کتاب‌هایی هم قد کودکان
کتاب‌ها را بر چه اساسی رده‌بندی سنی می‌کنند و آیا می‌توان به آن اعتماد کرد یا خیر؟
زهرا بزرگ‌زاده
روانشناس کودک
هفته پیش کتابی را برداشتم تا برای کودکان چهارساله بخوانم، اما ناگهان شک کردم که مبادا انتزاعی بودن آن باعث شود کودکان عمق مطلب را متوجه نشوند و حواس‌شان به جزئیات دیگری پرت شود. کتاب دیگری انتخاب کردم و خواندم. در پایان وقتی جلد کتاب را دیدم، متوجه شدم رده سنی شبیه رده سنی کتاب قبل بود و هر دو کتاب، از سن کودکانی که برایشان خواندم، فراتر بود. این جا بود که تصمیم گرفتم در مورد رده سنی کتاب‌ها کمی جستوجو کنم و این نوشتار حاصل همان جستوجو است؛ رده‌بندی سنی کتاب کودک امری رایج و ضروری است. این رده‌بندی حتی بر نحوه چاپ و مواد مورد استفاده برای انتشار کتاب نیز تأثیر می‌گذارد. در ایران ابتدا کانون پرورش فکری کودک و نوجوان، برای کتاب‌های خود رده‌بندی سنی را در نظر گرفت که برای همگی ما آشناست. رده‌بندی سنی الف، ب، ج، د، ه. به ترتیب این حروف، کودکان پیش از دبستان تا ۶ سالگی، 8-6 سالگی، 11-9 سالگی، سال‌های اول نوجوانی و مرحله دوم نوجوانی را در برمی‌گرفت. پس از آن کانون پرورش فکری، در سال ۱۳۹۹، با توجه به روزآمدسازی الگوها و نیاز مخاطبان در این رده‌بندی تغییری ایجاد کرد. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها در رده‌بندی جدید این است که گروه‌های سنی زین پس سقف ندارند و فقط حداقل سنی که می‌تواند با کتاب ارتباط برقرار کند، ذکر شده. این گروه‌بندی جدید عبارت است از: ۰ +نوزاد، ۲+ نوگام، ۴+ نوباوه، ۷+ نوخوان، ۹+ نونهال، ۱۲+ نونگاه و ۱۵+ نوجوان. یکی از دلایل اصلی رده‌بندی جدید بدون سقف، این است که کودکان می‌توانند در سنین بالاتر نگاه عمیق‌تری به داستانی کودکانه پیدا کنند، حتی همان داستانی که در سنین پایین‌تر فقط توانسته بودند پیرنگ کلی آن را متوجه شوند. چه بسا بزرگسالانی که به علاقه پای کتاب‌های کودکی‌شان می‌نشینند و هنوز برایشان حرفی برای گفتن دارد.
اما رده‌بندی کتاب بر چه اساسی انجام می‌شود؟
برای جدا کردن کتاب‌های کودکان از یکدیگر، بر اساس سن، دلایل متفاوتی وجود دارد؛
۱- جنس کتاب‌ها: کتاب‌های کودکان ۰-۳ سال معمولاً با جلدی سخت‌تر و ورقه‌های پرطاقت‌تری ساخته می‌شود. این کتاب‌ها معمولاً در قطع‌های کوچکی هستند تا استفاده از آن برای کودک راحت‌تر باشد. بتدریج در سنین بالاتر کتاب‌ها بزرگ‌تر و نازک‌تر می‌شوند و دوباره در نوجوانی قطع‌ها کوچک‌تر شده ولی قطرها افزایش می‌یابد.
۲- میزان کلمه، رنگ و تصویر: کتاب‌های رده سنی ۰-۳ سال معمولاً کمتر از ۲۰ صفحه است و اگر کلمه داشته باشد، کمتر از ۳۰۰ کلمه دارد. این کتاب‌ها یا تک شکلی است یا تصاویر ساده دارد تا کودک با رنگ و تصاویر زیاد گیج نشود. بتدریج این موارد در سنین بالاتر پیچیده‌تر می‌شود. آخرین کتاب‌های نقاشی‌دار (بهجز دایرةالمعارف‌ها و...)، رمان‌های کودک یا اوایل نوجوانی هستند که نقاشی‌های غیررنگی و ساده دارند و متن بر تصویر غالب
است.
۳- مفهوم: کتاب‌های رده سنی ۰-۳ سال معمولاً روی یادگیری شکل‌ها، رنگ‌ها، میوه‌ها و نهایتاً حیوانات تمرکز دارد. بتدریج در سنین بالاتر کتاب‌ها، داستانی می‌شوند، پیرنگ و روابط علی معلولی می‌یابند و سپس در کتاب‌های نوجوانان، شخصیت‌ها، داستان‌های تو در تو و مفاهیم بسیار انتزاعی‌تر درگیر می‌شوند تا رمان‌های چند جلدی پدید بیاید.
در نهایت کودکان ورای تقسیم‌بندی‌ها هستند. آنها ممکن است با توجه به شرایط خانوادگی- اجتماعی، محل زندگی و در کل تجربیاتی که داشته‌اند درک متفاوتی نسبت به موضوعات داشته باشند، از این‌رو برای انتخاب کتاب برای کودک‌تان حتماً آن را از پیش بخوانید و با توجه به آخرین سؤالات ذهنی که از شما پرسیده تصمیم بگیرید که کتاب را خواهد فهمید یا نه؟
مهم‌ترین تفاوت در رده‌بندی جدید این است که گروه‌های سنی زین پس سقف ندارند و فقط حداقل سنی که می‌تواند با کتاب ارتباط برقرار کند، ذکر شده. اما به یاد داشته باشیم کودکان ورای تقسیم‌بندی‌ها هستند. آنها ممکن است با توجه به شرایط خانوادگی- اجتماعی، محل زندگی و در کل تجربیاتی که داشته‌اند درک متفاوتی نسبت به موضوعات داشته باشند