دو سال زمان داریم تا آثار به جای مانده از مادها و هخامنشیان را در غرب کشور ثبت جهانی کنیم
بخت‌آزمایی «هگمتانه» در یونسکو
نیلوفر منصوری
خبرنگار
قرعه بالاخره به نام همدان افتاد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور پرونده ثبت جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» را به یونسکو ارسال کرد. این خبری است که دیروز صبح «علی دارایی» معاون میراث فرهنگی اعلام کرد. حالا هگمتانه دو سال زمان دارد تا شانس خود را در تیرماه سال 1403 در نشست کمیته میراث جهانی یونسکو بیازماید و از آنها رأی مثبت بگیرد.
متخصصان و فعالان میراث فرهنگی همدان معتقدند که یکی از راه‌های توسعه گردشگری و جذب گردشگر و درآمد، ثبت تعدادی از آثار تاریخی به‌عنوان آثار جهانی در یونسکو است. آنان می‌گویند که ارتباط مستقیم و تنگاتنگی بین ثبت جهانی و رونق گردشگری وجود دارد. ارزیابان یونسکو پس از بررسی پرونده و پرسش و پاسخ در فروردین و اردیبهشت سال آینده، شهریورماه 1402 برای بررسی پرونده به همدان می‌آیند.
پرونده «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» به گفته مدیر پایگاه باستانی هگمتانه، نمونه بی‌نظیری از پرونده‌های ثبتی است. آن‌طور که «صاحب محمدیان منصور» به «ایران» می‌گوید: با ثبت جهانی، توریست‌های خارجی بیشتری جذب همدان می‌شوند که علاوه بر تأثیری که بر گردشگری دارند، آورده اقتصادی بالایی نیز با خود به همراه دارند.
به گفته او، در عنوان پرونده از دو واژه «همدان» و «هگمتانه» استفاده شده است و به جهت داشتن معیارهای لازم یونسکو، برای ثبت جهانی اقدام کرده‌ایم. مجموعه‌ای که در طول تاریخی طولانی زنده بوده و زندگی در آنجا از بین نرفته و حاوی ویژگی‌های بارز معماری و شهرسازی است.
چهار دوره شاخص تاریخی
این مجموعه از تپه تاریخی هگمتانه شروع و تا آرامگاه بوعلی را دربرمی‌گیرد و 4 دوره شاخص شهرسازی و دوره‌های معماری متعددی را در خود دارد. مدیر پایگاه ملی هگمتانه با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: در این شهر آثاری از دوره مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، دوران اسلامی و دوران معاصر وجود دارد که نشان می‌دهد حدود ۳ هزار سال در لایه‌های مختلف آن زندگی وجود داشته و تاکنون نیز در مهم‌ترین میدان شهر همدان باقی مانده است. آن‌طور که محمدیان منصور می‌گوید: این موضوع می‌تواند اصلی‌ترین دلیل و مدعا باشد که این حجم از تاریخ و تمدن هنوز در شهر زنده و حاوی ویژگی‌های بارز معماری و شهرسازی است.
به گفته او در بررسی‌های تاریخی انجام شده، درباره آثاری از یک «قصر شهر» یا کهن‌دژ مکتوبات زیادی وجود دارد و در کاوش‌های باستانشناسی نیز نشانه‌هایی از دوره مادها یافت شده است. همچنین آثار بارزی نیز از کاخ‌های هخامنشی نظیر پایه‌ها و سرستون‌ها یافت شده که بر اساس 3 کتیبه موجود در شالی ستون‌ها احتمال انتساب یک کاخ متعلق به اردشیر دوم بیشتر از بقیه شاهان هخامنشی محتمل است که احتمالاً مربوط به پایتخت تابستانی آنها بوده است.
آن‌گونه که این مقام مسئول می‌گوید: در ادامه کاوش‌های باستانشناسی یک مجموعه زیستی شطرنجی و تکرارشونده از دوره اشکانی کشف شده است. ابعاد واحدهای ساختمانی این مجتمع 5/17 در 5/17 است که در مساحتی حدود 600 متر در 300 الی 400 متر چیدمان شده است. در ادامه به شهرسازی دوره اسلامی می‌رسیم که در قالب محله‌ها، راسته بازارها، قیصریه‌ها، سراها، تیمچه‌ها، مسجد جامع و مراکز دیگر شهری نمود پیدا کرده است. در این مجموعه ادیان متفاوتی در کنار هم زندگی می‌کردند. وجود مساجد، کلیساها و کنیسه اثبات‌کننده چنین مدعایی است.
توسعه متوازن گردشگری
به اعتقاد او ارتباط مستقیمی در ثبت جهانی آثار و جذب گردشگر وجود دارد: هر قدر بتوانیم، آثار بیشتری را ثبت کنیم، در توسعه گردشگری و رونق کسب و کارها هم موفق‌تر خواهیم بود. این مسأله آورده اقتصادی بالایی نیز با خود به همراه دارد. براساس آمار سال 1398 حدود 6 میلیون نفر گردشگر خارجی وارد ایران شده که متأسفانه سهم همدان در جذب توریست خارجی ناچیز بوده و حدود 18 هزار نفر گزارش شده است. حتی اگر در تلاش برای رشد 3 برابری آن هم باشیم تازه به یک درصد از جذب مجموع گردشگرانی که وارد کشور می‌شوند، خواهیم رسید.
به اعتقاد این مقام مسئول، با ثبت جهانی، امکان قرارگیری شهر همدان در کریدورهای گردشگری افزایش پیدا خواهد کرد. یکی از ضعف‌های ساختار گردشگری در کشور ما این است که توسعه متوازن گردشگری در کشور وجود ندارد. اگر توریست به‌صورت متوازن در کشور توزیع شود، توسعه اقتصادی نیز به‌صورت متوازن‌تری روی خواهد داد.
محمدیان منصور ادامه می‌دهد: از علایق توریست‌های خارجی، وجود آثار جهانی در مقاصدشان است که اگر بتوانیم در ثبت جهانی هگمتانه موفق شویم به طور قطع در جذب گردشگران خارجی یک ظرفیت ویژه برای همدان ایجاد کرده‌ایم. در ادامه تعاملات فرهنگی صورت می‌گیرد و ایران به بسیاری از کشورها معرفی و نشان داده می‌شود، با مشارکت مردم، رونق کسب و کار، رونق صنعت سفید گردشگری تأثیر بسیاری روی این شهر می‌گذارد که باعث می‌شود ذهنیت مردم هم تغییر کند.
او با اشاره به فواید توریست خارجی برای استان همدان، می‌گوید: ما برای به نتیجه رسیدن ثبت جهانی هگمتانه علاوه بر همکاری بین دستگاه‌های دولتی نیازمند آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها به مردم هستیم. به گفته او وقتی قرار است یک بنا ثبت جهانی شود، سازمان میراث فرهنگی طبق وظیفه، متولی حفظ و نگهداری بنا خواهد بود. اما زمانی که موضوع ثبت جهانی محدوده‌ای از یک شهر باشد، تمام ادارات و همچنین مردم درگیر برنامه‌های ثبت جهانی خواهند شد.
آخرین وضعیت پرونده ثبت جهانی هگمتانه
مدیر پایگاه ملی هگمتانه در ادامه با بیان اینکه در سنوات گذشته همکاری‌هایی از طرف ادارات مختلف انجام شده، می‌افزاید: میراث فرهنگی با شهرداری پروژه‌هایی مانند پیاده‌رو بوعلی و میدان امام و پیاده‌راه اکباتان را انجام داده که به میراث فرهنگی جهت ثبت جهانی کمک خواهد کرد.
محمدیان منصور یادآور می‌شود: هم‌افزایی بین دستگاه‌های استان در این امر بسیار اساسی است و باید رفع موانع با جدیت پیگیری شود. اصلاح الحاقات بازار، مرمت کاروانسراهای متروکه، بازسازی جداره‌های اکباتان و حذف ترافیک میدان هگمتانه از جمله این کارهاست که باید انجام شود. به گفته او، همدان شهر صنعتی نیست و یکی از محورهای توسعه اقتصادی آن بر اساس طرح‌های آمایش سرزمین گردشگری است؛ عاملی که موجب رشد و توسعه پایدار می‌شود و منطبق با محیطزیست و میراث فرهنگی است. او اقتصاد مبتنی بر گردشگری را پایدار و دائمی می‌داند.
به گفته مدیر پایگاه ملی هگمتانه، پرونده ثبت جهانی هگمتانه به یونسکو ارسال شده است و ارزیابان یونسکو در شهریور 1402 برای بررسی این محوطه جهانی به همدان می‌آیند. ما باید تلاش کنیم نقیصه‌های موجود برطرف شود تا این سهمیه را از دست ندهیم.