صنعت گردشگری چه جایگاهی در عرصه محیط زیست دارد؟
توسعه پایدار گردشگری در گرو سفر مسئولانه
نیلوفر منصوری
خبرنگار
توسعه گردشگری، همواره یکی از مسائل مؤثر و تأثیرگذار برای محیط زیست است. به عبارتی مفاهیم گردشگری و محیط زیست بسیار به هم نزدیک هستند. طبیعت‌گردی به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از صنعت گردشگری، طبیعت‌گردان و گردشگران بسیاری را به سمت بازدید از مناطق و مناظر طبیعی می‌کشاند.
در این زمینه بسیاری از فعالان حوزه گردشگری و محیط زیست معتقدند که نوع برخورد طبیعت‌گردان بسیار مهم است و مفاهیم توسعه پایدار و سفر مسئولانه را ابراز می‌کنند. به گفته آنان، توسعه گردشگری نباید باعث نابودی منابع طبیعی یک مقصد شود. یک فعال محیط زیست در این زمینه به وجود قوانین و مقررات مختلف اشاره می‌کند و می‌گوید که قوانین بازدارنده نیست بلکه شیوه‌ای تسهیل‌کننده و ثمربخش برای انجام هر کاری است. قانونی حمایتی که در سایه آن می‌توان به توسعه گردشگری از نوع پایدار هم رسید.به گفته لیلا مسروری فعال محیط زیست، محیط زیست، محیط ایست نیست، بلکه توجه و تمکین به قوانین آن ما را به مسیر توسعه پایدار می‌رساند. او به مثال و مصداق بارزی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: به عنوان نمونه غاری که در دل طبیعت بکر است، فقط بازدید کننده طبیعت‌گرد ندارد بلکه برای افراد مختلف در حرفه‌های مختلف نیز جذاب است، زمین‌شناسان، جانورشناسان، فعالان میراث فرهنگی، برای ناشناخته‌های درون آن، پا به درون غار می‌گذارند.
او با بیان اینکه می‌توانیم با حفظ قوانین و قواعد خردمندانه زیست محیطی، در این زمینه درآمدزایی هم داشته باشیم که نقطه قوت محسوب می‌شود، می‌گوید: در این صورت می‌توانیم داشته‌های ارزشمندمان را نه تنها برای این نسل که برای هزاران سال دیگر هم حفظ کنیم، بدون اینکه کوچکترین آسیبی به آنها وارد کنیم و از آنها هم بهره‌مند شویم؛ در غیراین صورت آسیب‌های متعددی به منابع طبیعی وارد می‌کنیم.
مسروری می‌گوید: «پس به لحاظ گردشگری و منظرگردی نقاط قوت زیادی وجود دارد که ما نمی‌توانیم مزیت اقتصادی گردشگری آن را در نظر نگیریم. اما در این میان مباحثی وجود دارد که نمی‌توان بی‌توجه به آنها از کنارشان براحتی گذشت، زیرا در روزهای معمولی افراد بسیاری از این پدیده های طبیعی دیدن می‌کنند و در روزهای تعطیل این آمار گاهی به چندین برابر هم می‌رسد. بنابراین بازدیدهای غیراصولی و تفریحی باید در این زمینه کنترل شود.»
لیلا مسروری ادامه می‌دهد: حضور طبیعت‌گردان و گردشگران در محیط‌های طبیعی، باید ملزم به رعایت قوانین و قواعد طبیعت باشد. به عنوان مثال نباید در فصل زادآوری در این مناطق حضور داشت و یا اگر حضوری هم صورت بگیرد بشدت باید کنترل شده انجام شود.
به گفته او، اگر به فکر بهره‌برداری از طبیعت هستیم باید قواعد و قوانین را به صورت خردمندانه رعایت کنیم. باید برد و ظرفیت گردشگر هم مدنظر قرار بگیرد. چه زمانی و چه تعداد گردشگر می‌توانند بازدید داشته باشند. این نکته‌ها باید به دقت مدیریت شود؛ زیرا بیشتر از ظرفیت حساب شده، به منطقه آسیب وارد می‌کند.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه تغییرکاربری در بسیاری از کشورها صورت می‌گیرد، ادامه می‌دهد: کشورهای توسعه یافته با اصول پایداری توانستند غارهایی را تبدیل به غارهای گردشگری کنند ولی کمترین آسیب به غارها وارد شود. برد اکولوژیک با موضوعات، زمین‌شناسی، غارشناسی، زیست‌شناسی، محیط داخلی و خارجی، گیاه‌شناسی، زمان و تعداد بسیار مهم است.
طبق گفته این فعال محیط زیست، برای توسعه گردشگری، باید برآورد داشته باشیم که چنانچه ساخت و ساز تأسیسات با فاصله معین در اطراف این جاذبه‌ها انجام شود، تا چه اندازه ضوابط محیط زیستی و طرح مطالعاتی در این زمینه رعایت می‌شود؟ شاخصه‌هایی مثل، مسیر و مقصد فاضلاب، نقطه‌گذاری سرویس بهداشتی، محل پارکینگ و ظرفیت آن، حضور تعداد گردشگران یا طبیعت‌گردان تا چه اندازه خردمندانه اندیشیده می‌شود؟
این فعال محیط زیست، به صورت موشکافانه همه ابعاد را در نظر می‌گیرد و می‌گوید: حتی بومی یا غیربومی بودن سرمایه‌گذار هم مهم است. اینکه تا چه اندازه ملزم به رعایت ضوابط مشخص شده است؟ نوع مصالح، متراژ و معماری به کار گرفته در این تأسیسات به چه سبکی است؟ درخصوص جذب نیرو چه معیارهایی دارد؟ سیم‌کشی برق تأسیسات بر چه ضوابطی استوار است؟ استفاده از نور و برق به چه نحوی انجام می‌شود؟ دکل برق و آنتن‌دهی موبایل، مکان‌یابی رستوران و بازارچه محلی و بسیاری موارد جزئی دیگر که بسیار مهم هستند.
در کنار گردشگران و طبیعت‌گردان معمولی، مخاطبین اختصاصی از این منطقه بازدید می‌کنند؛ افرادی مثل غارنوردان، غارشناسان، کوهنوردان، گردشگران علمی، جانورشناسان، زیست‌شناسان، گیاه‌شناسان، چشمه‌های آب معدنی و... هم حضور دارند.
به گفته او، با رعایت این جزئیات و برنامه‌ریزی دقیق و خردمندانه، هم به لحاظ اقتصادی برای مردم منطقه و هم به لحاظ توسعه پایدار در حوزه میراث معنوی و گردشگری می‌تواند مؤثر باشد.
تحقق برخورداری از محیط زیست سالم در گرو توسعه پایدار است. آنگونه که در اصل ۵۰ قانون اساسی آمده است؛ حقوق محیط زیست و برخورداری از محیط زیست سالم و پایدار برای نسل حاضر و آینده مهم است. اما صرفاً ذکر اینکه گردشگران باید این قوانین را رعایت کنند کافی نخواهد بود؛ بلکه باید در تصمیمات زیست محیطی، شهروندان و طبیعت‌گردان مشارکت داشته باشند.