گروه اقتصادی/ در سه ماهه سوم امسال نرخ اشتغال ناقص به کمترین مقدار طی مدت مشابه در سه سال اخیر رسید. نشان به آن نشان که داده‌ها، گویای این هستند که در این مدت گفته شده بیش از 305 هزار نفر از شاغلان ناقص کاسته شده است.
گزارش مرکز آمار ایران از شاخص‌های بازار کار در فصل پاییز نشان می‌دهد که در این فصل نسبت به فصل مشابه سال گذشته نرخ شاغلان ناقص کاهش یافته است.
شاخص نرخ اشتغال ناقص در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته به مقدار 1.1 درصد کاهش یافته و به 9,5 درصد رسیده است. این نرخ در پاییز سال 1399، معادل 9.9 درصد و در پاییز سال 1398، برابر با 10,6 درصد بوده است. به این ترتیب نرخ اشتغال ناقص در پاییز امسال نسبت به سه فصل مشابه خود در سه سال گذشته به کمترین مقدار رسیده است.
کاهش بیش از 230 هزار نفری شاغلان ناقص در پاییز امسال
بررسی‌ها نشان می‌دهند که 230 هزار و 589 نفر از شاغلان ناقص در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته کاهش یافته و تعداد آنها به 2 میلیون و 274 هزار و 837 نفر رسیده است. البته تعداد شاغلان ناقص نسبت به سه فصل مشابه خود در پاییز سال 1398، بیش از 305 هزار نفر کاهش نشان می‌دهد.
روند نزولی نرخ اشتغال ناقص طی چهار فصل گذشته
داده‌های آماری این موضوع را نیز حکایت می‌کنند که نرخ اشتغال ناقص طی چهار فصل گذشته روند نزولی داشته است.
در پاییز امسال، سهم مردان از ریزش اشتغال ناقص، 1,4 درصد بوده است و تعداد آنها در پاییز سال گذشته از 2 میلیون و343 هزار و 435 نفر به 2 میلیون و 98 هزار و 125 نفر در پاییز امسال کاهش یافته است. به عبارتی 245 هزار و 310 نفر در این مدت از شاغلان ناقص مرد کم شده است. در فصل سوم امسال تعداد زنان دارای اشتغال ناقص به 176 هزار و 712 نفر افزایش یافته‌اند، به عبارتی نرخ اشتغال ناقص زنان نیز در همین فصل 4,7 درصد برآورد شده که 0,1 درصد با رشد مواجه شده است. بر این اساس 14 هزار و 721 نفر به جمعیت زنانی که در پاییز امسال اشتغال ناقص داشته‌اند اضافه شده است.
کاهش اشتغال ناقص در مناطق شهری
تعداد شاغلان ناقص در مناطق شهری در پاییزامسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته به‌طور چشمگیری با کاهش مواجه شده است. در این مدت 176 هزار و 592 نفر از شاغلان اشتغال ناقص کاسته شده است. در پاییز سال گذشته تعداد شاغلان ناقص در مناطق شهری یک میلیون و 679هزار و 963 نفر بوده که در نیمه سوم امسال به یک میلیون و 503 هزار و 371 نفر کاهش یافته است. در پاییزسال 1401، سهم اشتغال ناقص در مناطق شهری با کاهش 1,2 درصدی به 8,3درصد رسیده است.
کاهش شاغلان ناقص در مناطق روستایی
تعداد شاغلان ناقص در مناطق روستایی در پاییزامسال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته نیز مثل مناطق شهری به‌طور چشمگیری با کاهش مواجه شده است. در این مدت 53 هزار و 997 نفر از شاغلان اشتغال ناقص کاسته شده است. در پاییز سال گذشته تعداد شاغلان ناقص در مناطق روستایی 825 هزار و 463 نفر بوده که در فصل سوم امسال به 771 هزار و 466 نفر کاهش یافته است. در پاییزسال 1401، سهم اشتغال ناقص در مناطق شهری با کاهش یک درصدی به نرخ 13,2 درصد رسیده است.
دلایل اشتغال ناقص
براساس تعریف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، افراد دارای اشتغال ناقص شامل تمام شاغلانی می‌شود که در هفته مرجع، حاضر در سر کار یا غایب موقت از محل کار بوده و به دلایل اقتصادی مثل رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت کار بیشتر، قرار داشتن در فصل غیرکاری و... کمتر از 44 ساعت کار کرده، خواهان و آماده برای انجام کار اضافی در هفته مرجع بوده‌اند، البته هر زمان که استفاده از نیروی کار در حد کمتر از بهره‌وری واقعی‌اش باشد، اشتغال ناقص شکل گرفته است. این پدیده در اقتصاد کلان از اهمیت بالایی برخوردار بوده و دلایل بروز آن می‌تواند متفاوت باشد، همچنین ممکن است در چند حالت متفاوت نمایان شود.
اشتغال ناقص، یکی از پدیده‌های رایج اقتصاد کلان در کشورهای در حال توسعه است و از نظر مباحث توسعه‌ای، این پدیده یکی از دلایل فقر در این کشورهاست. به طور کلی این شاخص حالت‌های متعددی دارد، در حالت نخست چنانچه فرد در شغلی باشد که تخصص آن را ندارد، به عنوان مثال چنانچه یک مهندس عمران راننده تاکسی باشد، یک نوع از اشتغال ناقص محسوب می‌شود (البته در ایران چنین نیست).
حالت دوم زمانی که نیروی کار مایل باشد در هفته بیشتر از مدت زمان کنونی کار کند، این حالت مبنای محاسبه در ایران است. همچنین حالت سوم نیز در وقتی است که کارفرمایان برای اجتناب از برخی مسائل مانند بیمه، از پذیرش کارگران تمام وقت صرفنظر کنند. رکود اقتصادی عریان‌ترین مثال در این باره است. موضوعی که در اقتصاد موجب فراگیری اشتغال ناقص می‌شود، حتی ممکن است در این برهه‌ها نرخ بیکاری پایین هم باشد (به دلیل ناامید شدن از پیدا کردن شغل در شرایط رکودی، از جست وجوی کار منصرف شوند) اما کسانی که متقاضی شغل هستند در شغل‌هایی مشغول به کار هستند که کارایی لازم را ندارند.
علت کاهش اشتغال ناقص در پاییز امسال
خروج اقتصاد از رکود اقتصادی از تأثیرگذارترین عواملی بوده که باعث شده نرخ اشتغال ناقص روند نزولی داشته باشد. محض نمونه حرکت به سمت ثبات و پایداری اشتغال نیروی کار، حاکی از روند مثبت و اثرگذاری سیاست‌های کلی بازار کار بوده و امیدواری در راستای توسعه و گسترش اشتغال پایدار را نوید می‌دهد. بخش غیررسمی اشتغال، بخشی بدون حمایت‌های قانونی و بیمه‌ای برای نیروهای کار است که نقش قابل توجهی در اشتغال، تولید و افزایش تولید ناخالص ملی و درآمد داشته و افزایش عرضه نیروی کار، فقدان سرمایه‌گذاری مناسب و قوانین دست و پا گیر برای ایجاد واحد اقتصادی سه عامل شکل‌گیری این بخش هستند. بر اساس استانداردهای تعریف‌شده شاخص‌های اثرگذار در حوزه اشتغال، اشتغال ناقص تحت تأثیر سطح تولید، مناسبات سرمایه‌داری و نیروی کار فصلی است و شرایط اقتصادی و تحریم‌ها باعث شده برخی از بنگاه‌های اقتصادی تعطیل و تعدادی نیز تولید خود را کاهش دهند و این امر موجب کاهش ساعت کار و اشتغال ناقص شده است. مناسبات سرمایه‌داری کشورها یکی از مهمترین دلایل اشتغال ناقص است که در سال‌های اخیر این روال در کشور ما نیز بیشتر نمایان شده است، به این شکل که برخی از کارفرمایان برای اینکه به تعهدات خود عمل نکند از نیروی کار نیمه وقت استفاده می‌کند و برای پرداخت نکردن حقوق و مزایا و تعدیل نیروی کار خود از نیروهای کار موقت و ساعت محدود استفاده می‌کنند در شرایطی که درآمد افراد شاغل تمام وقت کفاف زندگی آنها را نمی‌دهد و برای کسب درآمد بیشتر به شغل‌های دوم و سوم رو می‌آورند در مقابل برخی حاضر می‌شوند با دستمزد و ساعت کار کمتر و بدون مزایا به صورت نیمه وقت کار کنند و در برخی موارد در آمارگیری‌ها به عنوان شاغل محسوب می‌شوند و احتساب این بخش از نیروی کار در قالب جمعیت فعال و شاغل، در سیاستگذاری و برنامه ریزی های حوزه اشتغال و کسب و کار اشتباه محاسباتی ایجاد می کند.