نگاهی به جایزه ادبی «یوسف»
جایزه‌ای به نام «یوسف» برای نوقلمان
هانیه شجاعی زند
نویسنده
همزمان با چهل و سومین سالگرد دفاع مقدس، دوازدهمین جایزه ادبی یوسف برگزار می‌شود. این رویداد ادبی از جمله برنامه‌های فرهنگی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس است که از سال ۸۵ تاکنون هر ساله با هدف تقویت داستان‌نویسی، ترغیب و تشویق نویسندگان جوان، شناسایی استعدادها، بروز خلاقیتها و کمک به خلق و تولید داستان کوتاه در حوزه دفاع مقدس در تهران و سایر استانها برگزار می‌شود. همچنین هم‌افزایی ادبیات پایداری در مناطق مختلف کشور، تولید و خلق آثار ادبی فاخر در حوزه مقاومت و دفاع مقدس، تبلور اندیشه‌های داستانی در دفاع مقدس و مقاومت ۴۰ ساله، تبیین و ترویج فرهنگ دفاع مقدس، به عنوان پیشران فرهنگ ملی برای رسیدن به آرمان‌های انقلاب، بازشناسی فرهنگ جهاد، شهادت و پایداری و پاسداری از ارزشها و آرمان‌های انقلاب، شناسایی و معرفی نویسندگان جوان و نوقلم به جامعه از دیگر اهداف متعالی برگزاری این جایزه هستند. این جشنواره که به پاسداشت یاد و خاطره نویسنده شهید یوسف ملک شامران نام رویداد خود را «یوسف» انتخاب کرده؛ امسال در دوازدهمین دوره برگزاری خود قرار است تا بار دیگر نسل جدید را با آموزه‌‌‌‌‌‌های دفاع مقدس آشنا کند. جشنواره یوسف از تخصصی‌ترین جوایز حوزه داستان کوتاه چاپ نشده در زمینه مقاومت و پایداری است.
برگزاری کارگاه‌‌‌‌‌‌های یک روزه برای نوقلمان
با اعلام فراخوان دوازدهمین دوره برگزاری جشنواره ادبی «یوسف» در کشور نویسندگان، آثار خود را در بخش‌‌‌‌‌‌های مختلف این جشنواره به اداره کل حفظ و نشر ارزشهای دفاع مقدس آن استان ارسال می‌کنند تا در مرحله‌ای اول در بخش استانی، آثار رسیده مورد ارزیابی قرار گیرد و برگزیدگان به بخش ملی معرفی شوند؛ پروسه‌ای که نویسندگان عرصه دفاع مقدس را گرد هم جمع می‌کند، بخصوص اینکه امسال کارگاه‌‌‌‌‌‌های یک‌روزه‌ای هم درنظر گرفته شده است. با توجه به اینکه این جشنواره با هدف شناسایی و پرورش استعدادها بنا نهاده شده است امسال در راستای همین هدف در حمایت از نوقلمان در این عرصه بخش ویژه‌ای اضافه شده است تا شرکت‌کنندگان در کارگاه‌‌‌‌‌‌های یک‌روزه مهارت داستان‌نویسی خود را ارتقا دهند. این کارگاه‌‌‌‌‌‌ها با اعلام آمادگی هر استان امکان برگزاری آن در تمام استانها فراهم خواهد شد.
عباس‌لو دبیر علمی وازدهمین دوره جایزه وسف درباره تفاوت برگزاری این دوره از جشنواره با سال‌های پیشین گفت: در دورههای پیشین همراه با داوری در مرحله استانی و معرفی برگزیدگان جوایز و تقدیرهایی صورت می‌گرفت و در مرحله بعد در مرحله ملی هم جایه یوسف به برگزیدگان اعطا می‌شد. اما این دوره استانها فقط نفرات برگزیده را معرفی می‌کنند و جایزه‌ای در مرحله استانی داده نمی‌شود، این تصمیم برای رفع ابهامات و یکدستی اتخاذ شده است تا نفرات برگزیده به‌طور ملی انتخاب و به آنها جایزه تعلق بگیرد.
همچنین عباس‌لو از تلاش برای بین‌المللی شدن این جایزه می‌گوید، او تأکید دارد که با توجه به‌اینکه جایزه یوسف مربوط به داستانهای مقاومت و ادبیات پایداری است؛ این جایزه را در حوزه منطقه‌ای و بین‌المللی هم دنبال کنیم.
وی در نشست خبری خود در‌این خصوص گفت: برای این دوره هم قرار است آثار را در حوزه منطقه و بین‌المللی رصد کنیم تا اگر اثر خوبی شناسایی شد، به عنوان برگزیده معرفی شود.
جشنواره ادبی یوسف یک بخش ویژه هم دارد که با امسال با توجه به حوادث اخیر با با محوریت «وحدت ملی، ایران قوی» و بخش جنبی جشنواره «جبهه مقاومت، نقش بانوان در دفاع اسلامی»، «جهاد تبیین و دفاع مقدس»، «جهاد تبیین و محور مقاومت» به رقابت می‌پردازند.
این رویداد ادبی بهترین فرصت برای کسانی است که به دنبال سوژه و داستان هستند تا درغالب فیلمنامه آن را به یک حماسه ملی تبدیل کنند و آثار برگزیده این رویداد این ظرفیت را دارد تا به نویسندگان در سوژه‌یابی کمک کند.
اکبر‌پور برگزیده جایزه ادبی دوره پیشین می‌گوید: شاهد هستیم که بهترین موضوعات در کل دنیا که به آن پرداخته می‌شود موضوعات جنگ است چه در ارائه فیلم و یا داستان، اما در ایران متأسفانه در این رابطه کم‌کاری‌‌‌‌‌‌های زیادی را شاهد هستیم.
جشنواره یوسف همواره تلاش کرده تا ارزشهای دفاع مقدس را به نسل‌‌‌‌‌‌های آینده به درستی و با دقت منتقل کند. این ارزشها درواقع بخشی از هویت اجتماعی ـ دینی و اخلاقی و روحیه مستحکم دشمن‌ستیزی و نشانه قدرت نرم ملت ایران در مواجهه با تهدیدها و متجاوزان است که در سه حوزه بزرگسال، کودک و نوجوان و موضوع ویژه برگزار می‌شود. جشنواره‌ای که به گفته علی واحد مدیر کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس کمک می‌کند تا گسست نسل‌‌‌‌‌‌ها را پر کند و در مسیر روایت گری و جهاد تبیین راهگشا باشد. ابزاری که از طریق آن می‌توان زمینه تبین حقایق و طرح بسیاری از مسائل را فراهم کرد. البته باید دید که از دل این داستانهای کوتاه که اکثرا توسط نوقلمان برای دبیرخانه فرستاده می‌شود تا چه اندازه می‌تواند‌این اهداف بلند والای مدیران بخش نشر ارزشهای دفاع مقدس را مرتفع کند گاه میان آنچه ما تصور می‌کنیم و آنچه اتفاق می‌افتد فاصله است اگر هدف را بلند انتخاب کردیم حتماً راه رسیدن به آن هم طولانی است و زمانبر است بنابراین حمایت از این نوقلمان بعد از جشنواره، قدم اول این داستان است تا این نوقمان به نویسندگان بزرگ و پرتوانی در این عرصه تبدیل شوند تا بتوانند چرخ‌دنده‌‌‌‌‌‌های اهداف بلند و بزرگ پیش روی این رویداد ادبی را به حرکت در بیاورند.
آثار در چند مرحله داوری می‌شوند
داوری آثار هم چون سال‌های قبل در سه مرحله انجام می‌گیرد. در مرحله اول پایش عمو‌می در اداره‌کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس در هر استان صورت می‌گیرد و تعدادی از آثار از گردونه رقابت حذف می‌شوند. در مرحله دوم آثار در اختیار داوران تخصصی قرار می‌گیرد و سه اثر برتر در سه قالب انتخاب و جهت رقابت به مرحله کشوری ارسال خواهد شد. در مرحله سوم، دبیرخانه ملی جایزه ادبی یوسف داوری داستان‌ها را در یک فرایند کاملاً تخصصی با استفاده از نویسندگان و منتقدین کشوری آغاز و در نهایت در هر بخش سه نفر را انتخاب و معرفی می‌کند.
جشنواره نوقلمان نقطه ضعف یا قوت؟!
هرچند این نوع نگاه جشنواره (حمایت از تازه‌واردان قلم به این عرصه) با انتقاداتی هم همراه بوده است، اینکه تأکید این جشنواره بر کشف استعدادها در‌این عرصه است و تلاش کرده تا بخصوص نوجوانان را وارد جهان حماسی ادبیات پایداری کند تا با پیوند میان نسل‌‌‌‌‌‌ها مسیر جهاد تبیین را دنبال کند اما این روند، رویداد ادبی یوسف را به «جشنواره نوقلمان» تبدیل کرده و اگر این جشنواره کارکردش تشویق نوقلمان و کمک به رشد ادبی آنان باشد، کمک قابل توجهی به هدف اصلی از تأسیس جشنواره که همانا تولید آثار ارزشمند داستانی در زمینه دفاع مقدس است، نخواهد کرد.
جایزه ادبی «یوسف» مختص داستانهای کوتاه چاپ نشده در حوزه دفاع مقدس است این در حالی که به نقل از فعالان و نویسندگان، حوزه ادبیات پایداری در قلمرو داستان بلند و رمان به‌شدت دچار کمبود است و در بخش داستان کوتاه به نسبت کمبودی احساس نمی‌شود؛ محمدرضا سرشار معتقد است «درست‌تر این بود که این جایزه به هر دو مقوله (داستان کوتاه و داستان بلند و رمان) اختصاص می‌یافت. با چنین رویکردی تعداد آثار ارسال شده به دبیرخانه کمتر می‌شد، اما چه باک که گفته‌اند: یکی مرد جنگی به از صد هزار.»
این نویسنده در ادامه نقد خود به این جشنواره می‌گوید: «نویسندگانی دارای کتاب‌‌‌‌‌‌های متعددی نیز در این زمینه (نقد ادبی) هستند یا از ابتدا نگاهشان به این مقوله آن گونه که باید منطبق بر‌این ارزشها نبوده یا به‌تدریج دچار استحاله فکری شده‌اند؛ اما این نکته از چشم‌‌‌‌‌‌های غیر تیزبین و فاقد قدرت نقد، دور نمانده است. طبعاً چنین افرادی صلاحیت نه دبیری و نه داوری چنین جشنواره‌‌‌‌‌‌هایی را دارند. در میان هم دبیران و هم داوران - متعدد - دورههای مختلف این جشنواره، متأسفانه از‌این افراد به چشم می‌خورند.»
با توجه به این مسأله که نویسندگان نوقلم این جشنواره و حتی اغلب داوران و فعالان‌این عرصه تجربه حال و هوای معنوی و متعالی از دفاع مقدس ندارند باید دغدغه اصلی برگزار کنندگان جشنواره القای درک‌این فضا باشد. چه آنهایی که باید آثار رسیده را در همان حال هوای واقعی دفاع مقدس بررسی و ارزیابی کنند و چه آنهایی که قلمی دارند و علاقه‌ای به حوزه مقاومت اما فضای دفاع مقدس را درک نکرده‌اند. بنابراین پیش از ارتقای مهارت نویسندگی که ضرورت یک داستان کوتاه است لازم است تا کارگاه‌‌‌‌‌‌هایی در غالب تبیین و تشریح ارزشهای دفاع مقدس برگزار شود، تبیین عواملی چون «معنویت، سیر و سلوک، عرفان، ولایتمداری، شهادت‌طلبی و اخلاص» که دفاع مقدس هشت ساله مردم‌ایران را از دیگر جنگ‌ها متمایز می‌کند، و اغلب در آثار ارسالی سال‌های قبل کمتر مورد توجه نویسندگان قرار گرفته بوده است.