یـــــــــــــــزد شهری‌شهره‌به‌معماری‌های شاهکار و بناهای تاریخی
اینجـا‌یـاد‌در‌بـادگیرها می‌‌پـیچد
مرجان قندی
روزنامه‌نگار
استان یزد آنقدر جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی متفاوتی دارد که کتاب‌ها میشود درباره آن نوشت. به همین خاطر اینجا فقط می‌‌خواهیم به خود شهر یزد بپردازیم و در کوچه پس کوچه‌های این شهر کویری بگردیم. یزد از آن شهرهایی است که باید خیلی از مسیرها را در آن پیاده قدم بزنید. مسیرهای پیاده‌روی خوبی هم دارد و بعضی از مسیرها را اصلاً با ماشین نمی‌توان رفت. پس حتماً کفش راحت با خودتان ببرید. دو نکته دیگر: یکی اینکه دسترسی به این شهر خیلی راحت است. جاده‌های منتهی به یزد خشک و بیابانی است اما به جاده کم خطر شناخته شده است. اگر اهل سفر در جاده نیستید، میتوانید از قطار اتوبوسی و کوپه‌ای یا هواپیما استفاده کنید. نکته بعدی تعداد زیاد محل اقامت در این شهر است. کوچه پس کوچه‌های فهادان پر است از تابلو اقامتگاه‌های بومگردی. علاوه بر بومگردی‌ها، یزد تعداد زیادی هتل سنتی خوب و با کیفیت دارد. خلاصه اینکه با هر بودجه‌ای برای اقامت وارد این شهر بشوید یک جای مناسب پیدا می‌‌کنید. اگر بنا به دیدن جاذبه‌های یزد باشد، میتوانید طی یکی دو روز به طور فشرده اماکن دیدنی‌اش را ببینید. این شهر اگرچه کویری است اما پر از مهربانی است و کاری می‌‌کند که «اخلاق‌تان خوش باشد».
مسجد جامع نگین شهر یزد
بعد از اینکه این دو بنای تاریخی را دیدید باید به سمت نگین اصلی شهر یزد، یعنی مسجد جامع بروید. مسجد جامع یزد با قدمتی ۹۰۰ ساله، از باشکوه‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی و دیدنی یزد است. این مسجد در واقع ترکیبی از سه مسجد است که در دوره‌های تاریخی مختلف شکل گرفته‌‌اند. این پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی در کنار معماری دیدنی و تزئینات باشکوه مسجد، آن را به یکی زیباترین مساجد تاریخی حتی در کل ایران تبدیل کرده است. از با شکوه‌ترین بخش‌های این مسجد مناره‌های آن است. مناره‌هایی با ۵۲ متر ارتفاع که هر کدام هشت متر قطر دارند. کاشیکاری‌های دیدنی مناره‌ها مزین به اذکار خدا و معصومین(ع) هستند. یکی از مناره‌ها دو راه‌پله دارد. مناره‌های سردر به دست آقا جمال‌الدین محمد که وزیر عصر صفوی بود، بنا شده‌اند. این مناره‌ها در سال ۱۳۱۳ فرو ریختند و دوباره مرمت شدند. حتی مسیر رسیدن به این مسجد خودش از جاذبه‌های یزد محسوب میشود. درست در ضلع جنوبی همان میدانی که بقعه 12 امام و مدرسه ضیائیه واقع است کوچه‌ای وجود دارد که آن را به اسم «شاه ابوالقاسم» می‌‌شناسند. اینجا همان جایی است که میتوانید به دل کوچه پس کوچه‌های قدیمی یزد بزنید و خانه‌های قدیمی با معماری‌های زیبا را ببینید. از گم شدن در کوچه پس کوچه‌ها نترسید، در تمام مسیرها تابلوی راهنما به سمت مسجد جامع گذاشته شده و اگر تابلوها را دنبال کنید حتماً به مقصد می‌‌رسید. دور و برتان را خوب ببینید، در مسیر تعداد زیادی مغازه صنایع دستی، هتل و رستوران است که هنوز فضای سنتی‌شان را حفظ کرده‌اند؛ پیرمردها و پیرزن‌های یزدی با لهجه‌های شیرین‌شان دم در خانه و مغازه‌شان نشسته‌اند و به گردشگران خوشامد می‌‌گویند. سرتان را بالا بگیرید و سردرها و ستونگاهی‌ها و بادگیرها را خوب نگاه کنید. در مسیر میدانگاهی‌هایی می‌‌بینید که بعضی‌هایشان نخل‌های عزاداری عاشوراست که مثل یک سرو در میدان به امانت گذاشته شده است. آخرهای مسیر که برسید صدای همهمه و شلوغی در اطراف مسجد را می‌‌شنوید.
باغ دولت‌آباد، میراث جهانی ایران
باغ دولت‌آباد یکی دیگر از مکان‌های دیدنی این شهر است که به‌عنوان یکی از ۹ باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این باغ زیبا که در محله چهارمنار قرار گرفته است، یکی از قدیمی‌ترین باغ‌‌های شهر یزد محسوب میشود. باغ دولت‌آباد در سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دوره زندیه بنا شده و از بنیادها و آبادانی‌های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم‌خان زند بوده است. او ابتدا قناتی با نام دولت‌آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت‌آباد را به وجود آورد. این باغ از آن مکان‌هایی است که نمی‌شود گفت که در طول روز زیبایی‌اش بیشتر است یا شب. در طول روز انعکاس نور روی شیشه‌های مشبک رنگی عمارت هشتی‌اش بی‌نظیر است و در شب آرامش و حس و حال خاصی آنجا حکمفرماست. اگر به یزد سفر کردید یادتان باشد که حتماً فالوده یزدی هم بخورید. نزدیک باغ دولت‌آباد از هرکسی بپرسید یک فالوده فروشی معروف نشان‌تان می‌‌دهد. البته این را هم بدانید که فالوده یزدی مثل فالوده شیرازی رشته‌ای نیست، قیافه‌اش متفاوت است انگار که برنج را در شیر غوطه‌ور کرده باشند؛ اما بسیار خوشمزه است.
سوغاتی‌های یزد، از شعربافی تا شیرینی‌های خاصش
خرید سوغات و صنایع دستی هر شهر یکی از جذابیت‌های سفر به آن شهر است. از قدیم شهرت پارچه‌ها و دستمال‌های یزدی همه جا زبانزد بوده است. شعربافی هنر نساجی قدیمی یزد است. وقتی وارد کارگاه‌های شعربافی این شهر می‌‌شوید اولین چیزی که نظرتان را جلب می‌‌کند دستگاه‌های بزرگ و چوبی است که رشته‌های رنگ و وارنگ نخی از آنها بیرون آمده است. ترمه‌بافی هم از مهم‌ترین صنایع دستی یزد است که سابقه‌ای بیش از 250 سال دارد و همیشه جزو سوغات این شهر و البته یکی از اقلام صادراتی بوده است. از جاذبه‌های خوراکی شهر یزد به جرأت میشود گفت که شیرینی‌های خاص و متفاوتش است. وقتی وارد فروشگاه شیرینی فروشی سنتی می‌‌شوید انتخاب بین قطاب، باقلوا، پشمک، حاجی بادومی و ده‌ها مدل شیرینی دیگر، گیج‌تان می‌‌کند و معمولاً همه با چند جعبه شیرینی متنوع به عنوان سوغات از آنجا بیرون می‌‌آیند. گفتنی است خلیفه اسم مؤسس شیرینی فروشی نیست و در واقع صفت شغلی همه کسانی است که کار شیرینی‌پزی می‌‌کنند. اطراف خیابان امام و قیام، کلی مغازه با اسم خلیفه است که شیرینی‌هایشان کیفیت خوبی دارد.
زورخانه، جاذبه فرهنگی
احیا شده یزد
جاذبه‌ای که چندسالی است در دل شهر یزد احیا شده، فرهنگ زورخانه و حرکات ورزشی است؛ چیزی که شاید کمتر جایی فرصت دیدارش را داشته باشید. سمت شمال میدان امیرچخماق کوچه‌ای است به نام کوچه آب‌انبار، کمی که به طرف داخل کوچه بروید سمت چپ ورودی یک زورخانه است به اسم صاحب‌الزمان(ع). یادتان باشد که زودتر زنگ بزنید و وقت بگیرید تا بتوانید یکی از سانس‌های اجرا را ببینید. آواز و ضرب مرشد و تمرین ورزشکارها در گود زورخانه می‌‌تواند برای هر گردشگر ایرانی و خارجی تجربه جالبی باشد.
بقعه 12 امام، قدیمی‌ترین بنای ساخته شده یزد
این بنا در اسناد تاریخی قدیمی‌ترین بنای ساخته شده در یزد است. بنایی که به واسطه کتیبه‌ای که روی دیوارش نصب شده در نیمه اول قرن پنجم و در دوران حکمران‌هایی به نام آل کاکویه و به دست دو برادر ابومسعود و ابویعقوب ساخته شده است. گنبد بقعه 12 امام از گنبدهای مهم معماری دوران سلجوقیه است و به همین خاطر بنای مهمی محسوب میشود.
زیبایی‌های وصف‌نشدنی امیرچخماق
دیگر نوبت دیدن از امیرچخماق است. امیرچخماق مجموعه‌ای تاریخی در یزد است که بازار، تکیه، مسجد و دو آب‌انبار را شامل میشود. این مجموعه قدمتش به دوران تیموری می‌‌رسد. مجموعه امیرچخماق را سال 1330 امیر جمال‌الدین چخماق که در قرن هشتم حاکم این شهر بوده به همراه همسرش فاطمه خاتون که به ستی فاطمه معروف بوده، ساخته است. مقبره ستی فاطمه در ضلع شمالی مجموعه قرار دارد. در میدان که بایستید اولین بنایی که توجه‌تان را جلب می‌‌کند، بنای مسجد با کاشی‌های سبزرنگ قشنگی است که در ضلع جنوبی قرار گرفته. این مسجد بزرگ دومین مسجد مهم یزد است. نکته جالب درباره این مسجد این است که دو شبستان تابستانی و زمستانی دارد که به اقتضای شرایط آب و هوایی از آنها استفاده می‌‌شده.
خانه لاری‌ها یادگاری از قجرها برای یزدی‌ها
خانه لاری‌ها از جمله بناهای تاریخی و مکان‌های دیدنی یزد محسوب میشود که در محله فهادان قرار دارد. در سفرتان به یزد هرگز لذت پیاده‌روی صبح در محله فهادان را از دست ندهید. در این سفر خیال‌تان از وسایل حمل و نقل عمومی راحت باشد چون هم تاکسی خطی و هم تاکسی اینترنتی براحتی گیرتان می‌‌آید. حالا که صحبت از حمل و نقل شهری در یزد شد، این نکته را هم بگوییم که یزد به شهر دوچرخه‌ها هم معروف است و همیشه در بافت قدیمی این شهر افرادی را می‌‌بینید که با دوچرخه در رفت و آمدند. اتفاق خوبی که در یزد افتاده این است که دوچرخه‌های اشتراکی در سطح شهر و بخصوص بافت قدیمی زیاد است. دوچرخه‌های «بهرو» که توسط شهرداری راه‌اندازی شده معادل دوچرخه‌های «بیدود» تهرانند. فقط کافی است اپلیکیشن را نصب و به کمکش لوکیشن دوچرخه را پیدا کنید و بعد از گشت و گذار، دوچرخه را یک گوشه بگذارید. پس اگر تور یا خودروی شخصی ندارید با یک تاکسی یا حتی دوچرخه میتوانید براحتی به محله فهادان و خانه لاری‌ها برسید. خانه لاری‌ها همان طور که از اسمش پیداست یادگار خانواده‌هایی است که از لار برای تجارت به یزد آمده بودند و این خانه را ساختند و آن را تا سال‌ها بین خودشان دست به دست کردند. خانه لاری‌ها یک نمونه کامل از خانه‌های اعیانی دوره قاجار است که اندرونی و بیرونی دارد؛ یک حیاط مرکزی که اتاق‌ها دورتادورش قرار دارند و یک ایوان بزرگ که خیلی وقت‌ها محل دورهمی بوده است. در خانه لاری‌ها کنار ایوان یک بادگیر خیلی بزرگ قد برافراشته که میشود بروید زیر آن و ساختار بادگیر را از آن پایین نگاه کنید.
گشت و گذار‌در زندانی
با قدمت 8 قرن
حتماً به گوش‌تان خورده که یزد به شهر بادگیرها معروف است، البته شاید این را در گشت و گذار عادی در یزد متوجه نشوید، چون باید در مکان و زاویه درست ایستاده باشید تا متوجه شوید که چرا این اسم را روی یزد گذاشته‌اند. از خانه لاری‌ها که بیرون آمدید به تابلوهای روی دیوارها نگاه کنید و به سمت زندان اسکندر بروید. یکی از ویژگی‌های خوب یزد این است که در کوچه و خیابان‌ها تابلوی راهنما گذاشته شده تا گردشگران راحت مسیرهای رسیدن به مکان‌های تاریخی را پیدا کنند. از خانه لاری‌ها کمی پیاده که بروید به یک میدانگاهی می‌‌رسید که دور تا دور آن ساختمان‌های مختلفی وجود دارد. گنبد زندان اسکندر از همه واضح‌تر است. کارشناسان میراث فرهنگی بر این عقیده‌اند که این بنا، حدود ۸ قرن قدمت دارد. در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط عارف معروف، ضیاءالدین حسین رضی بنیان نهاده شده و در سال ۷۰۵ هجری قمری، پسرانش، مجدالدین حسن و شرف‌الدین علی آن را تکمیل کردند. در مورد این بنا روایت‌های مختلفی مطرح است. قدمت ساخت آن را به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران نسبت می‌دهند که از این بنا به عنوان زندان استفاده می‌‌شده و بعدها تغییر کاربری داده و به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار گرفته است. زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه در واقع می‌‌تواند بهانه‌ای برای عاشقان تاریخ و هنر و معماری باشد چون گنبد این بنا یکی از مهم‌ترین معماری‌های آذری است. این گنبد جزو معدود گنبدهایی است که براحتی میشود رفت زیرش ایستاد و تکنیک معمارها برای سوار کردن گنبد دایره‌ای روی بنای چهارگوش را دید.گوشه‌هایی که باعث میشود بنای چهارگوش به هشت ضلعی و بعد ۱۵ و ۳۲ و سر آخر دایره ختم شود. تزئینات این گنبد در نوع خودش جالب است؛ هیچ کاشیکاری ندارد و فقط با استفاده از خشت و رنگ فیروزه‌ای تزئینش کرده‌اند.