ارزیابی کارآمدی درس «انقلاب اسلامی» در دانشگاه‌ها
«معرفت انقلابی» با علوم انسانی سکولار محقق نمیشود
گروه اندیشه: امسال، سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، یک تفاوت اساسی دارد. اغتشاشات و ناآرامی‌های اخیر، دهه فجر امسال را اهمیتی دوچندان بخشیده است؛ البته نه از این جهت که اغتشاشات تهدیدی برای انقلاب شده باشد یا آن را مسأله‌مند کرده باشد بلکه از این منظر که به نوعی دست جریان‌های معاند را رو کرد و نشان داد که آنان در جنگ شناختی و ترکیبی خود چطور جوانان ما را هدف گرفته‌اند و با ساختن برچسب «دهه هشتادی‌ها» کوشیدند تصویری غیرانقلابی از نسل جوان ارائه کنند. هرچند که با هوشیاری همین جوانان، پروژه‌شان شکست خورد اما موضوع «جوانان و انقلاب» را به صدر مسائل سیاسی و اجتماعی کشاند و این پرسش را طرح کرد: انقلابی که در میانسالی است و چهل و چهار سالگی خود را جشن می‌گیرد در چه نسبتی با جوانانی قرار می‌گیرد که به‌طور میانگین بیست سالی از او جوان‌تر هستند؟ معرفت جوانان از گفتمان انقلاب اسلامی چقدر درست و بسنده است؟
سهم دانشگاه در تربیت نسل انقلابی
پرسش اصلی در این گزارش این است که دروس معارف و انقلاب اسلامی در نظام آموزش عالی چقدر کارآمد است و توانسته معرفت شناختی نسبت به انقلاب در دانشجویان ایجاد کند. در بررسی این موضوع با سه دیدگاه مواجه شدیم: نخست گروهی که نفس وجود چنین دروسی را ایدئولوژیک تلقی کرده و نهاد دانشگاه را از طرح چنین موضوعاتی مبری می‌دانند و معتقدند که انتقال ارزش‌های انقلابی خارج از رسالت دانشگاه است و اگر فقر شناختی از انقلاب اسلامی در قشری از جوانان ما وجود دارد ارتباطی به دانشگاه ندارد و باید عوامل آن را در دیگر ساحت‌ها جست.
گروه دوم برخلاف دسته نخست، برای دانشگاه به‌عنوان یک نهاد معرفتی، نقشی هویت‌بخش و معرفت‌بخش در انتقال ارزشها قائل هستند اما این اثرگذاری را از کل نظام دانشگاه انتظار دارند و آن را تنها به دروس و داده‌های آموزشی محدود نمی‌کنند. حجت‌الاسلام دکتر سیدکاظم سیدباقری، استاد علوم سیاسی، در این باره به خبرنگار «ایران» می‌گوید: «اکنون آگاهی‌بخشی از ارزش‌های انقلابی به شکل مطلوبی محقق نشده است، بخشی از دلیل این مسأله، ناکارآمدی دانشگاه‌ها است و نمی‌توان این مسأله را تنها به منابع درسی و مدرسان فروکاست.»
70 تا 80 درصد دانشجویان از «گفتمان انقلاب» شناخت کافی ندارند
اما گروه سوم، صاحبنظرانی هستند که همچون دسته دوم، سهم دانشگاه در انتقال ارزش‌های انقلابی را محفوظ می‌دانند اما نسبت به کیفیت دروسی که عهده‌دار این انتقال هستند نقد دارند. حجت‌الاسلام دکتر رضا غلامی، که خود در دانشگاه تهران مدرس درس انقلاب اسلامی بوده، معتقد است: «دانشجویان نسبت به انقلاب اسلامی فقر شناختی- پژوهشی دارند. دروس معارف و انقلاب اسلامی در نظام آموزش عالی بسیار ضعیف و ناکارآمد ظاهر شده‌اند. دانشگاه‌های ما در ارائه دروس انقلاب آن‌طور که سزاوار بوده کامیاب نبوده‌اند و نزدیک به 70 تا 80 درصد دانشجویان، یا فارغ‌التحصیلان از نسل‌های جدیدِ دانشگاه‌ها شناخت کافی نسبت به معارف اسلامی و گفتمان انقلاب ندارند.»(جوانان و حوادث اخیر؛ 30 آذر 1401)
اما دکتر امیر سیاهپوش، از مدرسان درس انقلاب اسلامی، برخلاف دکتر غلامی عملکرد این دروس در دانشگاه‌ها را ناموفق ارزیابی نمی‌کند و در گفت‌وگو با «ایران» می‌گوید: «این دروس تنها پایگاه ما در انتقال ارزشها هستند حتی برخی تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که در مقایسه با دروس تخصصی در انتقال ارزشها توفیق بیشتری داشته‌اند.» با این حال، او هم بر این مهم تأکید می‌گذارد که در محتوای این دروس و رویکرد‌های آموزشی آن نیاز به تجدیدنظر داریم و نباید از نقش استادان در انتقال این ارزشها غافل شویم. به زعم او، استاد با انگیزه و مؤمن به انقلاب، در انتقال باور‌ها اثرگذارتر است. وی همچنین تصریح کرد: «انتقال ارزشها و آرمان‌‌ها تنها با یک درس یا چند واحد آموزشی در حاشیه دیگر دروس، منتقل نمیشود. ما باید رویکرد کلی دروس علوم‌انسانی را در مسیر این ارزشها سامان دهیم. با علوم‌انسانی سکولار، معرفت انقلابی محقق نمیشود.»
اگر بخواهیم از تأثیر درس «انقلاب اسلامی» در انتقال ارزش‌های انقلابی به دانشجویان ارزیابی داشته باشیم، به نظر می‌رسد اکنون از نقطه مطلوب فاصله داریم و همان‌طور که استادان این درس در این گزارش ذکر کرده‌اند انتقال ارزش‌های انقلابی به نسل جوان را تنها نباید از یک واحد درسی در دانشگاه انتظار داشت بلکه باید کل سیستم آموزشی با جهان‌بینی انقلاب اسلامی همگام شود تا بصیرت انقلابی در نسل جدید شکل گیرد؛ چراکه معرفت انقلابی از علوم انسانی سکولار حاصل نخواهد شد.