گروه اقتصادی/ در قوانین بودجه سال‌های اخیر، معمولاً سهم بخش حمل ونقل از بودجه عمرانی، نزدیک به 20 درصد بوده که بیانگر اهمیت بالای این بخش در میان پروژه‌های عمرانی کشور است.
حمل ونقل یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد و توسعه کشور است.سهم بودجه عمرانی بخش حمل‌ونقل از اعتبارات عمومی دولت با توجه به موارد غیرقطعی بودجه در حدود 11.5 الی 25.3 درصد برآورد می‌شود. این اعتبارات با 32 درصد افزایش نسبت به قانون بودجه سال 1401، به ۳۳ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است.
 سهم حمل‌ونقل جاده‌ای دو برابر ریلی
با اینکه براساس برنامه توسعه ششم سهم حمل باری ریلی از حمل‌ونقل باید به 30 درصد برسد اما در بودجه‌های عمرانی که در بودجه سال آینده نیز دیده می‌شود همچنان سهم حمل‌ونقل جاده‌ای بیشتر از ریلی است.
در مقایسه اعتبارات عمرانی بودجه سال 1402، اگرچه رشد بخش ریلی نسبت به جاده‌ای مقداری بیشتر بوده است اما مشابه سال‌های گذشته، سهم حمل‌ونقل جاده‌ای (با 59.4 درصد) حدود دو برابر سهم حمل‌ونقل ریلی (31 درصد) است که نشانه عدم تغییر و اصلاح در جهت‌گیری توسعه زیربناهای حمل ونقل در نظام برنامه‌ریزی کشور است که به اعتقاد کارشناسان، این وضع موجب تداوم توسعه بیشتر حمل ونقل جاده‌ای به نسبت به سایر برنامه‌ها بخصوص توسعه بخش ریلی خواهد شد.
اعتبارات شرکت‌های دولتی از محل منابع داخلی
در لایحه بودجه سال 1402، 66 هزار میلیارد تومان هزینه‌های جاری و 20 هزار میلیارد تومان هزینه‌های سرمایه‌ای هفت شرکت دولتی در حوزه حمل ونقل پیش‌بینی شده است که از منابع داخلی این شرکت‌ها تأمین می‌شود.
نسبت به قانون بودجه سال 1401، اعتبارات هزینه‌ای شرکت‌ها ازمنابع داخلی 66 درصد و اعتبارات عمرانی شرکت‌ها از منابع داخلی 37 درصد افزایش یافته است. از سرجمع بودجه بخش حمل ونقل (سرمایه‌ای و عمرانی) از محل اعتبارات عمومی دولتی و منابع شرکت‌های دولتی سهم شرکت‌های دولتی 70 درصد است.
هواشناسی
برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی در لایحه بودجه سال 1402 حدود یک درصد از اعتبارات فصل حمل ونقل را به خود اختصاص می‌دهد و شامل چهار طرح بهسازی و نوسازی ایستگاه‌ها و مراکز هواشناسی، تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات سازمان هواشناسی کشور و تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشین‌آلات پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو توسعه فناوری اطلاعات هواشناسی است. اعتبارات طرح‌های این برنامه نسبت به قانون بودجه سال 1401 حدود 10 درصد افزایش یافته است.
حمل ونقل ریلی
اعتبارات عمرانی برنامه توسعه حمل ونقل ریلی در لایحه بودجه سال 1402 معادل 7.6 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که این اعتبار معادل ۳1 درصد از اعتبار برنامه‌های فصل حمل ونقل است و نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال 1401 از رشدی معادل 21 درصد برخوردار است.
از نظرتعداد طرح‌ها، 56 طرح در بخش ریلی آورده شده است که نسبت به قانون سال 1401 تنها یک طرح بیشتر دارد که عبارت از «احداث خط دوم و افزایش ظرفیت و رفع گلوگاه‌های ظرفیتی محور راه‌آهن بافق – سنگان» به طول 789 کیلومتر است.
از میان 56 طرح ریلی در لایحه بودجه سال 1402، تعداد 37 طرح را شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل با اعتباری برابر 3.5 هزار میلیارد تومان (معادل 46.2 درصد از کل اعتبارات این بخش) و تعداد 19 طرح را شرکت راه‌آهن با اعتباری 4.1 هزار میلیارد تومان (معادل 53.8 درصد از کل اعتبارات این بخش) انجام خواهد داد.
از کل اعتبارات بودجه عمرانی از منابع عمومی (بخش ریلی) که به شرکت ساخت و توسعه تعلق خواهد گرفت، 2.8 هزار میلیارد تومان معادل بیش از 80 درصد از کل اعتبارات، تنها برای 12 طرح از 37 طرح پیش‌بینی شده است.
حمل ونقل جاده‌ای
اعتبار برنامه توسعه حمل ونقل جاده‌ای در لایحه بودجه سال 1402 معادل 14.6 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که تقریباً برابر 59.4 درصد اعتبار فصل حمل ونقل در لایحه بودجه است و نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال 1401 معادل 13.2 درصد رشد نشان می‌دهد. از آنجا که عملیات اجرایی طرح‌های در دست اجرای این برنامه در سال‌های بعد هم ادامه خواهد داشت در لایحه بودجه اعتباری معادل 206 هزار میلیارد تومان برای اتمام عملیات اجرایی طرح‌های در دست اجرای مذکور پیش‌بینی شده است.
حمل ونقل هوایی
اعتبار برنامه توسعه حمل ونقل هوایی در لایحه بودجه سال1402 معادل 187.5 میلیارد تومان پیش‌بینی شده که نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال 1401 حدود 21 درصد کاهش یافته است.
هزینه توسعه حمل ونقل هوایی کشور از محل درآمد -هزینه شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی تأمین می‌شود و اعتبار پیش‌بینی شده در لایحه بودجه سال 1402 بخش ناچیزی از منابع مورد نیاز برنامه توسعه حمل ونقل هوایی است.
حمل ونقل دریایی
هزینه‌های مورد نیاز سازمان بنادر و دریانوردی از محل درآمد همان سازمان تأمین می‌شود و این سازمان سهمی از بودجه عمومی دولت ندارد.
در لایحه بودجه سال 1402، برای طرح‌های توسعه حمل ونقل دریایی اعتباری معادل 400 میلیارد تومان پیش‌بینی شده که نسبت به اعتبار مصوب قانون بودجه سال 1401 از رشد 51 درصدی برخوردار است. طرح‌های این برنامه که سازمان شیلات کشور مجری آنهاست، شامل احداث، بهسازی و ساماندهی بنادر صیادی است.
در بودجه عمومی طرح‌های عمرانی در بخش حمل و نقل، توسعه قطارهای شهری، توسعه راههای روستایی، بهسازی و ایمنی راهها نیز براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از بودجه سال آینده، بودجه‌هایی جداگانه دارد.
برای طرح کمک به توسعه و نوسازی ناوگان حمل ونقل عمومی از رده خارج کردن 25 هزار دستگاه از خودروهای فرسوده، خرید و نوسازی 17 هزار دستگاه اتوبوس و مینی بوس (متوسط 50 درصد سهم دولت) و خرید و نوسازی 16 هزار دستگاه خودروی عمومی کوچک دیده شده است. همچنین اتصال و اجرای 15 قطار شهری در بودجه عمومی بخش حمل‌ونقل در لایحه بودجه دیده می‌شود.
 شرکت‌های دولتی زیان‌ده
درلایحه بودجه سال 1402 سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای و شرکت راه‌آهن همچنان زیانده پیش‌بینی شده‌اند و سایر شرکت‌ها به‌صورت سودده  یا سر به سر خواهند بود. پیش‌بینی شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به‌صورت سربه سر  پس از چند سال زیان‌دهی پیاپی از نکات قابل توجه است.
سازمان راهداری بیشترین درآمد و در عین حال هزینه را نسبت به همه شرکت‌های بخش حمل ونقل خواهد داشت و با رسیدن به درآمد 25 هزار میلیارد تومانی، سهم این سازمان از کل درآمدهای پیش‌بینی شده برای هفت شرکت حمل ونقلی بررسی شده به بیش از ۳۳ درصد خواهد رسید.
سازمان بنادر و دریانوردی و راه‌آهن نیز با سهم 20 درصدی در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
اگرچه کاهش درآمد سازمان بنادر و دریانوردی در لایحه بودجه سال 1402 نسبت به رشد درآمد سال‌های اخیر، محل بررسی است اما این سازمان همچنان سودده‌ترین شرکت دولتی بخش حمل ونقل در سال 1402 خواهد بود.
درآمد و هزینه شرکت مادرتخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل نیز به‌صورت سربه سر خواهد بود. شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) و شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نیز مشابه سال گذشته، در لایحه بودجه سال 1402 به‌صورت سودده پیش‌بینی شده‌اند.
درآمد و هزینه همه شرکت‌های حمل ونقلی در لایحه بودجه سال 1402 نسبت به قانون بودجه سال 1401 رشد داشته است. البته در سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای و شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران رشد درآمد نسبت به رشد هزینه بیشتر است و در سایر شرکت‌ها رشد درآمد کمتر از رشد هزینه پیش‌بینی شده است.
بیشترین رشد درآمد مربوط به دو شرکت بخش هوایی یعنی شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی(151 درصد) و شرکت هما (89 درصد) است. این در حالی است که رشد درآمد شرکت هما در سال 1401 نسبت به سال 1400، منفی بود.
براساس بررسی انجام شده، شرکت راه در سال 1402 و در میان همه شرکت/ بانک‌های دولتی، با مجموع زیان برابر 10.000 میلیارد ریال در رتبه سوم بیشترین زیان قرار دارد و سهم آن از کل شرکت‌های دولتی کشور برابر 4.7 درصد است.
به طور کلی، وضعیت توزیع اعتبارات بودجه‌ای در طرح‌های عمرانی بخش حمل ونقل در سال 1402، نشان دهنده توزیع در میان انبوهی از طرح‌ها و عدم اولویت‌بندی طرح‌ها با نگاه ملی و راهبردی و غلبه نگاه بخشی و محلی است.