مخاطب عام یا خاص؟
در مخاطب‌شناسی هنر، موزه رفتن را جزو دغدغه‌ و فعالیت‌های قشر خاصی از جامعه می‌دانند. یعنی کارشناسان معتقدند موزه همانند تئاتر مخاطب خاص خودش را دارد و مکانی نیست که هر کسی پا در آن بگذارد، اما گسترش شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر بسیاری از این تعاریف را تغییر داده و موجب آشنایی گسترده مردم با مکان‌های فرهنگی مثل موزه‌ها شده است.
در سال‌های گذشته شیوع کرونا تأثیر زیادی بر بازدید مردم از موزه‌ها در کل جهان گذاشت. بسیاری از موزه‌ها پس از تعطیلی ماه‌های اول گسترش بیماری مجبور به کاهش ساعت‌های بازدید شدند. حالا پس از واکسیناسیون بیشتر مردم و به ثبات رسیدن وضعیت سلامت جامعه، موزه‌ها نیز در حال برگشتن به حالت طبیعی خودشان هستند.
18 میلیون نفر در موزه‌ها
مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل موزه‌های کشور در گفت‌و‌گویی که با ایلنا داشته، درباره بازدیدکنندگان از چند موزه مهم پایتخت آمار خوبی را ارائه کرده است. ادیب‌زاده با اعلام اینکه از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون بیش از ۱۸ میلیون نفر از موزه‌های وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بازدید کرده‌اند، می‌گوید: «کاخ سعدآباد و کاخ گلستان بیشترین بازدیدکننده را داشته‌اند. بر اساس آمار موجود از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون 18 میلیون و 704هزار و 453 نفر از موزه‌ها و اماکن فرهنگی-تاریخی تحت پوشش این وزارتخانه بازدید کرده‌اند. از این تعداد، مجموعه فرهنگی-تاریخی سعدآباد با بیش از 3 میلیون و 100 هزار بازدیدکننده و مجموعه جهانی کاخ گلستان با بیش از 2 میلیون و 100هزار بازدیدکننده به‌عنوان پربازدیدترین موزه‌ها و مجموعه‌های تابعه این وزارتخانه هستند.»
وقتی آماری که ادیب‌زاده ارائه می‌دهد را با نمونه‌های مشابه جهانی مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم وضعیت موزه رفتن در ایران چندان بد نیست. مثلاً موزه ملی چین در نسبت با جمعیت یک میلیارد و 500 میلیونی این کشور تا قبل از شیوع کرونا آمار هشت میلیون و 600 هزار نفری را ثبت کرده بود یا موزه ارمیتاژ در کشور روسیه که در آن بیش از 3 میلیون اثر هنری نگهداری می‌شود در سال 2018، 4 میلیون و 200 هزار بازدیدکننده داشت.
همچنین باید این نکته را در نظر گرفت که وضعیت کلی موزه در ایران با موزه‌های جهان قابل مقایسه نیست. تکنولوژی‌ و امکاناتی که برای دسترسی به این اماکن فرهنگی فراهم است و تبلیغات که رکن دیگر افزایش بازدید از آنها است، در کشور ما موجود نیست. همچنین تحریم‌ها باعث می‌شود بخش زیادی از گردشگران خارجی امکان آمدن به ایران و رفتن به موزه‌ها را نداشته باشند. اگر امکان سفر گردشگران خارجی به ایران تسهیل شود، آمار بازدید از موزه‌ها بسیار بیشتر خواهد شد، بویژه آنکه گردشگران خارجی علاقه زیادی به دانستن تاریخ و فرهنگ ایران دارند.
شگفتی مسئولان موزه لوور
با وجود تمام مشکلات، تجربه نشان داده است موزه‌های ایران ظرفیت بالایی برای میزبانی از علاقه‌مندان دارند. نمونه‌اش نمایش آثار منتخب موزه لوور پاریس در موزه ملی ایران بود که در مدت زمانی حدوداً 5 ماه بیش از 200 هزار نفر از آن بازدید کردند. همان زمان مسئولان موزه لوور از میزان بازدید مردم ایران ابراز شگفتی کردند و گفتند موزه لوور ابوظبی در شلوغ‌ترین حالت خود چیزی بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ بازدیدکننده داشت.
این آمار و ارقام ظرفیت بالای موزه‌های کشور در جذب مخاطب را نشان می‌دهد. همچنین نباید این مسأله را فراموش کرد که سایر شهرهای تاریخی کشورمان نیز از موزه‌های بزرگ با اشیای تاریخی باارزشی برخوردارند که قابلیت زیادی در جذب مردم دارند. اگر در نوروز 1402 برنامه حمایتی خوبی از سوی دولت برای بازدید علاقه‌مندان از موزه‌ها ریخته شود، شاهد شکسته شدن آمارهای سال‌ جاری خواهیم بود.