نگاهی به تحلیل شورای آتلانتیک از سفر رئیس‌جمهور به چین
محور سه‌گانه ایران، روسیه و چین در حال ظهور است
سفر اخیر رئیس جمهور به چین در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب گسترده‌ای داشته و از زوایای گوناگون مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. یکی از تحلیل‌های خواندنی در این باره مطلبی است که شورای آتلانتیک درباره این سفر به‌تازگی منتشر کرده است. شورای آتلانتیک به عنوان بازوی مطالعاتی ناتو در چهار محور سفر رئیسی به پکن را بررسی کرده است که در این مطلب بخش‌هایی از این تحلیل را ذیل چهار سؤال می‌خوانید.
❊❊❊
بالن‌های چینی در ارتفاع بالا وارد حریم هوایی امریکا شده‌اند و این موضوع توجه‌ها را به پکن در خارج از کشور جلب کرده است. بسیاری از مردم جهان موشکافانه اتفاقات مرتبط با چین را رصد می‌کنند و انتظار دارند که در آینده این کشور بیشتر مورد توجه قرار گیرد. این اتفاق باعث شد تا تمام حواس‌ها به سمت بالن چینی و جنجال‌های آن باشد اما در هفته گذشته یک نفر به چین پرواز کرد که لازم است بیشتر به این سفر توجه نمود. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران هفته گذشته با شی جین پینگ رهبر چین در پکن دیدار کرد. در پایان این سفر سه‌روزه، رئیس جمهور چین دعوت رئیسی برای سفر آینده به ایران را پذیرفت. این سفر پس از سفر شی جین پینگ به عربستان سعودی و دیدار با رهبران خلیج فارس در ماه دسامبر صورت گرفت.
1- هدف چین از میزبانی گرم از رئیس جمهور ایران چه بود؟
به نظر می‌رسد بخشی از این استقبال، ترمیم روابط پس از سفر شی جین پینگ به ریاض در ماه دسامبر باشد. زمانی که او آخرین بار در سال 2016 به عربستان سعودی سفر کرد، در راه بازگشت به پکن در ایران توقف نمود. این بار او نه تنها سفری به ایران نداشت، بلکه بیانیه مشترک اجلاس سران چین و شورای همکاری خلیج فارس زبانی را به نمایش گذاشت که حاکی از حمایت پکن از موضع امارات متحده عربی در مناقشه طولانی‌مدتش با ایران بر سر جزایر سه‌گانه بود. این اتفاق، منجر به اظهارنظرهای نقادانه متعددی از سوی ایرانیان شد که همراستا با تعهد چین به ایران و راهبرد نگاه به شرق دولت جدید ایران نبود. دیدار رئیسی احتمالاً وسیله‌ای برای بازگرداندن تعادل در روابط چین با منطقه خلیج فارس است که ایران در آن بازیگر اساسی محسوب می‌شود.
2- سفر رئیس جمهور ایران به چین در چهل و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی چه پیامی برای ایرانیان داشت؟
اگر از سفر یک‌شبه رئیس جمهور ایران به آستانه قزاقستان در ماه اکتبر چشم‌پوشی کنیم، می‌توان گفت از زمانی که رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر حاضر شد، سفر به چین اولین سفر بین‌المللی وی از زمان اغتشاشات به حساب می‌آید.
پیامی که سفر رئیسی قصد دارد به ایرانیان مخابره کند، این است که جمهوری اسلامی به اندازه کافی ثبات دارد و وضعیت به حدی آرام و اطمینان‌بخش است که رئیس جمهور می‌تواند به سفر برود و با دوستان قدرتمند بین‌المللی کشورش همانند رئیس جمهور چین ملاقات کند.
این سفر همچنین این پیام داخلی را دارد که ایران از طریق پیگیری منافع اقتصادی در چهارچوب توافقنامه مشارکت استراتژیک 2021 به دنبال کاهش فشار اقتصادی بر مردم است. سفر رئیسی به پکن به ایرانیان نشان می‌دهد که کشورشان آنقدرها هم که در رسانه‌های خارجی نشان داده می‌شود، منزوی نیست. به‌رغم آشوب‌ها و اقتصاد پرتلاطم تحت تحریم‌ها، جمهوری اسلامی هنوز یک شریک قدرتمند بزرگ دارد که می‌تواند به آن تکیه کند.
3- آیا دوستی آشکار چین با ایران در روابط این کشور با سایر کشورهای خاورمیانه مانند عربستان سعودی تأثیرگذار است؟
در دنیای ایده‌آلی که سیاستگذاران چینی تصور می‌کنند کشورشان به طور منحصربه‌فردی می‌تواند اقدامات دشوار انجام دهد به شرطی که نفوذ و حضور خود را در خاورمیانه افزایش دهند بدون آنکه خود را در درگیری‌های بی‌پایان آن گرفتار کنند. البته این یک ایده‌آل است و باید گفت دنیای ما تا ایده‌آل فاصله زیادی دارد. در دهه گذشته مشارکت چین در خاورمیانه افزایش یافته و به نظر می‌رسد که حفظ یک موضع بی‌طرفانه برای این کشور دشوارتر از قبل شده است. از یک سو، منافع مشترک چین با کشورهای منطقه افزایش یافته است و از سوی دیگر، پکن همچنین مشاهده می‌کند که چگونه ایالات متحده، متحدان و شرکای منطقه‌ای خود را برای محدود کردن همکاری با رقیب استراتژیک خود تحت فشار قرار داده است. این موضوع، با میل فزاینده شی جین پینگ برای به چالش کشیدن هژمونی ایالات متحده و ترویج مدل برتری چین با عنوان «معماری امنیتی جدید برای خاورمیانه» مطابقت دارد. علاوه بر این، دشمنان ایران از نزدیکی چین و افزایش سرمایه‌گذاری‌های این کشور در ایران بیمناک هستند. ایران نیز به نوبه خود از سفر دسامبر رئیس‌جمهور چین به ریاض و یادداشت‌های تفاهم چشمگیر و بیانیه‌های مشترک با رقبایش در خلیج فارس ناراحت است. در نتیجه، پکن از دسامبر گام‌های زیادی برای رفع نگرانی‌های تهران برداشته است که آخرین آن سفر فوق‌العاده صمیمانه رئیسی بود. همچنین بیانیه چین و ایران نه‌تنها فعالیت‌های تجدید‌نظرطلبانه و رویکرد تهاجمی ایران را مشروع جلوه می‌دهد، بلکه به طور مشخص انگشت اتهام را به سوی اسرائیل نشانه رفته است. واضح است که چین دقیقاً آنچه را که همه دوست دارند بشنوند به آنها می‌گوید؛ از نظر چین، چنین رویکردی تجلی ایده‌آل دیپلماسی «متوازن» و «دوستانه» است.
4- آیا محور سه‌گانه چین، ایران و روسیه علیه غرب
در حال ظهور است؟
جمهوری اسلامی ایران قطعاً از ظهور این «محور سه‌گانه» برای حضور پررنگ‌تر در عرصه بین‌الملل، تضعیف اراده بین‌المللی برای اقدام علیه ایران از طریق رژیم‌های تحریمی دوجانبه و چندجانبه و فشار برای عقب‌نشینی در رسیدگی به پرونده هسته‌ای حمایت می‌کند. ایران همچنین آنچه را که رهبرانش جایگاه شایسته ایران در نظم بین‌المللی محوری می‌دانند، تأیید می‌کنند. در شرایطی که ایران و روسیه در حال همکاری نزدیک در مورد اوکراین و تا حدی سوریه هستند، ممکن است منافع آنها در پرونده هسته‌ای همسو نباشد. از سویی دیگر محور سه‌گانه ایران، چین و روسیه یک محور موضوعی است و ایران این را فهم کرده است که با دو قدرت دیگر اشتراکات و اختلافاتی دارد و به همین خاطر بر اساس استراتژی خود رفتار می‌کند.