تجهیز شهرها به «سامانه پاسخ سریع زلزله»
با نصب سامانه «پاسخ سریع زلزله»، امدادرسانی به مکان‌هایی که خسارت بیشتری دیده است به حداکثر سرعت می‌رسد
ایران در رده بالای کشورهایی با بیشترین تعداد زلزله در سال قرار دارد، از طرفی دیگر با توجه به ناپایداری بیش از 2 میلیون و 700 هزار واحد مسکونی از 25 میلیون مسکن موجود در کشور و سکونت بیش از 10 میلیون نفر در این واحدها، وقوع هر زلزله با قدرت بالا، تهدیدی برای جان شهروندان است و خسارت زیادی را در پی دارد. علاوه بر واحدهای مسکونی، برخی واحدهای غیرمسکونی مانند بیمارستان‌ها، ساختمان‌های اداری و تجاری دولتی و غیردولتی و سازه‌های شهری نیز بخاطر فرسودگی در معرض تهدید جدی در هنگام وقوع زلزله قرار دارد. مقاوم‌سازی اصلی‌ترین برنامه کاهش مخاطرات زلزله در کشور است که اجرا می‌شود اما در کنار آن تمهیداتی برای شناسایی نقاط پرخطر و اقدامات بعد از وقوع زلزله بر اساس قانون مدیریت بحران، در حال پیگیری است.
محمدمهدی حیدری، سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نصب «دستگاه‌های شتاب‌نگار» و «سامانه پاسخ سریع زلزله» را دو رویداد مهم برای کاهش مخاطرات زلزله در کشور عنوان کرد که یک برنامه، در حال اجرا و برنامه بعدی در انتظار تأمین منابع مالی است.
به گفته سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بر اساس قانون مدیریت بحران، سامانه پاسخ سریع زمین‌لرزه در شهرها در کنار نصب دستگاه‌های شتاب‌نگار در دستور کار قرار دارد. حدود 800 دستگاه شتاب‌نگار وارد کشور شده که تاکنون 500 دستگاه نصب و 200 دستگاه در حال نصب است.
پیش‌بینی کارشناسان این است که نصب دستگاه‌های شتاب‌نگار و هشدار سریع زلزله، تا 30 درصد تلفات زلزله را برای مثال در شهر تهران کاهش خواهد داد. پیش از این دستگاه‌های شتاب‌نگار در کشور نصب شده است اما موضوع مهم به‌روز شدن این دستگاه‌ها و نصب دستگاه‌های نسل جدید است. بنابراین دستگاه‌های شتاب‌نگاری که در سال‌های اخیر وارد شده و در حال نصب است دستگاه‌های نسل جدید محسوب می‌شود.
سرپرست مرکز تحقیقات راه و مسکن در خصوص اثرات نصب تجهیزات جدید برای کاهش خسارات ناشی از زلزله گفت: نصب دستگاه شتاب‌نگار در کل کشور موردنظر است. اطلاعاتی که دستگاه‌های شتاب‌نگار به ما می‌دهند جدا از اطلاعات مربوط به قدرت یا درجه (ریشتر) زلزله است. در واقع دانستن شتاب زلزله در استحکام ساختمان‌سازی مؤثر است. دستگاه‌های شتاب‌نگار با ثبت شتاب، نیروی زلزله وارد شده در هر منطقه را تعیین و ارزیانی ساختوساز در هر منطقه را مشخص می‌کند. هرچه تعداد دستگاه شتاب‌نگار در منطقه‌ای بیشتر باشد شتاب زلزله در آن منطقه با دقت بیشتری ارزیابی می‌شود. برای مثال بعد از وقوع زلزله سرپل ذهاب، با کمک دستگاه‌های شتاب‌نگار، تعیین کردیم که درجه مقاومت ساختوساز جدید در این مناطق چقدر باید باشد.
حیدری افزود: در کنار دستگاه شتاب‌نگار سیستم پاسخ سریع را نصب می‌کنیم. باید تأکید کنم که سامانه پاسخ سریع زلزله به معنی پیش‌بینی وقوع زلزله نیست. مهم‌ترین عملکرد این سامانه، شناسایی نقاطی است که در زلزله بیشترین خسارت را دیده است. این شناسایی در زمان کوتاهی پس از زلزله امکان‌پذیر است بنابراین اطلاعات نقاط خسارت‌دیده به سرعت در اختیار گروه‌های امداد و نجات و مقابله با بحران قرار می‌گیرد به این ترتیب می‌توانیم خسارت جانی زلزله را کاهش دهیم.
سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: برای نصب سامانه نرم‌افزاری پاسخ سریع زلزله باید اعتبار مورد نیاز از سوی سازمان برنامه و بودجه تأمین شود. البته بیشتر هزینه، مربوط به خرید و نصب دستگاه‌های شتاب‌نگار نسل جدید است. با خرید و نصب این دستگاه‌ها، راه‌اندازی سامانه پاسخ سریع امکان‌پذیر است. میزان شتاب زلزله هر منطقه که دستگاه‌های شتاب‌نگار تعیین می‌کنند مبنای آیین‌نامه 2800 (آیین‌نامه ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله) قرار می‌گیرد و ضوابط ساختوساز بر اساس آن خواهد بود.
تدوین آیین‌نامه 2800 موجب رونق ضوابط مهندسی در روند ساختوساز کشور شد و در عین حال، تلاش برای اجرای فراگیر آن و جلوگیری از تخلفات، در کاهش خسارات ناشی از زلزله، بسیار مؤثر بود. دولت، تجدید نظر در «آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله» را برعهده وزارت مسکن و شهرسازی (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن) گذاشته است که این مهم هر ۵ سال یک بار انجام می‌گیرد. در حال حاضرپیوست ششم آیین‌نامه ۲۸۰۰ ابلاغ شده است. ابلاغ این پیوست کمک کرده است تا آسیب‌های وارده به ساختمان‌ها در مخاطرات بویژه برای اجزای غیرسازه‌ای همچون دیوارها و نما کاهش یابد. همچنین ویرایش پنجم آیین‌نامه ۲۸۰۰ توسط مرکز تحقیقات از سال ۹۸ آغاز شد و در برنامه است که تا ۱۴۰۲ به نتیجه برسد.
به گفته حیدری 60 تا 70 شهر کشور که بیشترین مخاطره را در وقوع زلزله‌های پرقدرت دارد، برای نصب سامانه پاسخ سریع زلزله در نظر گرفته شده که در این شهرها، کلانشهرها اولویت دارند.
وی گفت: در حال حاضر مطالعات نصب سامانه پاسخ سریع زلزله در 6 کلانشهر مانند شهرهای مشهد، کرج، تهران، زنجان، شیراز و... شروع شده و مطالعات 9 شهر دیگر بزودی شروع می‌شود.
برنامه دیگر برای مقابله در برابر زلزله، پهنه‌بندی گسل‌های کشور با هدف مقاوم‌سازی منازل مسکونی است که شورای‌عالی معماری و شهرسازی تدوین کرده و برنامه آن مصوب و ابلاغ شده است. بر اساس این مصوبه، مقررات ملی ساختمان تدوین شده و سازندگان و نظام مهندسی مکلف به اجرای آن هستند.
سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص این برنامه گفت: نقشه گسل‌های در مناطق مختلف تهیه و در اختیار متولیان بخش شهرسازی و مجریان و شهرداری‌ها در استان‌ها قرار گرفته است. بر اساس این برنامه ساختوساز جدید در مجاورت گسل‌ها ممنوع و مقاوم‌سازی در این مناطق در دستور کار قرار گرفته است. همچنین بر اساس مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی، بلندمرتبه‌سازی (ساخت ساختمان‌های بلند) در پهنه گسل‌ها ممنوع است. همچنین کاربری‌های مجازی برای پهنه‌های گسلی تهیه شده که شهرداری باید برای ساختوساز آن را در نظر بگیرد. برای مثال گسل‌های اصلی شهر تهران تعیین شده و به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده است. به شهرداری‌ها ابلاغ شده در پهنه گسل‌های اصلی ساختمان‌های مهم مانند بیمارستان، پالایشگاه و ساختمان‌های بیش از 12 طبقه نباید ساخته شود. ساختمان‌های با اهمیت متوسط یا کمتر نیز با ضوابط سختگیرانه‌تری در مناطق پرخطر ساخته می‌شوند.
سرپرست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص مهم‌ترین برنامه‌های مرکز در حوزه مسکن و شهرسازی گفت: تجهیز آزمایشگاه کوره‌بزرگ مقیاس مقاومت ساختمان‌ها در برابر آتش از جمله برنامه‌های مهمی است که مرکز در حال انجام آن است که تا پایان سال به اتمام می‌رسد.
ساخت مسکن به روش‌های صنعتی‌سازی
وی موضوع مهم دیگری که در برنامه مرکز قرار دارد را طرح توسعه ساخت مسکن به روش‌های صنعتی‌سازی و فناوری‌های نوین و در قالب تأییدیه و نظریه فنی عنوان کرد و گفت: شرکت‌هایی به ما مراجعه کردند که در حال بررسی و اتصال آنها به پروژه‌های شهرک‌های صنعتی هستیم.
از جمله مسئولیت‌های مهم مرکز تحقیقات، شناسایی و بهره‌مندی از سیستم‌ها و فناوری‌های نوین در پروژه‌های حمل و نقلی و مسکن است، به گفته سرپرست مرکز تحقیقات راه و مسکن، در این خصوص اقدامات مناسبی انجام شده است. مرکز در این خصوص ارزیابی سیستم‌های نوین ساختمانی را بر اساس قانون ساماندهی و تولید مسکن انجام داده است.
به منظور دستیابی به اهداف مدنظر برای توسعه صنعتی‌سازی و اجرای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، دو وظیفه اصلی تسهیل و تسریع در بررسی و اظهار نظر درخصوص فناوری‌های جدید ساخت صنعتی طبق ماده ۲۶ آیین‌نامه اجرای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن و همچنین شناسایی و ارزیابی مداوم فناوری‌های نوین ساختمان، تهیه برنامه، توسعه روند ارزیابی، اعطای نظریه‌ها و گواهینامه‌های فنی برای مصالح، فرآورده‌ها و سامانه‌های نوین طبق ماده ۱۶ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۴ قانون ساماندهی و حمایت تولید و عرضه مسکن برعهده مرکز تحقیقات قرار گرفت.
به گفته حیدری، موضوع صنعت شهرها کماکان در برنامه‌های مرکز تحقیقات است. در قزوین و یزد، مرحله پالایش اطلاعات متقاضیان صنعت انجام و زمین معین شده است. در قم نیز زمین مشخص شده و بزودی با معرفی متقاضیان، بخش صنعت به پروژه‌ها معرفی خواهد شد.
وی سه شهر قزوین، یزد و قم را شهرهای الگو برای ساخت مسکن کارگران در جوار شهرها و شهرک‌های صنعتی برشمرد.
حیدری تصریح کرد: مقرر شده تا بخش صنعت، بخشی از آورده متقاضیان بخش‌های صنعتی خود را تأمین کند. همچنین وزارت صمت بعد از تخصیص زمین از سوی وزارت راه و شهرسازی، آماده‌سازی اراضی را انجام دهد. بدین ترتیب در ساخت مسکن کارگران تسریع ایجاد می‌شود.
سرپرست مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه هم‌اکنون در یزد، قزوین و قم، اجرای طرح مسکن کارگران به تعداد حدود ۷ هزار واحد در برنامه قرار گرفته است، گفت: در مرحله بعدی اجرای طرح مسکن کارگران در استان‌های سمنان، البرز و مرکزی اجرایی خواهد شد.