مجید میرزاحیدری
خبرنگار

افزایش ۸۳ میلیون بشکه نفت خام به مجموعه تولیدات نفت کشور در خلال اجرای عملیات ازدیاد برداشت، اقدام مهمی است که سنگ بنای آن به تازگی توسط شرکت ملی نفت ایران گذاشته شد.
قرارداد احیای 750 چاه‌ نفتی کم‌بازده کشور به تازگی و به ارزش 500 میلیون دلار به امضا رسیده است.گفته می‌شود که درحال حاضر 6 هزار حلقه چاه در صنعت نفت کشور وجود دارد که با غربالگری‌‌ها مشخص شده دست‌کم 750 چاه موجود، کم‌ بازده یا غیرفعال هستند.
در شرایط فعلی حفرهر حلقه چاه چیزی حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون دلار هزینه در بر دارد.از همین منظر بوده که شاید شرکت ملی نفت ایران با اتخاذ روشی کم‌هزینه‌تر و پربازده‌تر به سراغ احیای چاه‌ها، رفته است.برآورد می‌شود که در حال حاضر هزینه احیای هر حلقه چاه حدود یک تا دو میلیون دلارباشد.از قرار معلوم، میانگین ضریب بازیافت نفت خام میدان‌های ایران حدود ۲۳.۴ درصد است.
ناگفته نماند که حتی در برخی میادین نفتی غرب کارون ضریب بازیافت به زیر ۱۰ درصد رسیده است.به عبارتی ساده تر، ضریب متوسط بازیافت مخازن نفتی کشور در خلال سال‌های 92 تا 98 روند کاهشی را پیموده است.این امر نشان می‌دهد که وزارت نفت دولت قبل در زمینه ازدیاد برداشت، نه تنها عملکرد قوی نداشته بلکه کارنامه ضعیفی را از خود به جای گذارده است.درحال حاضر حدود 61 درصد از میادین نفتی کشور در نیمه دوم عمر خود قرار دارند.همین امر افت فشار مخزن و کاهش تولید در این چاه‌ها را به امری طبیعی وغیر قابل انکار بدل کرده است.
مضاف براین، پیچیدگی ساختار مخازن ایران و انجام نشدن سرمایه‌گذاری مناسب در دولت قبل در زمینه توسعه میدان‌های نفتی کشور از جمله عوامل مهم و تأثیرگذار در کاهش تولید نفت ایران بویژه در سال‌های اخیر بوده‌ است، به‌طوری که هم‌اکنون شاهد کاهش طبیعی تولید نفت از میدان‌های خشکی و فراساحل کشور هستیم.
ناگفته پیداست که درصورت عدم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای توسعه میادین، میزان تولید نفت کشور به شکل چشمگیری با کاهش مواجه شود.بر اساس برنامه ششم توسعه اقتصادی، ضریب بازیافت مخازن کشور باید به 29.57 درصد در انتهای برنامه ششم می‌رسید، هر چند این رقم نه‌ تنها محقق نشد بلکه 4 درصد هم افت کرد.
ایران در حال حاضر در میان کشورهای جهان که در سال ۲۰۲۳ بزرگترین ذخایر نفت را دارند، در رتبه سوم قرار دارد.سازمان اوپک هم در برآورد خود اعلام کرده که ذخایر اثبات شده نفت ایران در سال 2021 به 208 میلیارد و 600 میلیون بشکه رسیده و ایران همچنان سومین مالک بزرگ ذخایر نفت در جهان است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت‌خام جهان، بواسطه سرمایه‌گذاری در ازدیاد برداشت، به ارقام بالاتری از ضریب بازیافت دست یافته‌اند؛از جمله میدان قوار عربستان که در سال‌های اخیر ضریب بازیافت مخزن به ۵۰ درصد رسیده است.
اکنون هم با طرح‌ها و فناوری‌های مدرن‌تر، این کشور در تلاش است ضریب بازیافت میدان را به ۷۰ درصد افزایش دهد.
محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفته که دوران برداشت آسان نفت به پایان رسیده و از منابع انسانی و ازدیاد برداشت به‌ عنوان دو چالش مهم صنعت نفت یاد کرده و افزوده که برای تحقق تولید روزانه ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای نفت در هشت سال آینده، تنها با استفاده از برنامه‌های ازدیاد برداشت، تولید روزانه نفت ۹۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
از نگاه او، فرایند تولید نفت و گاز با گذشت زمان از پیچیدگی بیشتری برخوردار شده و در واقع نیاز است تا از روش‌های ازدیاد برداشت استفاده شود.گفته می‌شود که در حال حاضر میزان تولیدات نفت خام کشور، روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه است.
وضعیت صنعت حفاری در ایران
در یک مقایسه کلی درباره جایگاه صنعت حفاری در جهان، مشخص شده که از مجموع 3 هزار و 707 دستگاه حفاری موجود در دنیا در بخش خشکی و دریا، تعداد 2 هزار و 164 دستگاه حفاری به‌صورت فعال در عرصه بالادستی صنعت نفت و گاز حضور دارند.
 ایران با در اختیار داشتن 138 دستگاه حفاری حدود 4 درصد از سهم کل تعداد دستگاه‌های حفاری دنیا را از آن خود کرده است.از این تعداد 115 دستگاه در بخش خشکی و 23 دستگاه در بخش دریا فعال هستند. از تعداد 131 دستگاه حفاری خشکی در کشور، دست‌کم 71 دستگاه متعلق به بخش دولتی شرکت ملی حفاری ایران بوده که میانگین عمر دستگاه‌های حفاری در این شرکت حدود 40 سال است.در بخش خصوصی کشور نیز حدود 51 دستگاه حفاری خشکی وجود دارد.
به طور معمول زیاندهی حفاری در ایران تابع چند دلیل عمده بوده که از فرسودگی و سن بالای ناوگان، افزایش تعداد خرابی دستگاه‌ها، تأخیر در بازسازی و نوسازی ناوگان، افزایش دوره وصول مطالبات و عدم سرمایه‌گذاری جدید و افت راندمان به‌عنوان مهم‌ترین دلایل این امر یاد می‌شود که همین موارد باعث افت تولید در این صنعت تا حدود ۶۰ درصد شده است.
یک روایت وجود دارد که تجهیزات و دکل‌های حفاری کشور در 15 سال اخیر مورد بازسازی قرار نگرفته که همین کم‌کاری به طور متوسط درصد خرابی این تجهیزات را به ۶۷ درصد رسانده، آن‌ هم در شرایطی که با وجود حضور ایران در سکوی دومین دارنده ذخایر گاز و سومین دارنده ذخایر نفت جهان، سهم ایران از کل دستگاه‌های حفاری حدود 4 درصد است.
یک واقعیت وجود دارد و آن اینکه در حال حاضر شرایط تولید نفت و گاز به مراتب پیچیده‌تر شده و دوران تولید نفت ارزان قیمت گذشته است.اگر در ۶۰ سال گذشته ۹۰ درصد تولید کشور در هفت میدان بزرگ متمرکز بود و از هر چاه ۳۰ هزار بشکه نفت تولید می‌‌شد، اکنون برای تولید همان میزان باید ۱۵ حلقه چاه حفر شود.شکی نیست که در شرایط فعلی، کمتر از ۳۰ درصد از منابع موجود نفت و گاز را می‌توان با تکنولوژی‌های موجود حفاری کشور برداشت کرد.به نظر می‌‌رسد برای افزایش در تولید و راندمان، چاره‌ای جز تزریق سرمایه جدید و تجهیز به دانش روز در صنعت حفاری وجود ندارد.
اولویت مهم ازدیاد برداشت در دولت سیزدهم
واقعیت این است که دولت قبل در زمینه ازدیاد برداشت برنامه جدی نداشت به نحوی که همین عملکرد ضعیف باعث شد برنامه‌های توسعه‌ای هم محقق نشود.هرچند که دولت سیزدهم از ابتدا برای ازدیاد برداشت برنامه داشت؛ برنامه‌هایی که دانش‌بنیان‌ها نیز درآن سهم جدی دارند.
مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران در گفت‌و‌گو با «ایران»، گفته است که در سال‌های قبل در زمنیه ازدیاد برداشت از مخازن، بیشتر بر مدل‌سازی و انجام امور آزمایشگاهی تمرکز شد و زنجیره‌های بالاتر کامل نشد، به این معنی که طرح‌های ازدیاد برداشت در مقیاس پایلوت پیاده‌سازی نشد.
سیدمهدیا مطهری، افزود که اجرایی کردن طرح‌های ازدیاد برداشت در قالب پایلوت‌ها بیانگر نمایش میدانی و سطح بلوغ فناوری بالا در این صنعت بوده که در سال‌های قبل محقق نشد.
وی، توضیح داد که در دولت سیزدهم در مسیر ازدیاد برداشت سطوح فناوری بالاتر و مراحل کامل‌تر در این راستا دنبال شده و طرح‌های پایلوت اجرایی می‌شود.
به گفته وی، در جریان ازدیاد برداشت با محوریت چاه محور، ویژگی‌های مهمی محقق خواهد شد که از جمله آنها هزینه کمتر، دستیابی سریع‌تر به اهداف و بازدهی بالاتر با حضور شرکت‌های دانش بنیان بوده که این ویژگی‌ها باعث شده شرکت ملی نفت ایران زمین بازی جدیدی را برای به کارگیری دانش‌بنیان‌ها به کار گیرد.
مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه 900 هزار بشکه از مسیر ازدیاد برداشت محقق خواهد شد درعین حال گفت که در راستای این مسیر، دو چالش وجود داشته که چالش فناوری بسرعت در حال پیگیری و رفع بوده و چالش دوم هم سرمایه‌گذاری است.
او، پیشنهاد داد که در صورت موافقت با افزایش سهم 14.5 درصدی شرکت ملی نفت ایران، چالش سرمایه‌گذاری نیز بخوبی رفع خواهد شد و توضیح داد که در این افزایش سهم می‌توان سرمایه‌گذاری لازم را به فناوری و افزایش تولید اختصاص داد.