«ایران» ضرورت سنجش شناختی دانش آموزان و چالش‌های جهش تحصیلی را در گفت‌و‌گو با معاون وزیر آموزش و پرورش بررسی کرد
جهش تحصیلی؛ ضرورت یا خود فریبی؟
سمیه افشین‌فر
خبرنگار
بحث سنجش نوآموزان بدو ورود به مدرسه یکی از موضوعات مهمی است که حالا دهه‌هاست در کشور ما انجام می‌شود. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که شناسایی زودهنگام برخی مشکلات شناختی، رفتاری و رشدی در کودکان، به آنها در جریان آموزش و تربیت که کلید جدی آن در بدو ورود به مدرسه خورده می‌شود، کمک بسیاری می‌کند. تصور کنید کودکی دچار مشکل عدم تمرکز باشد و این مسأله به‌درستی شناسایی نشود، در این صورت آن کودک با برچسب درسخوان نبودن یا بهره هوشی پایین روبه‌رو می‌شود. هر چند عموم والدین در این روزگار خیلی زودتر از سنجش‌های آموزش و پرورش به برخی مشکلات کودکان‌شان پی می‌برند و با حساسیت آن را دنبال میکنند اما ضرورت پایش و سنجش کودکان از حیث سلامت جسمی و رشدی یکی از ضروریات برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی است. با این‌همه به‌رغم برگزاری این سنجش به مدت چندین دهه به نظر می‌رسد این برنامه همچنان می‌تواند گسترده‌تر شود از جمله گنجاندن شناسایی بهره هوشی کودکان یا پیگیری جدی‌تر برای مداخلات وقتی مشکلی شناسایی شد. حالا البته قرار است سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور رویکرد خود را از رویکرد سنتی تغییر دهد و با احداث مراکز جامع سنجش، آموزش، توانبخشی و مداخله بهنگام رشدی و تربیتی، خانواده‌ها و دست اندرکاران امر آموزش، امکان سنجش نوآموزان را در تمام سال فراهم کند. طریفی‌حسینی معاون وزیر و رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی روز دوشنبه در نشست خبری اعلام کرد که سال گذشته یک میلیون و 700 هزار دانش‌آموز مورد سنجش قرار گرفته‌اند.
خانواده‌ها به سنجش اعتماد کنند
طریفی‌حسینی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی با بیان اینکه امسال ۶۰۰ هزار دانش‌آموز پیش‌دبستانی در سامانه سیدا ثبت‌نام کردند و امیدواریم از مراکز پیش‌دبستانی به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی انجام شود، به «ایران» گفت: ۴۴۰ پایگاه فعال در نوبت صبح داریم که با ایجاد مراکز جدید، تعداد ۶۵۰ مرکز خواهد شد که همین مراکز در نوبت عصر فعال خواهند شد یعنی ۱۲۰۰ پایگاه در شیفت صبح و بعدازظهر فعالیت میکنند؛ همچنین در نظر داریم پایگاه‌های سیار را هم در سال بعد فعال کنیم و در صورت لزوم برای پایگاه موقت هم مجوز داده می‌شود. وی در پاسخ به سؤال دیگر «ایران» در خصوص گلایه‌های خانواده‌ها از طرح سنجش و اینکه معتقدند نوآموزان به درستی مورد سنجش قرار نمی‌گیرند نیز گفت: خانواده‌ها نسبت به فرزندان‌شان توقعاتی دارند؛ ممکن است تصوری که خانواده دارد با خروجی تست و ارزیابی‌های تخصصی ما متفاوت باشد. اگر دانشآموزی مشکوک به اختلال یادگیری، نقص توجه یا بیش‌فعالی باشد این موارد را به خانواده منتقل می‌کنیم و این موارد را به معلم هم منتقل می‌کنیم تا بداند در کلاس باید با این دانش‌آموز چگونه تعامل داشته باشد، خانواده‌ها هم باید تشخیص‌های تخصصی ما را بپذیرند چرا که تشخیص در چند مرحله انجام می‌شود. یک فرم غربالگری اولیه داریم که بررسی انجام می‌شود، بعد ارجاع به تست تخصصی انجام شده و تست تخصصی همه جانبه و در زمان طولانی‌تر بررسی‌هایش را انجام می‌دهد. حتی اگر وارد سال تحصیلی شده باشیم و دانش‌آموز در مدرسه عادی یا استثنایی به تحصیل هم مشغول شده باشد اگر مدرسه تشخیص بدهد که این دانش‌آموز استثنایی است که به مدرسه عادی آمده یا برعکس دانش‌آموز مجدد برمی‌گردد و از او تست‌های متوالی گرفته می‌شود تا تشخیص دقیق انجام شده و دانش‌آموز به صورت دقیق در سیستم آموزش و پرورش جای دهی شود بنابراین اقدامات در حوزه سنجش بسیار دقیق و تخصصی است و شاید انتظارات خانواده‌ها از فرزندان‌شان بالاست. طریفی در ادامه در مورد کوتاه بودن زمان سنجش گفت: در مرحله اول فقط غربالگری می‌کنیم و ویژگی‌های ابزارهای غربالگر هم این است که در کوتاه‌ترین زمان ممکن کار انجام شود و اگر مشکوک شویم به تست‌های تخصصی ارجاع می‌دهیم که سال گذشته حدود 10درصد از نوآموزان به تست‌های تخصصی ارجاع داده شدند. کسی که دیرآموز یا بیش‌فعال تشخیص داده می‌شود اصلاً در مرحله اول غربالگری این تشخیص صورت نمی‌گیرد و از مرحله دوم در تست‌های تخصصی تشخیص‌گذاری انجام می‌شود. البته سنجش مجدد را هم داریم که شرایطی دارد؛ افرادی که در سنجش مردود می‌شوند باید از نظر سطح توانمندی مورد تست مجدد قرار بگیرند یا دیرآموزانی که مدرسه می‌خواهد مجدداً آنها را مورد ارزیابی قرار دهد یا دانش‌آموزانی که به صورت آزمایشی یک سال را در مدرسه استثنایی می‌گذرانند اگر لازم شد تست مجدد از آنها گرفته می‌شود تا به مدارس عادی برگردند. برای باید خانواده درخواست بدهند و هزینه جزئی 30هزار تومانی را پرداخت کنند و تست مجدد انجام می‌شود البته تست‌های تخصصی نیاز به هزینه مجدد ندارد و همان یک‌بار که هزینه سنجش را پرداخت میکنند، کافی است. وی در ادامه با بیان اینکه امسال کل فرایند کار الکترونیکی است، گفت: در حال حاضر از طریق درگاه الکترونیکی پرداخت‌ها صورت می‌گیرد و همان مبلغ سال گذشته که ۶۰ هزار تومان است، دریافت می‌شود. در صورت هماهنگی با سازمان هدفمندی یارانه‌ها برای کسب اطلاعات، نوآموزان سه دهک اول را به صورت رایگان ثبت می‌کنیم. قبلاً خانواده‌ها در جریان نتایج سنجش قرار نمی‌گرفتند و اگر مشکلی بود اطلاع داده می‌شد اما برای خانواده‌ها دسترسی به پروفایل دانشآموزی ایجاد شده است.
نسل آینده باهوش‌تر است
چند وقت قبل گزارش‌هایی منتشر شده و مدعی شده بودند که میانگین بهره هوشی ایرانی‌ها کاهش پیدا کرده است درحالی‌که این مسأله از سوی بسیاری از کارشناسان یک خودکم‌بینی القایی از سوی دشمنان مطرح می‌شود، طریفی‌حسینی در پاسخ به این سؤال «ایران» که آیا شما به عنوان متولی امر سنجش نوآموزان داده‌ای از میانگین بهره هوشی کودکان دارید و اینکه چرا سنجش بهره هوشی در ملاک‌های طرح سنجش نیست، گفت: من در جریان چنین گزارش‌هایی نیستم و سازمان ما هم متولی چنین رصدها و پژوهش‌هایی نیست ولی اعتقاد ما این است شاید این موضوع متولی مشخصی در کشور ندارد که بررسی‌هایی در این زمینه انجام بدهند. در آموزش و پرورش معتقدیم که اگر قرار است توسعه سرمایه شناختی در کشور اتفاق بیفتد راهی بجز آموزش و پرورش ندارد. به همین منظور ستادی در ذیل معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به نام ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی تشکیل شده است، ما با این ستاد تفاهمنامه‌ای داریم، هدف این است که توسعه سرمایه شناختی کشور را داشته باشیم. اعتقادمان بر این است که می‌توانیم برای سال‌های آینده یک نسل باهوش‌تر داشته باشیم.
وی ادامه داد: مطالعات و پژوهش‌ها هم نشان داده که اگر دانش‌آموزان در سنین طلایی رشدشان در یک محیط غنی قرار بگیرند می‌توانند توانایی‌ها و ظرفیت‌های شناختی و بهره هوشی‌شان را افزایش دهند. مداخلات توانبخشی فقط مربوط به افراد دارای معلولیت نیست و یک بخش توانبخشی ارتقا هم داریم یعنی بچه‌ها و دانش‌آموزان عادی هستند که می‌خواهند توانایی ذهنی‌شان را ارتقا دهند. در سازمان آموزش و پرورش استثنایی توانبخشی در هر دو حوزه در حال انجام است و دانش‌آموزان عادی هم می‌توانند توانبخشی را با رویکرد ارتقای شناختی از طریق فراهم کردن موقعیت‌های یادگیری انجام دهند تا دانش‌آموز مجبور شود توانایی شناختی خود را به کار بگیرد. می‌توانیم معلمانی آموزش دهیم که با رویکرد جدید شناختی تدریس‌شان را انجام دهند و همه این موارد باعث می‌شود تا در پرورش نسل‌های بعدی باهوش‌تر موفق باشیم. آخرین آزمون‌ها و ابزارهایی که در حوزه ارزیابی هوش و توانمندی شناختی در دنیا وجود دارد در ارزیابی‌های سنجش لحاظ شده است. تست‌هایی که می‌گیریم مطابق با تمام استانداردهای روز دنیاست و از این نظر هیچ مشکلی وجود ندارد.
رصد قابل ملاحظه در درخواست‌های جهش تحصیلی
یکی از چالش‌های نظام آموزشی نیز بحث جهش‌های تحصیلی است که گرچه در شمار زیاد دانش‌آموزان به چشم نمی‌آید اما بسیاری از کارشناسان تربیتی خصوصاً بحث جهشی خواندن دانش‌آموزان را مورد نقد قرار داده‌اند. حسینی در پاسخ به «ایران» در خصوص معیارهای جهش تحصیلی و اینکه آیا معیارهای جهش تحصیلی هم در طرح سنجش در نظر گرفته شده است یا خیر به تقاضای بیش از اندازه خانواده‌ها برای جهش تحصیلی فرزندان‌شان اشاره کرد و گفت: به برخی از مدارس که مراجعه می‌کردیم می‌دیدیم برخی از دانش‌آموزان صغر سنی دارند و متوجه شدیم این کودکان شرایط ثبت‌نام در مدارس را نداشتند اما به طور غیر‌رسمی در مدارس پذیرش می‌شوند و بعد وارد فرایند جهش تحصیلی می‌شوند و در واقع دو پایه تحصیلی را در یک سال می‌خوانند متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها تصور میکنند که فرزندان‌شان از هوش بالایی برخوردارند در حالی که در ارزیابی‌های تخصص ما چنین چیزی نشان داده نمی‌شود. سال گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای در تقاضاهای جهش تحصیلی داشتیم و حدود 13 هزار و 717 نفر درخواست جهش داشتند که حدود 7 هزار و 501 نفر از آنها از نظر ارزیابی‌هایی که انجام شده واجد جهش تحصیلی بودند یعنی هم آزمون‌های سال تحصیلی مربوطه را پاس کرده بودند تا بتوانند جهش را انجام دهند و هم از نظر ویژگی‌های زیستی و شناختی بر‌اساس ارزیابی‌های تخصصی کارشناسان سازمان، واجد شرایط شناخته شده بودند. معاون وزیر با اشاره به آمار 54 درصدی کودکانی که واجد شرایط جهش تحصیلی هستند از لزوم تغییر فرایند جهش خبر داد و افزود: بر‌اساس آمار 54 درصد از بچه‌ها چنین شرایطی را دارند. امسال گفتیم که فرایند جهش تحصیلی باید تغییر کند جلساتی هم با شورای عالی آموزش و پرورش گذاشته‌ایم تا بتوانیم فرایند را تغییر دهیم و شرایطی را بگذاریم تا هر کسی وارد فرایند جهش تحصیلی نشود و کار با دقت بیشتری انجام شود و از طرف دیگر اطلاع‌رسانی لازم هم به خانواده‌ها انجام شود تا بچه‌هایی که شرایط رشدی مناسب دارند در این فرایند قرار بگیرند و این همه تقاضا از طرف خانواده‌ها نداشته باشیم و حتی اگر شورای عالی آموزش و پرورش موافقت کند زمان اجرای فرایند جهش را هم که در خرداد ماه است جلو بیندازیم. از خانواده‌ها هم می‌خواهم اصراری به جهش تحصیلی فرزندان‌شان نداشته باشند چرا که وقتی دانش‌آموز وارد فرایند جهش شود اگر قبول نشود دچار دلسردی شده و مشکلاتی برای او ایجاد می‌شود.