مروری بر حواشی فیلم کمدی سیاسی چپ راست
از توقیف تا اکران یک «چپ، راست!»
مهدی چراغ
نویسنده
ساخت فیلم کمدی با موضوعات سیاسی در ایران کار چندان راحتی نیست و اکثر کارگردانان ترجیح می‌دهند به‌دلیل وجود برخی خط قرمزهایی که وجود دارد به سراغ مضامین غیرسیاسی برای تولید فیلم کمدی بروند. این محافظه‌کاری باعث شده سینمای ایران از فرصت عظیمی که موضوعات سیاسی برای ساخت کمدی‌های متفاوت در اختیارش می‌گذارد محروم شود و در این میان نیز معدود آثار ساخته شده با حواشی زیادی همراه بوده است. البته هنر کارگردان آن است که با این قبیل موضوعات بتواند با کمترین حاشیه، فیلم بسازد ولی آیا اگر فیلمی جنجالی و پر سر و صدا شود، به فروش گیشه برای جلب مخاطب کمک می‌کند؟ بالاخره فیلم سینمایی چپ راست پس از ماجراهای طولانی اکران شد. این فیلم از اولین تولیداتی بود که با آغاز شیوع بیماری کرونا فیلمبرداری آن متوقف شده بود و متقاضی حضور در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر نیز بود ولی به جشنواره راه پیدا نکرد. چپ راست چهارمین تجربه کارگردانی حامد محمدی به تهیه‌کنندگی پدرش یعنی منوچهر محمدی است. در این فیلم که بازیگرانی چون رامبد جوان، پیمان قاسم‌خانی، ویشکا آسایش و سارا بهرامی به ایفای نقش می‌پردازند روایت جابه‌جا شدن نوزادان دو زوج با دو گرایش سیاسی مختلف در بیمارستان و ماجراهای بعدی آنان است. همچون دیگر آثار محمدی مانند اکسیدان، قبله عالم و... این فیلم نیز از حواشی دور نبوده است. نکته قابل توجه در مورد این فیلم مضمون سیاسی و نشان دادن دو قطب سیاسی در جامعه است که از همان ابتدا با واکنش‌هایی همراه بود.
بیانیه‌ای خطاب به ارشاد
در اواخر آذر 1400 بود که فیلم چپ راست به‌دلیل عدم همراهی با سازمان سینمایی در راستای اصلاح برخی موارد از فیلم، اجازه اکران نگرفت. همین زمان، منوچهر محمدی تهیه‌کننده، بیانیه شدید‌اللحنی خطاب به وزیر ارشاد منتشر کرد. او در این نامه به داشتن پروانه نمایش معتبر اشاره کرد و آن را برای داشتن مجوز اکران کافی دانست؛ این در حالی بود که مدیرکل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی وقت یعنی محمدرضا فرجی به این سخنان واکنش نشان داد و ابراز کرد:فیلم «چپ راست» در دولت قبل هم از سوی شورای پروانه نمایش مشمول اصلاحات شده بود که بخشی از آن اصلاحات از آن زمان همچنان صورت نگرفته است.همچنین در جلسه‌ای با حضور منوچهر محمدی تهیه‌کننده این فیلم در دفتر معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی این موضوع به وی هم ابلاغ شد که تا زمان انجام اصلاحات روی فیلم، نمایش آن از سوی سازمان سینمایی مورد پذیرش نیست.»
انتشار بیانیه کانون کارگردانان و کانون تهیه‌کنندگان
معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی نیز چند روز بعد به این بیانیه واکنش نشان داد. حبیب ایل بیگی بیان کرد: «براساس ماده ۴ آیین نامه و ماده ۶ دستورالعمل پروانه نمایش، سازمان سینمایی می‌تواند در موارد خاص با وجود دارا بودن پروانه نمایش از اکران یک فیلم تا رفع حساسیت‌ها یا رفع اشکالات مورد نظرش جلوگیری کند و این مطلب اگرچه بعضاً به طور موردی و نه فراگیر رخ می‌دهد اما در طول دو سه دهه گذشته رخ داده و برای فیلم‌هایی اعمال شده است که علاقه‌مندان حرفه‌ای سینما و بخصوص عزیزان تهیه‌کننده بدان کاملاً آشنا هستند.» او همچنین با توجه به مشکلات پیش آمده به تشکیل شورایی سه نفره در سازمان سینمایی به دستور وزیر ارشاد اشاره کرد که وظیفه خود را رسیدگی و حل مشکل یا تعیین تکلیف آثاری که در شورای پروانه نمایش قبلی دچار اصلاحات متعدد شده بودند یا نمایش عمومی آنها به دلایل نظارتی معطل مانده بود، قرار داده‌اند.
در این میان کانون تهیه‌کنندگان و سپس کانون کارگردانان به حواشی پیش آمده واکنش نشان دادند و هر کدام بیانیه‌ای منتشر کردند. در بخشی از بیانیه کانون تهیه‌کنندگان آمده بود که: «اتحادیه تهیه‌کنندگان سینمای ایران هرگونه بازبینی مجدد، سانسور و اعمال نظر و سلیقه در فیلم‌های سینمایی‌ای که دارای پروانه نمایش هستند را شدیداً محکوم می‌کند و خواستار احترام به قانون است. برای ما تهیه‌کنندگان، مالکان و صاحبان حقوق مادی آثار سینمای ایران «پروانه نمایش» فصل‌الخطاب است و هرگونه عمل و تصمیمی مبنی بر بی‌اعتبار کردن پروانه نمایش از سوی مدیران و مشاوران و گردانندگان فعلی وزارت، توهین به قانون، سازمان سینمایی و کلیت جامعه سینما محسوب می‌گردد.» همچنین کانون کارگردانان در بیانیه منتشر شده بیان داشتند: «خبر ناخوشایند مبنی بر بازبینی مجدد فیلم‌های دارای مجوز و نیز توقیف فیلم‌های متقاضی حضور در جشنواره فجر، نشان داد که نظرات چند عضو شوراهای ساخت و نمایش شخصی نبوده و به ظاهر دستورالعمل جدید وزارت ارشاد در خصوص سینما است.»
در بخشی دیگر تأکید شده «کانون کارگردانان ممانعت از اکران فیلم مجوزدار «چپ راست» به کارگردانی آقای حامد محمدی را باعث ضربه به اعتماد عمومی در سینمای ایران می‌داند و خواستار رفع مشکل این فیلم و تعیین تکلیف هرچه سریعتر آن است» این در حالی بود که همان طور که اشاره شد با توجه به حقوق مخاطب بر اساس ماده ۶ دستورالعمل پروانه نمایش مصوب اردیبهشت 1400 می‌توان از اکران فیلم‌ها تا رفع موانع نمایش جلوگیری کرد.
مشکل از کجا آغاز شد؟
متأسفانه مشکل از جایی آغاز شد که با اعطای مجوز فیلمسازی با بیان یک خطی فیلمنامه راه برای ساخت آثاری اینچنینی باز شد و نظارت در مراحل تولید رفته رفته کمرنگ و کمرنگ‌تر شد تا با تولید آثاری این چنین روبه‌رو باشیم.
در پایان بایستی اشاره کرد آنچه در سینما و محصولات نمایشی در کشور ما از آغاز تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است حقوق معنوی مخاطب است. زیرا آنچه بر پرده سینما به مخاطبان نمایش داده می‌شود رفته رفته در جامعه ایجاد شده و تأثیرگذار می‌شود؛ حال می‌توان آثاری نمایش داد که غرور ملی و دینی را برانگیخت و می‌توان فیلم‌هایی نمایش داد که به بهانه طنز مخاطبان را دچار تشویش و یأس کرد.
تبلیغاتی ناخواسته برای یک فیلم توقیفی
طی دو سال اخیر اخبار بسیاری راجع به چپ راست منتشر شده است که، ناخواسته، تبلیغات مهمی برای این فیلم رقم زده است. چراغ این اخبار زمانی روشن شد که منوچهر محمدی به‌عنوان تهیه‌کننده این اثر، آن را با مارمولک مقایسه کرد و در سخنانی گفت: «چپ راست کمدی بسیار موفقی است و احساس می‌کنم حداقل به نسبت مارمولک، در برقراری ارتباط با مخاطب، تنه به آن فیلم پرمخاطب می‌زند.»
سرانجام پس از حواشی فراوان فیلم، چپ راست از 21 دی ماه اکران شد ولی با بررسی محتوای فیلم می‌توان به نکاتی اشاره کرد. برای مثال تأکید به نمایندگی مجلس و روند قرار گرفتن در لیست انتخاباتی به وضوح در فیلم قابل مشاهده است و حتی جایی اشاره به اعمال سلایق شخصی.
در صحنه‌های دادگاه و نقش قاضی با بازی سروش صحت به چندین مورد همچون ابراز بی‌اعتباری ابلاغیه دادگاه و کم ارزشی آن و همچنین لغزش قاضی با دیدن پرستار خطاکار و حکم را به نفع او صادر کردن و سایر موارد می‌توان اشاره کرد. در موارد زیادی نیز به مباحث مذهبی اشاره می‌شود و مورد تمسخر و شبهه‌افکنی قرار می‌گیرد مانند پوشش و حجاب، چهره‌پردازی بسیار زشت و کریه از خانواده مذهبی مانند سایر فیلم‌های چندین سال اخیر، اشاره به فمینیسم و اتحاد زنان علیه مردان، اشتیاق به رسیدن به قدرت به جای خدمت، ابراز علاقه به بوسیدن همسر و...
از آنجایی که هیچ چیزی در فیلمنامه اتفاقی نیست قابل تأمل است که در جای جای فیلم به دو عدد 7 و 8 اشارات زیادی می‌شد که بایستی نظر کارگردان را در این زمینه جویا شد.
لازم به ذکر است فیلم با تولد نوزاد که نماد نسل جدید است آغاز می‌شود و با بزرگ شدن همان کودکان در سکانس پایانی تمام می‌شود با این تفاوت که دختربچه خانواده مذهبی در پایان با دختر دیگر فیلم که در پوشش و حجاب تفاوت ظاهری داشت فرقی ندارد و نسل کنونی را نسبت به ارزش‌ها و مباحث دینی کم اهمیت جلوه می‌دهد.