شیما جهانبخش/  هر از چندگاهی دارویی نایاب می‌‌شود و چند روز بعد  مسئولان قول تأمین آن را می‌‌دهند. این دارو تأمین می‌‌شود؛ داروی دیگر نایاب و باز هم روز از نو و روزی از نو. همین چند وقت پیش بود که داروی بیماران دیابتی نایاب شد، بعد هم این داستان ادامه‌دار شد و هر بار قرعه به نام یکی افتاد.  یک روز بیماران ‌«ام‌اس» و روز دیگر بیماران «هموفیلی» و بعد بیماران «سرطانی»؛ حتی کودکان هم از این گردونه جا نماده‌اند. کافی است سری به داروخانه‌های سطح شهر بزنید. حتی داروخانه‌های 13 آبان، هلال احمر و 29 فروردین هم که روزی آخرین امید بیماران برای یافتن داروها  بودند، این روزها گاه دست رد به سینه آنها زده‌اند یا تعدادی از داروی مورد نیاز را تحویل و بخشی دیگر را به چند روز بعد موکول کرده‌اند تا بیمار دوباره یکی دو هفته بعد، روال صف و شلوغی را طی کند و اگر خوش شانس باشد، تعدادی از داروهای مورد نیازش را بگیرد. علاوه بر قیمت داروها، اینکه تا چه زمانی قرار است این روند ادامه داشته باشد و اینکه آیا برای تأمین بموقع نیازهای دارویی برنامه‌ریزی شده است یا نه، ازجمله سؤال‌هایی‌ است که ذهن همه بویژه بیماران خاص را درگیر کرده است.

حتی اگر دارو تحریم نباشد جابه‌جایی ارز برای خرید، معضل ما است
«سید حمید خوئی»، دبیر انجمن علمی داروسازان ایران، عضو هیأت علمی گروه داروسازی بالینی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مشاور عالی رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «ایران» شرایط کمبود دارو را مربوط به امروز و دیروز نمی‌داند و می‌‌گوید: در تمام 4 دهه گذشته با چنین شرایطی مواجه بوده‌ایم و فقط شدت آن کم و زیاد می‌شده است. البته این شرایط به نسبت در تمام کشورها وجود دارد اما در کشور ما به علت نوسانات ارزی و از آن مهم تر تحریم‌ها گاهی این وضعیت پررنگ‌‌تر می‌‌شود.
می‌‌دانید که در هیچ کشوری تمام مواد اولیه دارو در داخل تولید نمی‌شود و نیاز است بعضی مواد اولیه وارد شود. اما خرید خارجی نیازمند جابه‌جایی ارز است و همان طور که می‌دانید این امکان برای ایران فراهم نیست. یعنی حتی اگر به طور کلی فروش دارو به ایران تحریم نباشد، همین جابه‌جایی ارز معضلی است که عملاً شرایط را برهم زده است. بعضی دارو‌ها هم مثل دارو‌های بیماری‌های پروانه‌ای اصلاً به ایران فروخته نمی‌شود.
 
توسعه ناصر خسرو در فضای مجازی در غیاب برخورد قاطع مسئولین
دکتر خویی یکی دیگر از دلایل مهم بازار آشفته دارو را بی برنامگی و عدم برخورد قاطع دولت با قاچاق می‌‌داند و می‌‌افزاید: در سال‌های اخیر استفاده از بستر شبکه‌های مجازی برای توزیع داروی قاچاق شرایطی را پدید آورده که ناصر خسرو سابق دیگر در تمام کشور گسترده شده است. در حال حاضر داروهای نایاب و حتی گاهی داروهای مخدر از طریق فضای مجازی معامله می‌‌شود و نظارتی بر آن وجود ندارد. قاچاق دارو به کشورهای همسایه هم به دلیل تفاوت نرخ ارز بسیار زیاد است و همه این‌ها دست به دست هم داده تا گاهی در داخل با مشکل مواجه باشیم.
 
مشکل فقط مربوط به صنعت داروسازی نیست
دکتر خوئی می‌‌گوید: البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که دتمام کمبودها تنها مربوط به صنعت داروسازی نیست و نمی‌شود این قضایا را از یک وجه بررسی کنیم. صنعت داروسازی به صنایع متعدد دیگری گره خورده که هرکدام از آن صنایع وقتی مختل شوند، خود به خود اثرات خود را روی تولید دارو می‌گذارند. ببینید در یک مقطع سرم در کشور کمیاب شد و دلیلش این بود که امکان تأمین ظرف برای بسته‌بندی این محصول وجود نداشت. گاهی در تأمین شیشه مشکل پیش می‌آید، گاهی در تأمین کاغذ و مقوا و... همه این‌ها دست به دست هم می‌‌دهد و اختلال ایجاد می‌کند. تولید اسپری‌های تنفسی که این روزها در داروخانه با کمبود آن مواجه هستیم هم به دلیل عدم تأمین حامل، با کاهش تولید روبه‌رو شده و این یکی از علل در دسترس نبودن آن است.
 
گفتن از کمبودها، به کمبود دامن می‌‌زند
مشاور عالی رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سؤال که در کدام داروها بیشتر کمبود وجود دارد، می‌گوید: گفتن دقیق از کمبودها، هم به کمبودها دامن می‌زند و هم در میان مردم نگرانی و دلهره ایجاد می‌کند. در شرایطی که کمبود‌ها اعلام می‌‌شود، برای مثال، یک بیمار انسولینی به جای  یک انسولین  ۶ عدد یکجا می‌خرد و به این ترتیب ۵ بیمار دیابتی دیگر نمی‌توانند انسولین مورد نیاز خود را تهیه کنند. همه داروها به همین شکل است.

تولید دارو برای تولیدکنندگان
به‌صرفه نیست
دکتر خوئی با بیان اینکه شرایط بازار داروی کشور عادی نیست، می‌‌افزاید: تغییرات نرخ ارز، تأثیرات تحریم‌ها، مسائل نقدینگی شرکت‌ها و مسائل دیگر، همگی روی چرخه تولید دارو تأثیر زیادی می‌گذارد. مشکلات اصلی صنعت داروسازی در ایران کمبود نقدینگی، مشکل تأمین منابع مالی، عدم تناسب هزینه‌های تولید دارو و قیمت نهایی دارو است. باید قبول کنیم که در شرایط دشواری به سر می‌بریم و برای بعضی از تولیدکننده‌ها تولید دارو دیگر مقرون به صرفه نیست.  در ۲ سال اخیر میزان افزایش حقوق کارگران در کشور چگونه بود؟ همین را مقایسه کنید با نرخ افزایش قیمت دارو. بالاخره صنعت دارو روی شانه‌های نیروی کار اداره می‌شود.
 
قبل از بروز بحران جدی، باید برنامه جامع تهیه شود
دبیر انجمن علمی داروسازان ایران خاطرنشان می‌‌کند: در حال حاضر اصلاً در شرایط بحرانی دارو نیستیم اما اگر نقدینگی صنعت داروسازی تأمین نشود در آینده دچار بحران جدی می‌‌شویم. متاسفانه امسال بودجه پیشنهادی برای طرح دارویار 140 میلیارد تومان بوده که در بودجه 1402  تنها 69 میلیارد برای آن تصویب شده است. همین موضوع قطعاً در سال آینده مشکل را جدی‌تر می‌‌کند. شما یک لباس را در نظر بگیرید، اگر برای یک نفر کوتاه باشد هر ترفندی به کار ببریم نمی‌شود آن را اندازه کرد. بودجه هم همین است، وقتی کمبود داریم هر اقدامی کنیم در نهایت یک بخشی از کار زمین می‌‌ماند. یک روز سرم کم است، با زحمت آن را تأمین می‌‌کنیم، روز دیگر با کمبود آنتی بیوتیک مواجه می‌‌شویم؛ این نشان می‌‌دهد یک مشکل اساس وجود دارد که تا حل نشود شرایط تغییر نمی کند.
این کارشناس با تأکید بر حل مشکل قبل از بحران جدی‌تر می‌‌گوید: به طور کلی بخشی از آنچه رخ داده، نتیجه سیاست‌های اشتباه دو دهه اخیر است که دولت‌ها مانع از افزایش قیمت دارو بر اساس تورم شده‌اند. من به طور قاطع می‌‌گویم تا زمانی که سیاست‌های دارویی در کشور مورد بازبینی قرار نگیرد، هر چند وقت یک بار با این وضعیت رو‌به‌رو هستیم. رفع این مشکل  نیازمند برنامه جامع و هماهنگ  میان سازمانی (بانک مرکزی، سازمان برنامه وبودجه، شورای عالی بیمه، وزارت بهداشت، مجلس و سندیکای تولیدکننده دارو) است.
 
رفع مشکلات دارویی نیازمند حمایت از تولیدکنندگان و تأمین نقدینگی است
«سید حیدر محمدی» رئیس سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی،  درباره دلایل اصلی کمبود دارو، در گفت‌وگو با «ایران» اظهار داشت: از دی ماه نگرانی ما درخصوص کمبود برخی داروها شروع شد. الان شرایط خاص است و برای عبور از این شرایط، تولیدکنندگان باید حمایت شوند تا  مشکلات دارویی  برطرف شود.
 با وجود آنکه بودجه دارو با ارز 23 هزار تومانی بسته شده اما در حال حاضر قیمت ارز افزایش یافته است و همین سبب مشکلاتی خواهد شد. البته رئیس جمهور در ستاد اقتصادی دستور داده‌اند که اعتبارات هدفمندی را که  با مشکل  مواجه شده‌اند با اذن رهبری از صندوق  تأمین و به  وزارت بهداشت پرداخت شود.
رئیس سازمان غذا و دارو با اشاره به اینکه در ادوار مختلف علت اصلی کمبود برخی داروها متفاوت است افزود: در سال ۹۹ علت اساسی کمبودهای دارویی، ارز ترجیحی بود اما در حال حاضر علت اصلی، نقدینگی است. البته  برخی از کمبودهای دارویی هم به دلیل کمبود جهانی و تحریم است، اما همان طور که گفتم بخش اعظم کمبودهای ما به دلیل نقدینگی است. در حال حاضر در شرایط بحران نیستیم اما اگر مشکل نقدینگی حل نشود قطعاً با مشکل اساسی روبه‌رو خواهیم شد.
 
آیا تعرفه تجویز، یکی از دلایل افزایش مصرف و کمبود سرم و برخی اقلام دارویی است؟!
 اواسط تابستان سال گذشته بود که کشور با موج کمبود سرم در برخی از استان‌ها مواجه شد. شدت این کمبود تا حدی بود  که سازمان غذا و دارو مجبور به واردات این محصول شد.  با واردات مشکل برای مدت محدودی حل شد اما این داستان، امسال هم دوباره تکرار شد.
در نگاه اول همه تصور می‌‌کردند که کمبود مواد اولیه ناشی از تحریم علت اصلی این کمبود است اما در همان زمان سید حیدرمحمدی، رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود میزان سرُم تولیدی در کشور حدود ۱۵ میلیون در ماه است که این میزان حدود یک تا ۲ میلیون از نیاز کشور کمتر است.
البته او آمار جالب‌تری هم ارائه داده بود: «تا اوایل سال گذشته، میزان نیاز ما به سرم در ماه ۱۰.۵ میلیون بود و الباقی ذخیره می‌شد. از زمانی که پیک پنجم کرونا شروع شد، این نیاز بشدت بالا رفت به طوری که مصرف این محصول از ۱۱ میلیون واحد مصرف ماهانه در سال گذشته، به ۱۹ میلیون واحد چیزی در حدود ۵۰ درصد افزایش یافت.»
 همین موضوع سبب شد تا روزنامه ایران سراغ تعدادی از پزشکان و صاحبان داروخانه‌ها برود تا نظر آنها را دراین خصوص جویا شود. ماحصل این نظرخواهی این نکته بود که مسئول یکی از داروخانه‌ها گفت: «ما مشکلی در زمینه تولید نداریم و اگر تجویز سرم بر اساس اصول علمی صورت بگیرد هیچ گاه شاهد کمبود نخواهیم بود، اما متأسفانه به دلیل تعرفه خوب تجویز سرم، احتمال افزایش مصرف کاذب این دارو در کشور وجود دارد؛ موضوعی که درخصوص برخی دیگر از داروها هم صادق است و مسئولان باید  تدبیری در این زمینه بیندیشند.»