زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

داستان نهرخواری در بهبهان هر روز وسعت تازه‌ای پیدا می‌کند و پای افراد جدیدی را به موضوع باز می‌کند. پاییز و زمستان سال 1400 روزنامه ایران در گزارش‌هایی پرده از تخلف افرادی برداشت که بیش از 26 هزار متر نهر (آبراهه) طبیعی را در بهبهان با نخاله‌های ساختمانی پر کرده، روی نخاله‌ها را خاک پاشیده و با مجوزهای قانونی پس از قطعه‌بندی در حال فروش آن به مردم بودند. به‌دنبال انتشار  نخستین گزارش«ایران»، دادستان عمومی و انقلاب بهبهان صدور هر گونه پروانه ساختمانی و مجوز ساخت در مسیل کره (نهر کره) را ممنوع اعلام کرد. ورود دادستان عمومی بهبهان به ماجرا در نهایت به دستگیری دو کارمند ارشد سازمان ثبت اسناد و املاک و پلمب بایگانی شهرداری بهبهان منجر شد اما ماجرا به پایان نرسید. تعداد بالای اسناد و مدارک رسیده به روزنامه ایران در این موضوع نشان می‌دهد در نهرخواری بوقوع پیوسته در بهبهان تنها پای چند کارمند و مدیر شهرستانی در میان نیست. همه چیز از تغییر نقشه نهر در طرح جامع شهر بهبهان شروع می‌شود.
محمد داس‌مه، وکیل پایه  یک دادگستری در توضیح مدارک ارسال شده به روزنامه می‌گوید: «شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در تاریخ 23 دی 1393 مصوبه‌ای در خصوص طرح جامع شهر بهبهان به‌شماره 55993/300 ابلاغ می‌کند. این مصوبه ناظر بر ایراداتی است که شورای عالی شهرسازی و معماری ایران به طرح پیشنهادی مشاور طرح جامع اداره کل راه و شهرسازی استان خوزستان وارد کرده است.» به گفته او شورای‌عالی شهرسازی و معماری در این مصوبه ضمن بیان ایرادات، تکالیفی را بر عهده مشاور طرح قرار داده است. در بند آخر مصوبه نیز وظیفه حسن اجرای این موضوع و اجرای سایر مفاد مصوبه را بر عهده اداره کل راه و شهرسازی خوزستان قرار می‌دهد.

شورای عالی شهرسازی خواستار حفظ نهرها می‌شود
شورای عالی شهرسازی و معماری با توجه به شرایط خاص شهر بهبهان به‌لحاظ وجود انهار در بند دوم ماده 10 این مصوبه می‌خواهد تا طرح بهسازی و ساماندهی انهار طبیعی با هماهنگی وزارت نیرو و لحاظ چهارچوب و اصول طراحی شهری با تأیید دفتر معماری و طراحی شهری وزارت راه و شهرسازی تهیه شود. سه سال بعد از این مصوبه، در سال 1396، طرح جامع بهبهان در شورای عالی شهرسازی و معماری ایران توسط همان مشاور که طرح جامع اولیه را تهیه کرده یعنی مشاوری با نام شرکتی «مادشهر» تهیه و نهایی می‌شود.
داس‌مه‌ می‌گوید: «نکته مهم آن است طرح جامع مصوب 96 توسط شرکت مشاور تحت قرارداد اداره کل راه و شهرسازی استان خوزستان، مبنا و اساس کار شهرداری قرار می‌گیرد.» مشاور طرح درخواست‌های شورای عالی شهرسازی و معماری ایران را به هیچ می‌انگارد. به گفته داس‌مه آن بخشی که تحت عنوان «نهرخواری» پس از چاپ گزارش‌های روزنامه ایران توسط مراجع نظارتی و امنیتی تحت پیگیری قضایی قرار می‌گیرد در طرح جامع سال 96 کاربری مسکونی و گذر گرفته است. او ریشه نهرخواری در بهبهان را همین نقطه می‌داند.
داس‌مه می‌گوید: «اساساً در طرح جامع سال 1396 این نهر طبیعی را نادیده گرفته و حذف کرده‌اند و حتی برای آن کاربری مسکونی تعریف کرده‌اند.» به گفته این وکیل پایه یک دادگستری اسناد و نقشه‌های هوایی نشان می‌دهد این نهر طبیعی در سال 93 و بعد از آن در سال 96 زمان تصویب طرح جامع و تا سال‌ها بعد از آن کاملاً وجود خارجی داشته است.» نهر سال 99 پر می‌شود. مدارک موجود نشان می‌دهد مسیر رود را به درون یک نهر طبیعی منحرف می‌کنند تا بستر رودخانه را به شهروندانی که نمی‌دانند خانه روی آب ساخته‌اند، بفروشند. موضوعی که در سیل‌های اخیر خوزستان با تخریب منازل مسکونی خود را نشان داد. داس‌مه می‌گوید: «با تغییر مسیر نهر طبیعی، این بستر و اختیار را برای مالکان مجاور یا هر شخص دیگری که باشد مهیا کرده بودند که نهر طبیعی طبق طرح جامع را پرکنند.»
نتایج تلخ اتفاقی که در تهیه طرح جامع شهر بهبهان اتفاق افتاده در سال 98 خود را در سیل غمبار فارس و خوزستان نشان داد. در سیل دروازه قرآن نیز مسیر طبیعی رودخانه را آسفالت کردند و دفتر زندگی 21 گردشگر را که در نوروز آن سال به سفر رفته بودند برای همیشه بستند. داس‌مه به زبان حقوقی این عمل غیرقانونی را نتیجه سبب اقوی از مباشر (مقصر اصلی) نهرخورانی در طرح جامع بهبهان می‌داند و براساس اسناد موجود مشاور طرح و مسئولان وقت اداره کل راه و شهرسازی خوزستان در سال 96 را مقصر این ماجرا می‌خواند. داس‌مه در توضیح می‌گوید: «چون طبق بخش آخر مصوبه شورای عالی شهرسازی در سال 1393 نظارت بر حسن اجرای تهیه طرح جامع توسط مشاور و رفع ایرادات مربوط در حوزه اداره کل راه و شهرسازی خوزستان قرار داشت.» او ورود مراجع قضایی و نظارتی به موضوع را مهم می‌شمرد و می‌گوید: «باید مشخص شود آیا تهیه طرح جامع از سوی مشاور و تصویب آن از سوی مسئولان وقت اداره کل راه و شهرسازی خوزستان به نحوی که نهر طبیعی را پر شده تعریف کرده بودند، و برای آن کاربری مسکونی در نظر گرفته بودند یک برنامه از پیش طراحی شده برای نهرخواری بوده است یا نه؟!» او ورود دادستانی کل، سازمان بازرسی و سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری برای معرفی و پیگیری حقوقی متخلفان اصلی در نهرخواری بهبهان را ضروری می‌داند و می‌گوید: «نهر طبیعی حذف شده در طرح جامع در سال 96 را سال 99 پر کردند. به نظر نمی‌رسد کار یک آدم آماتور و ناشی بوده است. آن هم در حالی که در سال 93 از آنها خواسته شده بود که انهار در طرح جامع دیده شوند اما نادیده گرفته شدند.» براساس اسناد موجود مشاور طرح جامع شهر بهبهان مشاوری چند شهر دیگر خوزستان در تهیه طرح جامع را به عهده داشته و بیم آن می‌رود این بی‌قانونی که تنها به نهرخواری محدود نمی‌شود و سلامت و جان شهروندان بهبهان در برابر سیل و مخاطرات زمینی را به خطر انداخته در شهرهای دیگر هم بوقوع پیوسته باشد. داس‌مه براساس اسناد و مدارک موجود احتمال می‌دهد که افکارعمومی با یک جرم سازمان یافته و پیچیده در نهرخواری و زمین‌خواری روبه‌رو باشد.