جام تا جام

فوتبال در دنیا از همان ابتدای پیدایش به دو شاخه خیلی کلی از نظر برگزاری مسابقات تقسیم شد؛ مسابقات ملی و مسابقات باشگاهی.
در سطح ملی ابتدا المپیک جولانگاه تیم‌های کشورهای مختلف بود. در روزگاران قدیم یک بازیکن می‌توانست برای چند کشور هم بازی کند و چندان سختگیری در این زمینه وجود نداشت اما از تولد جام جهانی و پس از آن، پس از جنگ جهانی دوم و از تولد مسابقات جام ملت‌های قاره‌های مختلف دیگر قوانین سفت و سختی هم به وجود آمد که هر بازیکن تنها می‌تواند برای یک کشور در عمر ورزشی‌اش بازی کند.
اما برای مربیان چنین نیست و یک مربی می‌‎تواند هدایت چندین تیم ملی مختلف را هم برعهده گیرد. در سطح ملی، جام‌ها نمادی هستند برای افتخارات کشورها. بیش از 200 کشور دنیا میلیون‌ها دلار در سال هزینه فوتبال و تیم ملی‌شان ‌می‌‌کنند تا در تورنمنت‌های بزرگ تنها شرکت داشته باشند، چرا که جام در نهایت به یک کشور می‌رسد.
برای مربیان و بازیکنان در سطح ملی افتخار یعنی جام اما در سطح باشگاهی ماجرا متفاوت‌تر است؛ هزینه‌ها چند برابر تیم‌های ملی و در هر کشور تورنمنت‌های مختلفی برگزار ‌می‌شود. در هر قاره و زیر نظر کنفدراسیون آن قاره، مسابقات مختلفی برگزار می‌شود و همه این مسابقات جام‌هایی دارند که در نهایت تبدیل به کارنامه افتخارات بازیکنان و مربیان می‌شوند. در تمام دنیا وقتی می‌خواهند پر افتخار‌ترین بازیکن یا مربی را شناسایی کنند در درجه اول به جام‌هایی که برده نگاه ‌می‌‌کنند و در کشور ما هم پاسخ این ‌سؤال همین است. حال اگر می‌خواهید بدانید پرافتخارترین مربی تاریخ فوتبال ایران کیست؟ با ما باشید

نام‌های مختلف لیگ و جام حذفی

در کشورهای مختلف دنیا جام‌های مختلفی برگزار ‌می‌شود اما از نظر کنفدراسیون هر قاره و در نهایت از نظر فیفا به عنوان فدراسیون جهانی فوتبال، تنها دو جام است که اعتبار دارد. به عبارت دیگر برای شرکت تیم‌های باشگاهی در مسابقات بین‌المللی - چه در سطح قاره‌ای و چه در سطح جهانی - تنها قهرمانی در دو تورنمنت ملاک است؛ اول لیگ سراسری هر کشور و در اولویت دوم جام حذفی.
تمام کشور‌ها برای این دو تورنمنت خود نام‌های مختلف انتخاب ‌می‌‌کنند. از بوندس لیگا و لیگ برتر و لالیگا و لوشامپیونه و سری آ تا جام‌هایی که در کشورهای مختلف به نام حاکمان یا حتی به نام اسپانسرها لقب می‌گیرد.
ما نیز در کشور در طول تاریخ لیگ سطح اول‌مان ۵ نام مختلف داشتیم اما در نهایت نام کلی «لیگ» است که به فوتبال یک کشور اعتبار می‌دهد. جام حذفی نیز از همین قاعده تبعیت می‌کند، مهم نیست در یک کشور به آن کوپا بگویند یا امیرکاپ، مهم این است که از طرف هر کشور یک نماینده به عنوان قهرمان جام حذفی به فیفا معرفی می‌شود تا مجوز حضور در عرصه‌های بین‌المللی را کسب کند.

مسیر بین‌المللی با لیگ و حذفی

همان‌طور که اشاره شد نام یک لیگ یا جام حذفی ملاک نیست. ما در کشور خودمان از ابتدای تولد لیگ تاکنون پنج عنوان برای بالاترین سطح فوتبال‌مان داشته‌ایم؛ لیگ ایران یا منطقه‌ای، لیگ تخت جمشید، لیگ قدس، لیگ آزادگان و لیگ برتر حرفه‌ای یا جام خلیج فارس.
جام حذفی اما در کشور ما همواره با همین نام خوانده شده و به صورت جداگانه نامی نداشته است. این را هم باید در این بخش اضافه کرد که در تمام کشورهای دنیا علاوه بر این دو تورنمنت اصلی و مهم، جام‌های دیگری نیز به صورت مقطعی یا فصلی برگزار ‌می‌شود. از سوپرجام گرفته که معمولاً یک بازی میان قهرمان لیگ قهرمان جام حذفی است تا جام اتحادیه باشگاه‌ها یا هر تورنمنت دیگری.
این جام‌ها می‌توانند مقطعی باشند، یعنی یک بار برگزار شوند و دیگر سال‌ها برگزار نشوند. مثلاً در کشور ما در دهه ۷۰ شمسی، جامی به نام جام نقش جهان برگزار می‌شد که حالا دیگر به تاریخ پیوسته اما قهرمان چنین تورنمنت‌هایی امتیازی نسبت به سایر باشگاه‌ها ندارد. در سطح بین‌المللی هم فوتبال ما تورنمنت‌هایی مثل جام میلز یا جام باردولو هندوستان یا جام پرچم ترکمنستان را بارها و بارها برده که این تورنمنت‌ها نیز به همین گونه از ویترین افتخارات افراد حذف می‌شوند و تنها برای باشگاه‌ها حالتی نمادین دارند.
در کشور انگلستان در سال، چند جام با شدت و حساسیت شبیه به هم برگزار ‌می‌شود که برای تک تک تیم‌ها مهم هستند اما در نهایت این قهرمان لیگ برتر قهرمان جام حذفی است که در تمام دنیا شهرت پیدا می‌کند و سهمیه لیگ قهرمانان اروپا هم از این دو مسیر تعیین می‌شوند. پس ما هم به تبعیت از همه دنیا کاری به تورنمنت‌های مقطعی، فصلی و محلی یا بین‌المللی نداریم و در این مطلب صرفاً به قهرمانان لیگ و جام حذفی خواهیم پرداخت.

35 جام‌دار

لیگ در کشور ما از سال ۱۳۴۹ و جام حذفی از سال ۱۳۵۴ متولد شد. البته قبل از این دو تاریخ تورنمنت‌های دیگری هم داشتیم، از مسابقات قهرمانی کشور که مابین استان‌ها به شکل تیم‌های منتخب برگزار می‌شد تا تورنمنت‌هایی که چند باشگاه در شهری جمع می‌شدند و به صورت مجتمع با یکدیگر روبه‌رو می‌شدند. اما با تعریف لیگ و جام حذفی که یک استاندارد جهانی است، لیگ در کشور ما از سال ۴۹ و جام حذفی از سال ۵۴ متولد شد. طی این شش دهه و با فواصل مختلف چند بار وقفه‌هایی در برگزاری لیگ و جام حذفی اتفاق افتاد و تا امروز جمعاً ۴۰ دوره لیگ و ۳۵ دوره جام حذفی برگزار شده و هم‌اکنون در یک سوم پایانی چهل و یکمین دوره لیگ و در مرحله یک چهارم نهایی سی و ششمین دوره جام حذفی کشور هستیم.
اسفند ماه ۱۴۰۱ همین چند روز قبل در مرحله یک‌هشتم نهایی جام حذفی، پرسپولیس، سپاهان را برد و استقلال، ملوان را و در لیگ نیز در پایان هفته بیستم سپاهان با سه امتیاز برتری نسبت به پرسپولیس صدرنشین است و استقلال نیز هم امتیاز با رقیب دیرینه به خاطر تفاضل گل در رتبه سوم.
اما در مجموع این چهل دوره لیگ و سی‌وپنج دوره جام حذفی برگزار شده تا امروز، در مجموع 25 مربی ایرانی و 10 مربی خارجی موفق به کسب جام در فوتبال ایران شده‌اند.

الف) لیگ؛ سلطه پرسپولیس

در مجموع ۴۰ فصل برگزاری لیگ، طی بیش از نیم قرن 22 نفر به عنوان سرمربی، جام قهرمانی را در پایان بالای سر بردند. 6 سرمربی خارجی و 16 سرمربی ایرانی این جمع ۲۲ نفره را تشکیل می‌دهند.
در لیگ که ‌تأکید می‌کنیم از ۱۳۴۹ با 5 نام مختلف تا امروز برگزار شده و اکنون در دوره چهل و یکم آن هستیم - پرسپولیس با ۱۴ عنوان قهرمانی رکورددار است و مربیان پرسپولیسی - چه آنها که به عنوان سرمربی سرخ‌ها در پایان یک فصل جام قهرمانی را بالای سر برده‌اند و چه آنها که سابقه کار در این باشگاه را به عنوان بازیکن یا مربی داشته‌اند - با ۱۹ عنوان قهرمانی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسند.
اما جالب اینجاست که نفر اول و صدرنشین این بخش یک استقلالی است؛ ژنرال آبی‌ها امیر ‌قلعه‌نویی.

ژنرال پنج ستاره

امیر ‌قلعه‌نویی با ۵ عنوان قهرمانی در لیگ، صدرنشین پرافتخارترین مربیان تاریخ لیگ در ایران است. کاپیتان سابق استقلال به عنوان بازیکن نیز بسیار پرافتخار است و قهرمانی در لیگ قدس، قهرمانی در لیگ آزادگان و قهرمانی در آسیا را در کارنامه دارد. ‌قلعه‌نویی نخستین بار به عنوان مربی استقلال تیم منصور پورحیدری را در جام حذفی تحویل گرفت و در غیاب او به عنوان قهرمانی رساند. او جام را همان شب به خانه منصورخان برد اما به‌هرحال این عنوان در کارنامه او ثبت شد.
سپس خود در لیگ سوم ‌حرفه‌ای، سرمربی آبی‌ها شد و با کسب ۵ عنوان قهرمانی در ادوار سوم، هشتم، نهم، دهم و دوازدهم لیگ برتر ‌حرفه‌ای صاحب رکوردی شد که در استقلال و سپاهان و کل لیگ حالا حالاها بعید است کسی به آن برسد.
نزدیک‌ترین رقیب او که هنوز در این عرصه فعال است، یعنی یحیی گل‌محمدی تنها دو عنوان قهرمانی لیگ دارد. ‌قلعه‌نویی رکورد‌های دیگری هم دارد، از جمله اینکه او و حسین فرکی، تنها کسانی هستند که با دو تیم مختلف قهرمان لیگ برتر ایران شده‌اند. ‌قلعه‌نویی در کنار برانکو تنها کسی است که 3 عنوان قهرمانی متوالی لیگ در ایران دارد و بر خلاف برانکو که هر سه عنوان را با پرسپولیس به دست آورد، ‌قلعه‌نویی لیگ هشتم با استقلال و لیگ نهم و دهم با سپاهان فاتح شد. در کارنامه مربیگری ‌قلعه‌نویی عنوان نایب‌قهرمانی هم به چشم می‌خورد، با استقلال و تراکتور و سپاهان و بیش از یک‌بار...

سلطان و پرفسور

پشت سر امیر ‌قلعه‌نویی 2 مربی هر کدام با 3 عنوان قهرمانی لیگ حضور دارند که هر دو مردان محبوب سرزمین قرمز‌های پایتخت و صاحبان لقب میان هواداران هستند.

علی پروین‌: اسطوره پرسپولیس در دهه 60 بدشانس بود که لیگ در ایران وجود نداشت و به عنوان حاکم مطلق فوتبال، از جام‌های بسیاری محروم شد. او تنها 3 عنوان قهرمانی در لیگ و البته 3 قهرمانی در جام حذفی دارد که با همین‌ها هم پس از ‌قلعه‌نویی پرافتخارترین مربی ما است. پروین پرافتخارترین چهره فوتبال ما است و تعداد جام‌هایش به عنوان مربی و بازیکن بسیار زیاد است. او و پورحیدری تنها مربیانی هستند که در 2 عنوان مختلف لیگ طی 2 دهه متفاوت قهرمان شده‌اند. پروین در دهه 70 و لیگ آزادگان در فصل هشتم و نهم لیگ قهرمان شد و سپس در لیگ برتر، دوره اول - فصل ۸۰-۸۱ - روز آخر جامی را که منصور پورحیدری در آخرین دوره لیگ آزادگان از او گرفته بود، پس گرفت! آن هم به شکلی دراماتیک در بازی همزمان.
می‌دانیم که پروین ۵ سال در دهه 70 از فوتبال دور بود وگرنه تعداد جام‌هایش بازهم بیشتر می‌شد. سلطان به همراه برانکو و بیژن ذوالفقارنسب تنها مربیانی هستند که در یک فصل دبل کرده‌اند؛ یعنی هم قهرمان لیگ و هم قهرمان جام حذفی شده‌اند.
 پروین در سال ۷۸ با رکورد ۱۶ پیروزی متوالی به این عنوان رسید که هنوز هم در فوتبال ایران دست نخورده باقی است.

برانکو ایوانکویچ‌: پروفسور محبوب کروات طی فصول ۱۶، ۱۷ و ۱۸ لیگ برتر حرفه‌ای با پرسپولیس قهرمان شد. او در فصل هجدهم - یعنی ۹۷-۹۸ - جام حذفی را هم برد و دبل کرد. ضمن اینکه پرسپولیس را به فینال لیگ قهرمانان آسیا رساند، آن هم تنها با ۱۲ بازیکن چرا که پنجره نقل و انتقالاتی قرمز‌ها به خاطر ماجرای مهدی طارمی بسته بود.
برانکو هر فصل ستاره‌هایش را از دست می‌داد اما ساختاری درست کرد که تا دو سال بعد از رفتنش هم پرسپولیس را به عنوان قهرمانی لیگ رساند. برانکو در اواخر لیگ چهاردهم به پرسپولیس آمد و در فصل پانزدهم نیز عنوان قهرمانی را روز آخر تنها به خاطر تفاضل گل به استقلال خوزستان و عبدالله ویسی واگذار کرد وگرنه رکورد او هم بهتر از این بود. ضمن اینکه مرد کروات تاکنون 3 بار به کشورمان آمده و همیشه احتمال دارد که بار دیگر به لیگ ما برگردد و رکوردش را بهبود بخشد!

مردانی با 2 جام

در رتبه سوم پرافتخارترین مربیان لیگ ایران ۹ نفر نشسته‌اند. مردانی که 2 بار قهرمانی لیگ را تجربه کرده‌اند که به ترتیب تاریخی به آنها اشاره می‌کنیم؛
زدراکو رایکوف‌: مرد محبوب استقلالی‌ها، فاتح نخستین دوره لیگ در ایران است. سال ۱۳۴۹ لیگ اول ایران پایه‌گذاری شد و رایکوف با استقلال جام قهرمانی را بالای سر برد. در دهه 50 و در فصل دوم لیگ تخت جمشید نیز توانست دوباره استقلال را در کرسی اول آقایی فوتبال ایران بنشاند. اما شهرت او به خاطر کسب این 2 جام و البته قهرمانی جام باشگاه‌های آسیا نیست، او ساختاری ایجاد کرد که هنوز بعد از ۵۰ سال نصایح و تاکتیک‌هایش در فوتبال کاربرد دارد.
آلن راجرز‌: سرمربی انگلیسی پرسپولیس همزمان با رایکوف هدایت رقیب را برعهده داشت. راجرز در لیگ دوم ایران پرسپولیس را به عنوان قهرمانی رساند، فصلی که استقلال با رایکوف به عنوان مدافع عنوان قهرمانی سوم شد. سپس و پس از وقفه اول تاریخ لیگ در ایران - به خاطر بررسی نقاط مثبت و منفی لیگ آزمایشی ایران و ارائه طرح جامع لیگ تخت جمشید - در سال ۱۳۵۲ نخستین دوره این لیگ را برای پرسپولیسی‌ها به ارمغان آورد.
پیروزی ۶ گله در دربی نیز میراث اوست.
حسن حبیبی‌: کاپیتان ایران در نخستین قهرمانی جام ملت‌های آسیا، در دهه ۵۰ هدایت پاس را بر عهده داشت و اولین مربی‌ای شد که توانست دو فصل متوالی قهرمان لیگ شود. او در ادوار چهارم و پنجم لیگ تخت جمشید تیمی داشت که هر دو فصل بالاتر از پرسپولیس قهرمان شد. حبیبی پس از انقلاب هم سال‌ها مربیگری کرد اما با همان 2 جام کماکان در پله سوم پرافتخارترین مربیان لیگ است.
منصور پورحیدری‌: پدر باشگاه استقلال افتخارات بی‌شماری به عنوان بازیکن و مربی دارد اما بزرگ‌ترین افتخارش حفظ این باشگاه پرطرفدار در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. او نام استقلال را برگزید و با چنگ و دندان و با ارثیه پدری تیم را نگه داشت و لیگ اول پس از انقلاب - یعنی نخستین لیگ که پس از وقفه یازده ساله پس از لیگ ششم تخت جمشید که در سال ۵۷ نیمه‌کاره ماند در سال ۶۸ به عنوان قدس برگزار شد - را برای استقلال فتح کرد. او با همین قهرمانی به آسیا رفت و دومین ستاره را هم برای آبی‌ها گرفت. پورحیدری در فصل دهم لیگ آزادگان ۷۹-۸۰ دوباره استقلال را قهرمان کرد و در لیگ اول حرفه‌ای نیز روز آخر قهرمانی را به پرسپولیس پروین واگذاشت.
 فیروز کریمی‌: آخرین مربی‌ای که یک تیم ایرانی را قهرمان آسیا کرده با سال‌های طلایی پاس در خاطره‌ها ماندگار است. البته که آقا فیروز رکورددار تعداد تیم در فوتبال ما هم هست و در تمام این 4 دهه از فعالان عرصه مربیگری بوده اما دیگر بعد پاس جام نگرفت. او از جمله کسانی است که هم قهرمان لیگ و هم قهرمان جام حذفی شده است.
کریمی در آغاز دهه ۷۰ و در 2 فصل اول و دوم لیگ آزادگان، پاس را با اقتدار بالاتر از استقلال و پرسپولیس قهرمان کرد، به آسیا برد و آنجا هم به قهرمانی رساند.
 بیژن ذوالفقارنسب‌: پس از فیروز کریمی نوبت ذوالفقارنسب بود که دو فصل متوالی سایپا را به عنوان قهرمانی لیگ آزادگان در ادوار سوم و چهارم برساند. سایپا در هر دو فصل بالاتر از استقلال ایستاد. ذوالفقارنسب تنها مربی از مکتب یکی از دو باشگاه بزرگ پایتخت است که در تیم مقابل کار کرده و این رکورد تا امروز هم پابرجاست.
استانکو پوکله پوویچ‌: در سال‌های غیبت پروین در دهه 70 او هدایت پرسپولیس را برعهده گرفت و در ادوار پنجم و ششم لیگ آزادگان 2 دوره متوالی قرمزها را به قهرمانی لیگ رساند. استانکو پوکله پوویچ‌ با تیم ملی نتوانسته بود در بازی‌های آسیایی هیروشیما نتیجه بگیرد اما در پرسپولیس خوش درخشید.
حسین فرکی‌: یکی از 2 نفری که با 2 تیم مختلف عنوان قهرمانی در لیگ را به دست آورده حسین فرکی است. مردی که به عنوان کمک‌مربی در تیم ملی و سرمربی تیم امید سابقه کار داشت. بازیکن ایران در جام جهانی ۷۸ و عضوی از تیم پاس قهرمان تخت جمشید بود که تا قبل از نیمه‌کاره ماندن لیگ ششم تخت جمشید آقای گل بود. فرکی در لیگ سیزدهم حرفه‌ای فولاد را به عنوان قهرمانی لیگ رساند و سپس در فصل چهاردهم سپاهان را بر سکوی نخست نشاند که هر 2 عنوان این 2 باشگاه، آخرین قهرمانی آنها تا امروز است. قهرمانی با سپاهان با 6 پیروزی متوالی 6 بازی آخر به دست آمد و او تنها کسی است که با 2 تیم شهرستانی قهرمان لیگ شده است.
 یحیی گل‌محمدی‌: آخرین نفر از این جمع کسی است که تیم برانکو را تحویل گرفت و در ادوار نوزدهم و بیستم لیگ برتر به عنوان قهرمانی رساند. آن پرسپولیس را برانکو ساخته بود اما نقش یحیی گل‌محمدی - که توانایی‌هایش را با 2 قهرمانی با ذوب‌آهن در جام حذفی نشان داده بود - نیز قابل انکار نیست. گل‌محمدی این فصل هم یکی از مدعیان اصلی قهرمانی است.

این 10 نفر

10 مربی که هرکدام یک بار سابقه قهرمانی در لیگ ایران را دارند
«بیوک وطنخواه» که با پرسپولیس در لیگ سوم تخت جمشید قهرمان شد، به همراه «افشین قطبی» که در فصل هفتم لیگ حرفه‌ای قرمز‌های پایتخت را قهرمان ایران کرد، تنها مربیان پرسپولیس در این جمع هستند.
استقلال هم 2 نماینده در این جمع 10 نفره دارد؛ «ناصر حجازی» که در فصل هفتم لیگ آزادگان ۷۶- ۷۷ آبی‌ها را قهرمان کرد و «فرهاد مجیدی» که در فصل بیست و یکم لیگ برتر تنها عنوان قهرمانی بدون شکست در تاریخ فوتبال ایران را برای استقلال رقم زد.
سپاهان هم 2 نماینده در این 10 نفر دارد؛ «فرهاد کاظمی» که توانست ۳۳ سال پس از پیدایش لیگ در ایران برای نخستین بار جام قهرمانی را از تهران بیرون ببرد و با سپاهان در فصل دوم ‌حرفه‌ای به این افتخار رسید و «زلاتکو کرانچار» که در فصل یازدهم تیم قهرمان امیر ‌قلعه‌نویی را تحویل گرفت و اجازه نداد جام از اصفهان خارج شود.
«مجید جلالی» با پاس عنوان قهرمانی در فصل سوم لیگ ‌حرفه‌ای را به دست آورد. او در لیگ چهارم جام را به «ملادن فرانچیچ» کروات واگذار کرد که فولاد را برای نخستین بار قهرمان ایران کرد و «علی دایی» اسطوره فوتبال ایران و پرسپولیس که تنها قهرمانی‌اش در لیگ برتر را در فصل ششم لیگ ‌حرفه‌ای با سایپا به دست آورده است.
و بالاخره «عبدالله ویسی» که استقلال خوزستان را در لیگ پانزدهم ‌حرفه‌ای به شکل دراماتیک در روز آخر با تفاضل گل بالاتر از پرسپولیس نشاند. پرسپولیسی که 5 فصل متوالی بعدی را قهرمان شد تا ارزش کار ویسی بیشتر مشخص شود

رکوردداران لیگ

امیر قلعه‌نویی   استقلال – سپاهان

برانکو ایوانکوویچ   پرسپولیس
علی پروین  پرسپولیس

زدراکو رایکوف   استقلال
 آلن راجرز    پرسپولیس
 حسن حبیبی    پاس
 منصور پورحیدری   استقلال
 فیروز کریمی    پاس
 بیژن ذوالفقارنسب   سایپا
 استانکو پوکلپوویچ   پرسپولیس
 حسین فرکی    فولاد - سپاهان
 یحیی گلمحمدی    پرسپولیس

بیوک وطنخواه، افشین قطبی (پرسپولیس)، ناصر حجازی (استقلال)، فرهاد کاظمی و زلاتکو کرانچار (سپاهان) مجید جلالی (پاس)، ملادن فرانچیچ (فولاد)، علی دایی (سایپا) و عبدالله ویسی (استقلال خوزستان) 9 مربی دیگری هستند که سابقه قهرمانی در لیگ ایران را دارند.

 قلعه‌نویی و فرکی تنها کسانی هستند که با دو تیم مختلف قهرمان لیگ شده‌اند.
 پروین و پورحیدری تنها مربیانی هستند که در دو عنوان لیگ دو دهه مختلف قهرمان شدند.
 ‌قلعه‌نویی و برانکو تنها کسانی هستند که سه قهرمانی متوالی دارند.
 راجرز، حبیبی، فیروز کریمی، ذوالفقارنسب، استانکو، پروین، فرکی و گل محمدی ۸ مربی هستند که از عنوان قهرمانی خود در لیگ با موفقیت دفاع کردند.

ب) جام حذفی

طی ۳۵ دوره برگزاری جام حذفی ۲۴ سرمربی عنوان قهرمانی را به خود اختصاص داده‌اند، 6 خارجی و ۱۸ ایرانی در جامی که استقلال با ۸ قهرمانی رکورددار است اما میان مربیان، سه نفر هر کدام با 3 جام صاحب رکورد‌های انفرادی هستند؛ سه نفری که در این جمع کفه ترازو به سمت پرسپولیسی‌ها سنگینی می‌کند.

سه تفنگدار

بهمن صالح نیا، علی پروین و علی دایی سه مربی هستند که هر کدام سه بار قهرمان جام حذفی شده‌اند.

بهمن صالح نیا‌: عنوان پدر معنوی ملوان شایسته اوست. فاتح نخستین دوره جام حذفی که فصل ۵۴- ۵۵ برگزار شد و با ملوان در تهران در بازی فینال ۴-۱ تراکتورسازی را برد و به عنوان قهرمانی رسید. جام حذفی دو دوره قبل از انقلاب برگزار شد و سپس از ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۵ دچار وقفه شد. جالب اینکه در نخستین فصل شروع دوباره این جام، دوباره صالح‌نیا با ملوان، دوباره در تهران و با پیروزی دو بر صفر برابر یک تیم شهرستانی دیگر - این بار مقابل خیبر خرم آباد - عنوان قهرمانی را کسب کرد. بهمن خان در فصل ششم جام حذفی با پیروزی مقابل استقلال در ضربات پنالتی (سال ۶۹) برای سومین بار با قوی سپید قهرمان جام حذفی شد.
 
علی پروین‌: در سال ۶۶ هر سه جام برگزار شده در فوتبال آن زمان ایران را برد. یعنی قهرمانی باشگاه‌های تهران، جام حذفی تهران و جام حذفی کشور که آن زمان جانشینی بود برای لیگ. دوره چهارم جام حذفی در فصل67 -66 پروین در دو دیدار رفت و برگشت در تهران ملوان را برد و با پرسپولیس به نخستین جام رسید. در دوره هفتم دوباره در فینال ملوان را شکست داد و دومین قهرمانی را جشن گرفت و بالاخره در دوره دوازدهم 78-77 که در فینال استقلال را ۲-۱ شکست داد و سومین جام حذفی خود را نیز گرفت. در این فصل پروین با پرسپولیس دبل کرد و فاتح لیگ و جام حذفی شد.
 
علی دایی‌: پس از قهرمانی با سایپا در نخستین قدم مربیگری خود و پس از ناکامی در تیم ملی، در نیمه راه فصل 89- 88  هدایت پرسپولیس را برعهده گرفت و در همان قدم اول با پیروزی در فینال جام حذفی مقابل گسترش فولاد، نخستین جام خود را گرفت. فصل بعد با پیروزی در فینال مقابل ملوان از عنوان خود با شایستگی دفاع کرد. دایی در سال ۹۵ هدایت نفت تهران را برعهده داشت که در بازی فینال در جام حذفی با یک گل تراکتورسازی را برد تا به رکورد پروین و صالح‌نیا در فتح جام حذفی برسد.

جمع آبی‌ها

۵ مربی هر کدام با دو بار قهرمانی در جام حذفی، در پله دوم پرافتخار‌ترین مربیان این جام هستند. جایی که جمع استقلالی‌ها جمع است!
منصور پورحیدری و امیر ‌قلعه‌نویی با استقلال دو بار فاتح جام حذفی شده‌اند. لوکا بوناچیچ با سپاهان، یحیی گل‌محمدی با ذوب آهن و ساکت الهامی در این جمع تنها کسی است که با دو تیم مختلف یعنی تراکتور و نساجی قهرمان جام حذفی شده است.
 
منصور پورحیدری‌: پدر باشگاه استقلال نخستین جام حذفی خود را در فصل 75- 74 با استقلال گرفت که در دو بازی فینال برق شیراز را شکست داد. در همان دهه ۷۰ و در فصل 79- 78 پیروزی مقابل بهمن، دومین جام حذفی را برای او به ارمغان آورد. در لیگ اول ‌حرفه‌ای هم او هدایت استقلال را بر عهده داشت و برای دفاع از عنوان قهرمانی لیگ آمده بود که پس از شکست روز آخر برابر ملوان و از دست دادن قهرمانی، به خانه‌اش رفت و در جام حذفی امیر ‌قلعه‌نویی تیم را به قهرمانی رساند. او همان شب همراه بازیکنان جام را به خانه پورحیدری برد و هنوز هم این افتخار را از آن او می‌داند اما به هر حال این عنوان در کارنامه ‌قلعه‌نویی ثبت شده است.
 
امیر ‌قلعه‌نویی‌: امیر پس از قهرمانی در پانزدهمین دوره جام حذفی 81- 80 که گفته شد، در بیست و یکمین دوره یعنی 87- 86 نیز با استقلال در دو بازی رفت و برگشت مقابل پگاه گیلان به برتری رسید و پس از آن دیگر قهرمان حذفی نشده است.
 
لوکا بوناچیچ‌: اولین مربی خارجی بود که توانست از عنوان قهرمانی خود در جام حذفی دفاع کند. او پس از جگیچ دومین خارجی بود که قهرمان می‌شد و در ادوار ۱۹ و ۲۰ جام حذفی با سپاهان فاتح جام حذفی شد. در فینال اول در ضربات پنالتی پرسپولیس را شکست داد و در فینال فصل بعد صبا باتری را و هنوز هم این رکورد در اختیار خود اوست.
 
یحیی گل‌محمدی‌: سرمربی فعلی پرسپولیس در نخستین دوره کارش در این باشگاه ناکام بود و به ذوب آهن رفت تا در آنجا احیا شود. یحیی با دیگر تیم اصفهانی یعنی ذوب آهن دوبار متوالی فاتح جام حذفی در سال‌های ۹۳ و ۹۴ شد تا گاندوها را به رکورد شیرها برساند. گل‌محمدی فصل نخست در فینال نفت را برد و فصل دوم در ضربات پنالتی استقلال را شکست داد تا سبزها یک دهه بعد زردها دو جام متوالی را به نصف جهان ببرند.
 
ساکت الهامی‌: ساکت الهامی پس از سال‌ها دستیاری برای مربیان بزرگ در نخستین تجربه سرمربیگری خود در دوره سی و سوم جام حذفی (فصل 99- 98 ) با تراکتور در دیدار فینال در مشهد 3-2 استقلال را شکست داد و سپس در سی و پنجمین دوره - یعنی فصل 1401- 1400 با نساجی مازندران در دیدار فینال با یک گل آلومینیوم اراک را برد و هم‌اکنون نیز به عنوان سرمربی هوادار و مدافع عنوان قهرمانی این جام در مرحله یک چهارم نهایی حاضر است.

نامدارانی با یک جام

۱۶ مربی در تاریخ جام حذفی هرکدام توانسته‌اند یک بار عنوان قهرمانی این تورنمنت را جشن بگیرند. در این جمع که با جگیچ آغاز و به ترتیب زمانی به نکونام ختم می‌شود - البته تا امروز - 5 مربی خارجی و 11 مربی ایرانی حضور دارند.
ولادیمیر جگیچ با استقلال، زلاتکو کرانچار با سپاهان، تونی اولیویرا با تراکتورسازی، وینفرد شفر با استقلال و برانکو ایوانکوویچ با پرسپولیس قهرمان جام حذفی شده‌اند و مجید باقری‌نیا با شاهین اهواز، بیژن ذوالفقارنسب با سایپا، فیروز کریمی با بهمن کرج، محمود یاوری با برق شیراز، غلام پیروانی با فجرسپاسی، رسول کربکندی با ذوب آهن، فرهاد کاظمی با سپاهان، مجید جلالی با صبا باتری، منصور ابراهیم‌زاده با ذوب آهن، پرویز مظلومی با استقلال و جواد نکونام با فولاد، مربیان ایرانی فاتح جام حذفی هستند.

رکوردداران جام حذفی

بهمن صالح‌نیا  ملوان
علی پروین    پرسپولیس
علی دایی    پرسپولیس/ نفت تهران

منصور پورحیدری استقلال
امیر قلعه‌نویی    استقلال
لوکا بوناچیچ    سپاهان
یحیی گل‌محمدی    ذوب‌آهن
ساکت الهامی    تراکتور- نساجی

ولادیمیر جگیج استقلال
 مجید باقری‌نیا شاهین‌اهواز
 بیژن ذوالفقارنسب سایپا
 فیروز کریمی بهمن‌کرج
 محمود یاوری برق شیراز
 غلامحسین پیروانی فجرسپاسی
رسول ‌کربکندی ذوب‌آهن
فرهاد کاظمی سپاهان
مجید جلالی صباباتری
منصور ابراهیم‌زاده ذوب‌آهن
پرویز مظلومی استقلال
زلاتکو کرانچار سپاهان
تونی اولیویرا تراکتور
وینفرد شفر استقلال
برانکو ایوانکوویچ پرسپولیس
جواد نکونام فولاد

نکته‌ها

 در 3 دوره از رقابت‌های جام حذفی روی نیمکت تیم قهرمان در فینال مربی نشسته که در مراحل قبلی در آن تیم نبود و تیم قهرمان با مربی دیگری به فینال رسید.
«غلام پیروانی» در دوره یازدهم برق را تا فینال بالا آورد و در فینال جای خود را به «محمود یاوری» داد تا او جام بگیرد.
«پرویز مظلومی» در دوره هجدهم صبا باتری را تا فینال بالا آورد و در فینال «مجید جلالی» بود که جام را بالای سر برد.
و در دوره ۲۶ تاریخ تکرار شد و این بار «جلالی» که تراکتور را تا فینال بالا آورده بود، شاهد بالا رفتن این جام توسط «تونی اولیویرا» در کرمان بود.

  لوکا بوناچیچ با سپاهان، علی دایی با پرسپولیس و یحیی گل محمدی با ذوب آهن، تنها مربیانی هستند که در تاریخ جام حذفی موفق به دفاع از عنوان قهرمانی خود شده‌اند.

  علی دایی و ساکت الهامی تنها مربیانی هستند که با دو تیم مختلف قهرمان جام حذفی شده‌اند. دایی با پرسپولیس و نفت تهران و الهامی با تراکتور و نساجی.

  رکورد حضور متوالی در فینال جام حذفی در اختیار بهمن صالح‌نیا است که از دوره سوم تا هشتم - یعنی ۱۳۶۵ تا ۷۰ - در هر پنج دوره برگزاری جام حذفی ملوان را به فینال رساند. بهمن‌خان دو بار قهرمان شد، دو بار به پرسپولیس باخت و یک بار به شاهین اهواز. در آن سال‌ها قهرمان جام حذفی به نمایندگی از ایران راهی آسیا می‌شد.
پس از او غلام پیروانی با سه فینال متوالی از ۱۳۷۹ تا 1382 با فجر سپاسی رکورددار است. شاغلام در فینال اول ذوب آهن را برد اما فینال دوم را به استقلال و فینال سوم را به ذوب آهن باخت.

  توضیح ضروری‌: در جام حذفی تمام تیم‌ها حذف می‌شوند تا یک تیم قهرمان شود. بنابراین برخلاف لیگ نایب‌قهرمان ندارد. تیمی که در فینال باخته، فقط دیرتر از سایرین حذف شده است و در جام حذفی نمی‌توان عنوان دومی یا نایب قهرمانی را در کارنامه افتخارات یک مربی لحاظ کرد.

تجربه هر دو جام

همان‌طور که دیدید در میان 35 مربی فاتح جام در تاریخ فوتبال ایران ۲۲ سرمربی سابقه قهرمانی در لیگ و ۲۴ نفر سابقه فتح جام حذفی را دارند. در این فهرست ۱۱ نام مشترک وجود دارد؛ 11 نفر که در تاریخ فوتبال ایران موفق به کسب هر دو جام شده‌اند. یعنی هم فاتح لیگ و هم قهرمان جام حذفی شده‌اند و این ۱۱ نفر به ترتیب تعداد جام عبارتند از:

امیر ‌قلعه‌نویی، علی پروین، برانکو ایوانکوویچ، منصور پورحیدری، علی دایی، یحیی گل‌محمدی، فیروز کریمی، بیژن ذوالفقارنسب، فرهاد کاظمی، مجید جلالی و زلاتکو کرانچار.

رده‌بندی نهایی

همان‌طور که در ابتدا گفته شد در تمامی کشورهای دنیا جام قهرمانی لیگ و جام حذفی جام‌های معتبر هستند که رده‌بندی پرافتخارترین مربیان را بر اساس تعداد آنها در نظر می‌گیرند. صد البته که جام‌های دیگر نیز همگی در جای خود مهم و ارزشمند هستند اما در این مقوله نمی‌گنجند. در میان این دو لیگ معتبرتر و جایگاه بالاتری دارد، چرا که کسب آن سخت‌تر از جام حذفی در تمام دنیاست. در جام حذفی - که البته تخصص خود را می‌خواهد - شما با ۴ یا ۵ مسابقه به جام می‌رسید اما در لیگ باید در طول یک سال - حدود ده ماه در فصول مختلف سال حداقل ۳۰ مسابقه در خانه و بیرون خانه سطح خوب خود را حفظ کنید تا به جام برسید.
در جام حذفی اتفاقات می‌تواند به کمک شما بیاید و یک تیم کوچک بارها شده که تیم بزرگ را از گردونه بیرون انداخته اما در لیگ ثبات در کیفیت شرط اصلی است. با این توضیح یادآور می‌شویم که در جدول تعداد جام‌های مربیان تفاوتی بین لیگ و جام حذفی وجود نداشته و هر دو صرفاً ضریب یک دارند. اما اگر در مجموع جام دو نفر برابر شدند، نام کسی که تعداد قهرمانی لیگ بیشتری داشته باشد را بالاتر قرار می‌دهند. مثلاً اگر دو نفر 4 جامه داریم کسی که سه تا لیگ برده و یک حذفی بالاتر از کسی که دو حذفی و دو لیگ دارد قرار می‌گیرد. در صورت برابری در نوع جام نیز پیشکسوت را بالاتر گذاشته‌ایم اما در رتبه برابر.

رده‌بندی کلی

اما آخرین رده‌بندی که کلی است، یعنی تمام 35 جامدار فوتبال ایران به ترتیب تعداد جام و با همان قواعد که در بخش‌های قبلی توضیح دادیم؛

2- علی پروین 6 جام

3- برانکو ایوانکوویچ، منصور پورحیدری، یحیی گل‌محمدی وعلی دایی؛ 4 جام
4- فیروز کریمی، بیژن ذوالفقارنسب و بهمن صالح‌نیا؛ 3 جام
5- فرهاد کاظمی، مجید جلالی، زلاتکو کرانچار، زدراکو رایکوف، آلن راجرز، حسن حبیبی، استانکو پوکلپوویچ، حسین فرکی، غلامحسین پیروانی، ساکت الهامی و لوکا بوناچیچ؛ 2 جام
6- بیوک وطنخواه، ناصر حجازی، ملادن فرانچیچ، افشین قطبی، عبدالله ویسی، ولادیمیر جگیج، مجید باقری‌نیا، محمود یاوری، رسول کربکندی، منصور ابراهیم‌زاده، پرویز مظلومی، تونی اولیویرا، وینفرد شفر، فرهاد مجیدی و جواد نکونام؛ یک جام.