خانه‌تکانی تنها یک سنت ایرانی نیست
درد مشترک دوا نشدنی
زهرا صالحی‌نیا
نویسنده
به نظر می‌آید که نیاکان ما در ایران‌باستان از تکنیک‌های مدیریت زمان بهره اندکی برده بودند. چرا که تمام تلاشی که باید طی سال برای پاکیزگی محل زندگی خود به کار می‌بستند را موکول به روزهای منتهی به عید باستانی نوروز می‌کردند و همین شد که رسم خانه‌تکانی در ماه آخر سال در میان ما نیز چنان پرقوت باقی بماند.
خانه‌تکانی
ورود به سال جدید در خانه‌های ایرانی با آدابی همراه است که مهم‌ترین آنها خانه‌تکانی‌ست. در میان کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، این سنت جاری است و در فرهنگ تاجیکستان به خانه‌تکانی، «جاروبندان» می‌گویند.
خانه‌تکانی در فرهنگ ایرانی، یعنی رُفت و روب هر آنچه در خانه است، ریز و درشت و نزدیک و دور. چنان با جدیت این رسم از سمت خانواده‌های ایرانی دنبال می‌شود که به نظر می‌آید عمونوروز بیش از آنکه پیک شادی و خبر بهار باشد، مسئول سازمان بهداشت خانه‌های منتظر نوروز است.
مسأله پاکیزه کردن محل زندگی به مناسبت خاصی نه فقط منحصر به فرهنگ ایرانی است، بلکه در فرهنگ‌ها و کشورهای دیگر نیز در موقعیت‌هایی، چنین رسمی را اجرا می‌کنند.
فنگ‌شویی
فنگ‌شویی ریشه در فرهنگ کشور چین دارد اما در حال حاضر در سراسر دنیا شناخته شده است و طرفداران بسیاری نیز دارد. فنگ‌شویی، به چیدمان درست اشیا در محیط برای تعادل انرژی می‌پردازد و از بی‌نظمی و انباشت جلوگیری کرده و در واقع مسیر حرکت باد و آب را سد نمی‌کند. فنگ شویی در لغت به معنی آب و باد است.
فنگ‌شویی به‌دنبال رسیدن به چیدمانی است که در آن میان انرژی‌های داخل خانه تعادل ایجاد کند. نسبت فنگ‌شویی و خانه‌تکانی نزدیک عید نسبت نزدیکی است که هر دو پس از مدت طولانی استفاده از یک چیدمان یا جمع شدن آلودگی و همچنین وسایل اضافه در خانه شروع به پاکسازی و تغییرات می‌کنند.
شاید نیاکان ما در رفت و آمد با یکدیگر هرکدام خانه‌تکانی را به گونه‌ای تئوریزه کردند که در زمان اجرای آن برایشان این میزان کار و زحمت فشرده توجیه‌پذیر باشد و بپذیرند که برای هدفی بهتر، سختی تا این حد را به جان بخرند.
خانه‌تکانی سوئدی
به نظر می‌آید خانه‌تکانی در سوئد بیش از آنکه سنتی شاد و در استقبال از مسأله‌ای نو باشد، یک آیین آمادگی است. با پا گذاشتن هر سوئدی به سنین کهنسالی خانه‌تکانی سوئدی آغاز می‌شود، وسایل اضافه و غیرضروری را از خانه حذف می‌کنند و این دید وجود دارد که افرادی که عزادار شما هستند توانایی جابه‌جایی یا تمیز کردن وسایل شما را ندارند. به نظر می‌آید خانه‌تکانی ایرانی با وجود سختی‌هایی که دارد، دورنمای جذاب‌تری از خانه‌تکانی سوئدی دارد البته این نکته که در فرهنگ سوئد، وسایل را پیش از کهنه شدن هدیه بدهند به جای آنکه در زمان خرابی دور بیندازند، هم مسأله قابل تأملی است.
خانه‌تکانی در آسیای شرقی
در چین و ویتنام، قبل از شروع مراسم جشن‌های سال نو، یعنی پیش از رسیدن به غذاهای خوشمزه، بازی‌های سرگرم‌کننده و پاکت‌های کوچک و قرمز پول عیدی، باید خانه‌ها تمیز شوند. جارو می‌کشند، گردگیری می‌کنند، می‌شویند و به طور کامل مراسم خانه‌تکانی را انجام می‌دهند تا خودشان را برای یک سال خوب آماده کنند. رسم در چین و تایلند اینگونه است که این کارها باید قبل از سال جدید انجام شود. نظافت در روز عید هم ممنوع است. حتی روز سال نو نباید یک سطل زباله را بیرون ببرند، چرا که انجام این کار به این معنی است که تمام خوش‌شانسی که در آغاز سال جدید به آن شخص رسیده با همان یک سطل آشغال از خانه‌اش خارج شده و او را بدرود می‌گوید، او می‌ماند و یک‌سال بدشانسی.