‌افزاید: علاوه بر این، رسوبات ریز در بستر تالاب که طی سالیان دراز روی هم انباشته شده، اگر رطوبت خود را از دست دهد، در سال‌های آینده به کانون گرد و غبار تبدیل خواهد شد. چنانکه این اتفاق در سال‌های اخیر بخصوص در تابستان گذشته در تالاب‌های طشک، بختگان و پریشان افتاد و کانون‌های محلی طوفان نمک و گرد و غبار در شهرهای کازرون و آباده طشک گزارش شد. تالاب کافتر نیز پتانسیل چنین شرایطی را دارد.
همه این عوامل در به خطر افتادن زندگی مردم، کشاورزی، امرار معاش، سلامت و حتی تاریخ و تمدن شکل گرفته پیرامون تالاب‌ها با شعاع معنی‌داری مؤثر است.
راهکارهای پیش رو
طرح مدیریت زیست بومی تالاب کافتر موضوعی است که از این مسئول می‌خواهیم به آن پاسخ دهد. او به تعیین تکلیف دستگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: با وجود گذشت 6 ماه از تفاهمنامه‌ای که جهت اجرای این طرح، فیمابین اثرگذارترین دستگاه‌های اجرایی دولتی در این رابطه به امضا رسیده، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته است. آنگونه که مرادی می‌گوید: طبق تعیین تکلیف، دستگاه‌های جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای بیشترین مسئولیت را در این زمینه داشته‌اند و قرار است سالانه حدود 15 درصد از چاه‌های غیرمجاز در حوضه آبخیز و 25 درصد نیز در اطراف تالاب‌ها پر شوند. وی در ادامه می‌گوید با اقدامات انجام شده، این رقم حاصل نشده است به جهت اینکه سرعت کار بسیار پایین و متناسب با شرایط موجود نیست.
به اعتقاد این مسئول، در این مسأله باید همه دستگاه‌های ذینفع محلی، منطقه‌ای و ملی، جوامع محلی و حامیان و تشکل‌های مردمی مشارکت داشته باشند. نقشه راه و مسیر مشخص و در راستای وظایف هر دستگاه اقداماتی تعیین شده است.
کنترل برداشت از چاه‌ها دومین موردی است که معاون محیط زیست طبیعی استان فارس به آن اشاره می‌کند: در این طرح باید آب منطقه‌ای با کمک جهاد کشاورزی و کشاورزان منطقه و فرمانداران ورود کنند و اگر این روش به درستی انجام شود، می‌توان امیدوار بود که تالاب‌ها وارد فاز احیا شوند.
به اعتقاد او تالاب در یک زمان کوتاه خشک نشده که بتوان در یک زمان کوتاه آن را احیا کرد. نیاز به زمان و مدیریت اصولی است. تغییرات در طبیعت بسیار کند و آرام است. به همین جهت نیاز به مدت زمان کافی و کمتر شدن عوامل فشار در کنار اقدامات احیایی دارد.
مورد آخری که این مسئول به آن اشاره می‌کند، اصلاح الگوی کشت است که برعهده جهادکشاورزی با مشارکت کشاورزان است. به گفته مرادی، باید مشاغل جایگزین و مکمل در حوضه آبخیز دنبال شود تا بخشی از معیشت مردم بخصوص کشاورزان تأمین و از وابستگی به کشاورزی کاسته شود.
بــــرش
به اعتقاد معاون محیط زیست استان فارس تالاب در یک زمان کوتاه خشک نشده که بتوان در یک زمان کوتاه آن را احیا کرد. تغییرات در طبیعت بسیار کند و آرام است. به همین جهت نیاز به مدت زمان و کمتر شدن عوامل فشار در کنار اقدامات احیایی دارد.