ایران واشقانی
خبرنگار

فرش‌بافی در خراسان قدمتی دیرینه دارد و خراسان‌شمالی نیز از دیرباز یکی از قطب‌های تولید فرش بوده‌است. مشکلات نهان و آشکار این هنر با وجود زیبایی‌های خاص و ماندگارش، هر چند تهدیدی برای خارج شدن بافندگان فرش دستباف، گلیم و جاجیم از چرخه اشتغال است اما پشت این دارهای هزار رنگ هنوز قالیبافان، دلگرم به وعده‌هایی مثل بیمه و بهره‌مندی از مزایای آن هستند. خراسان شمالی با دارا بودن یک هزار دار قالیبافی و ۶۰ هزار قالیباف که 27 هزار نفر از آنان به‌صورت مستمر فعالیت می‌کنند و مابقی به صورت فصلی در مناطق مختلف شهری و روستایی فعال هستند، با تولید و صادرات بیش از صدها هزار متر مربع فرش دستباف و گلیم و جاجیم، یکی از مراکز مهم تولیدکننده دست‌بافته‌ها روی دارهای بافندگی است. سکونت اقوام مختلف و تنوع طرح و نقش دست‌بافته‌های آنان، موجب شده تا این استان کلکسیونی ارزشمند و پرنقش از طرح و نگاره‌های سنتی شود.
فرش و گلیم دستباف خراسان شمالی مناسب‌ترین گزینه برای اشتغال و تولید است. بازار صادرات این هنر از دیرباز مورد توجه بوده و نیاز به تبلیغ و معرفی ندارد. آنچه این صنعت نیازمند آن است، مانع‌زدایی از مسیر تولید و عرضه است و پشتیبانی از بافندگان. تسهیلات بانکی و بیمه قالیبافان هرچند به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است اما اجرای آن مانند گره‌های قالی، درهم تنیده و پیچیده است، با این تفاوت که گره‌های قالی نقش زیبایی را به تصویر می‌کشد و اجرای ناقص یک مصوبه، تصویر درهمی است از گره‌های مبهم و پرگلایه.
احیای این هنر با توسعه صنعت فرش
محمدرضا حسین‌نژاد استاندار خراسان شمالی اظهار کرد: توسعه صنعت فرش موجب احیای این هنر اصیل، ایجاد اشتغال، افزایش تولید داخلی با توجیه اقتصادی مناسب می‌شود و باید در این زمینه تحرک بیشتری انجام داد. با پیگیری‌ها و نظراتی که در کارگروه فرش استان ارائه می‌شود در راستای کمک به پیشرفت این صنعت باید استفاده کرد. مسئولان ایده و راهکارهای جدید را ارائه دهند و به اقدامات گذشته بسنده نکنند و در پرداخت تسهیلات به بافندگان کوشا باشند و پیگیر هزینه‌کرد این تسهیلات در صنعت فرش باشند. وی به جایگاه صنعت فرش در کشور بویژه در خراسان شمالی اشاره کرد و گفت: حل مشکل بیمه قالیبافان استان الزامی است، زیرا این مشکل در برخی استان‌های کشور از جمله خراسان شمالی پررنگ‌تر است. باید این هنر جایگاه خود را در آموزش و پرورش پیدا کند و به‌عنوان رشته تحصیلی به دانش‌آموزان آموزش داده شود.
شناسایی قالیبافان خراسان شمالی
ناصر فخرموحدی معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان شمالی در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار کرد: بر اساس معرفی اتحادیه فرش و گلیم خراسان شمالی، بیش از 27 هزار قالیباف که اغلب آنها زنان هستند، در خراسان شمالی مشغول بکار هستند و مردان در پشتیبانی، تأمین مواد اولیه و تأمین مالی این حرفه فعالیت دارند. بافندگان به‌صورت انفرادی، مشاغل خانگی و کارگاهی به بافت گلیم، جاجیم، با نقش‌های سنتی و کلیشه‌هایی که در اختیار آنان قرار می‌گیرد، سجاده، رومیزی، قالیچه، سفره و حتی فرش 2 در 3 تولید می‌کنند و نوع ابریشمی فرش هم معروف به دورو که مورد توجه صادرکنندگان است، روی دار قالی‌ها قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به تعداد بیمه‌شدگان این حرفه گفت: سال 90 فراخوان آزاد داده شد تا هر کس در این حرفه فعالیت دارد، برای بهره‌مندی از بیمه کارگری مراجعه کند. در آن دوره 6 هزار نفر ثبت‌نام کردند و پس از بررسی‌های نهایی، سه هزار نفر تحت پوشش بیمه‌ای قرار گرفتند که 800 نفر از آنان بازنشسته شدند. با توجه به راستی‌آزمایی تعداد بیمه‌شدگان این حرفه، 110 قالیباف جایگزین افرادی شدند که فقط مدعی اشتغال به این حرفه بودند و آنها از لیست قالیبافان خارج شدند اما از آن به بعد تأمین بودجه نشده است تا شامل طیف گسترده‌تری شود. وی افزود: اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی، میراث فرهنگی، صمت و جهاد کشاورزی همگی تلاش می‌کنند تا آمار دقیقی به‌دست آورند. در حال شناسایی و طبقه‌بندی جامعه هدف هستیم تا به کمک دستگاه‌های اجرایی و سازمان فرش استان بتوانیم اهداف‌مان را اجرایی کنیم.
سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان شمالی با اشاره به اینکه سند توسعه فرش دستباف استان در مرحله پیش‌نویس قرار دارد، گفت: با شناسایی مشکلات حوزه فرش توسط متولیان آن و تدوین «سند توسعه فرش دستباف» به‌عنوان یک نقشه راه، مشکلات قالیبافان استان مرتفع خواهد شد. با حضور استاندار خراسان شمالی جلسات مختلفی برگزار شد و سند توسعه فرش استان تدوین و جهت اجرا به سازمان فرش کشور هم ارسال شد. در این سند تمام فرش‌های دورو، تابلوفرش‌ها، گلیم و جاجیم با تمام اجزای‌شان دیده شده است. مقادیر، کیفیت‌ها، محل‌های دوخت، محل‌های بافت و کارگاه‌ها شناسایی شده و تأمین مواد اولیه، تولید و حتی بازار فروش و کلیات آن نیز تدوین شده است. باید تمام موضوعات در این سند تعریف شود و لازمه تحقق آن، اعمال نظرات بخش خصوصی، بانک‌ها، تعاونی‌ها و اتاق بازرگانی است. برای تدوین این سند تغییر دیدگاه مدیران متولی و ورود جدی‌تر آنان به صنعت فرش الزامی است. فخرموحدی با بیان اینکه هفتاد درصد تعاونی‌های حوزه فرش استان فعال نیستند، خاطرنشان کرد: صنعت فرش به‌عنوان بخش رها شده حوزه اقتصادی است و این درحالی است که با توجه به اهمیت ویژه این صنعت باید شاهد اثربخشی آن در توسعه اقتصادی استان باشیم.در زمینه تولید فرش دستباف و گلیم، تأمین مالی و اعتباری از بزرگ‌ترین چالش‌های بافندگان و تولیدکنندگان است که مبالغی را پیش‌بینی کرده‌ایم تا در قالب تسهیلات مشاغل خانگی بتوانیم از آنها حمایت کنیم. تأمین مواد اولیه و در گام بعد تولید نخ و نخ‌ریسی نیز دو مقوله مهم در این مسیر است. به گفته وی در خصوص فرش ابریشم این هدف به اجرا درآمده که در استان خراسان شمالی شکل گرفته و در حال توسعه است. اما این فرایند در حوزه گلیم و جاجیم به‌عنوان هنر سنتی استان در حال تکمیل فرایند است. سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان شمالی با اشاره به اینکه نوسان قیمت مواد اولیه و عدم ثبات در بازار از موضوعات چالش‌برانگیز در بحث تولید و صدور گلیم و فرش‌های دستباف است، افزود: افزایش قیمت مواد اولیه و بهای تولید، در بحث قیمت تمام‌شده کالا محاسبه و جبران می‌شود. در هر صورت موجب زیان یا دلسردی بافنده و تولیدکننده نیست. اما با وجود این، تمرکزمان بر دو مقوله است؛ نخست بهای تمام شده کمتر و در گام بعدی رشد صادرات این هنر اصیل. وی با اشاره به استقبال نسل جدید از این هنر ماندگار گفت: حرفه قالیبافی تبدیل به هنر شده است و نسل جدید به آن رغبت نشان می‌دهد. نقش‌ها و ایده‌های نو از نسل جدید دیده می‌شود و این هنر مانند برخی از مهارت‌ها نیست که به فراموشی سپرده شود. فخرموحدی افزود: 18 مرکز در زمینه تأمین مواد اولیه و یا به‌صورت دستمزدی با مشارکت بافنده در این استان فعالند. جهت حمایت از قالیبافان و تقویت این مشاغل به‌صورت پایدار، وام‌های تبصره 16 از سوی کمیته امداد در اختیار زنان سرپرست خانوار قرار می‌گیرد. همچنین با اعطای وام مشاغل خانگی فرصت برای خرید مواد اولیه برای بافندگان فراهم شده که امیدواریم اثربخشی آن را در سال آینده ببینیم.
وی در زمینه صادرات این هنر گفت: هرچند در خراسان شمالی صادرات هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است، اما در بحث فروش، بازاریابی و صادرات فرش اتاق بازرگانی پای کار آمده است که امیدواریم شاهد اتفاقات خوبی در این زمینه باشیم.