واردات بنزین در صورت‌نبود‌ذخیره‌ســـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــازی و‌افزایش‌تولید‌حتمی اســـــــــــــــــــــــــــــــــت
میترا جلیلی
روزنامه‌نگار
میزان مصرف بنزین در زمستان امسال برخلاف سال‌های گذشته، روندی صعودی به خود گرفته و احتمال واردات بنزین برای نوروز را قوت بخشیده است؛ موضوعی که علی زیار، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، بر آن تأکید دارد و معتقد است در صورت نبود ذخیره‌سازی مناسب، به احتمال زیاد با کمبود بنزین مواجه می‌شویم و مجبوریم برای ایام نوروز، بنزین را از دیگر کشورها خریداری کنیم.
اما چه اتفاقی افتاده که میزان مصرف بنزین تا این حد بالا رفته و اگر مشکل، ذخیره‌سازی نشدن است، چرا این ذخیره‌سازی، بموقع انجام نشده است؟
بسیاری، افزایش میزان مصرف بنزین در کشور را در نتیجه افزایش جمعیت و همچنین تعداد خودروها در کشور می‌دانند و برخی دیگر نیز این افزایش مصرف را نشانه قاچاق بنزین می‌دانند.
مهدی هاشم‌زاده کارشناس انرژی در گفت‌و‌گو با «ایران»، در پاسخ به چرایی افزایش مصرف بنزین در سال‌جاری به این نکته هم اشاره می‌کند: ما بحران کرونا را پشت‌سر گذاشتیم. دوره‌ای که به دلیل پرهیز از سفر و دورکاری، میزان سفرهای درون‌شهری و برون‌شهری بشدت کاهش یافت و به موازات آن، مصرف بنزین هم کاهش چشمگیری داشت. ما از سال 98 تا 1400 همچنان درگیر بحران کووید 19 بودیم ولی با پوشش گسترده واکسیناسیون، عملاً از این پاندمی عبور کردیم و دوباره میزان مصرف بنزین بالا رفت. وی خاطرنشان می‌کند: البته این موضوع را نباید فراموش کرد که اگر حتی پاندمی کرونا هم اتفاق نمی‌افتاد و همه چیز طبق روال معمول پیش می‌رفت، انتظار داشتیم میزان مصرف بنزین در سال‌جاری به 107 میلیون لیتر در روز برسد و حتی این رقم در زمان پیک مصرف حدود 127 میلیون لیتر یا بیشتر شود، پس باید از همان زمان به دنبال ذخیره‌سازی استراتژیک بنزین می‌بودیم نه اینکه به آن بی‌اعتنایی کنیم. به گفته این کارشناس انرژی، آمار نشان می‌دهد قبل از سال 98 (قبل از شیوع کرونا)، تولید بنزین در کشور روزانه 107 میلیون لیتر و میزان مصرف، روزانه 98 میلیون لیتر بود. بنابراین از سال 99 به بعد اگر از کرونا خبری نبود، قطعاً همان زمان واردکننده بنزین می‌شدیم. هاشم‌زاده معتقد است: ما باید پیش از این، با مدیریت و نگاه درست، متناسب با روند افزایشی مصرف، ذخیره‌سازی می‌کردیم. این درحالی است که میزان تولید بنزین در کشور افزایش نیافت و قیمت دلار هم بشدت بالا رفت ولی همچنان بهای بنزین ثابت ماند.
او می‌گوید: در چنین شرایطی، معلوم است که قاچاق بنزین اتفاق می‌افتد، مصرف نامتعارف نسبت به میانگین مصرف، قطعاً نشانه‌ای جدی از وجود قاچاق بنزین است که غالب این قاچاق هم در مناطق مرزی انجام می‌شود.
وی بخش عمده مصرف بالای بنزین را متأثر از موضوع قاچاق می‌داند و معتقد است بهترین راهکار مقابله با قاچاق، حذف کارت جایگاه‌داران سوخت است چراکه مصرف بالای این کارت‌های سوخت، نشان از قاچاق بنزین توسط آنها دارد.
هاشم‌زاده درباره چرایی نبود نظارت بر این کارت‌ها می‌گوید: با توجه به مشکلات تأمین تراشه کارت‌های سوخت و زمان بر شدن دریافت این کارت‌ها توسط متقاضیان، جایگاه‌داران به این موضوع ورود کرده‌اند و مردم مجبورند برای تأمین سوخت مورد نیازشان از آنها کمک بگیرند. بنابراین در شرایط فعلی نمی‌توان نظارت مناسبی بر چنین کارت‌هایی داشت. اگر بحث مربوط به کارت جایگاه‌دارها حذف شود، بنزین به‌صورت آزاد فروخته نمی‌شود بنابراین مصرف نیز تا این حد بالا و غیرمتعارف نمی‌شود. به اعتقاد وی، راهکار مقابله با این موضوع، این است که از مدل کارت سوخت و اختصاص بنزین به کارت سوخت هر خودرو عبور کرده و جایگزین آن، روزانه یک لیتر بنزین برای هر نفر شود: من معتقدم که به این ترتیب مردم، ذینفع بحث بنزین می‌شوند و قاچاق هم بشدت کاهش خواهد یافت.
بی‌اعتقادی دولت قبلی
به تولید بنزین
این کارشناس انرژی خاطرنشان می‌کند: در ناترازی، بحث عرضه و تولید بنزین اهمیت بالایی دارد و باید به آن توجه کرد. پالایشگاه ستاره خلیج فارس که در آن، نفت به بنزین تبدیل می‌شود، در دولت دهم افتتاح شد و شاهد راه‌اندازی فازهای بعدی آن در دولت بعد بودیم. در سال 94 واردات یک میلیارد دلاری بنزین را داشتیم ولی با افتتاح فازهای جدید ستاره خلیج فارس در سال‌های 95 و 96، تاحدودی صادرات بنزین هم انجام شد. هرچند در سال‌های 98 تا 1400 مابه‌التفاوت میزان مصرف و تولید، منجر به صادرات بنزین شد ولی نکته اینجاست که این مابه‌التفاوت تنها به‌دلیل شرایط کرونا و کاهش تقاضای داخلی برای بنزین ایجاد شد و عملاً هیچ افزایش تولید شاخصی نداشتیم. به بیان دیگر در دولت‌های یازدهم و دوازدهم عرضه بنزین هیچ افزایشی نیافت چراکه دولت وقت، عملاً اعتقادی به این کار نداشت. وی مشکلات فعلی را ناشی از ایجاد نشدن ظرفیت جدید تولید بنزین در طول 8 سال می‌داند و می‌گوید: اما دولت سیزدهم به این موضوع توجه دارد و گواه آن نیز تلاش برای افتتاح فاز چهارم پالایشگاه ستاره خلیج فارس است. این فاز تا پایان سال 1402 افتتاح می‌شود تا میزان تولید بنزین، روزانه 10میلیون لیتر افزایش یابد اما تا آن زمان دولت مجبور است برای مثبت شدن تراز بنزین کشور راهکارهای دیگری به کار گیرد. شنیده‌ها حاکی است دولت در سال آینده می‌خواهد 600 تا 700 میلیون یورو واردات بنزین انجام دهد و در بودجه 1402 هم هزینه‌ای برای این واردات در نظر گرفته شده است اما مطمئناً با راه‌اندازی فاز چهارم پالایشگاه خلیج فارس، این مشکل تا حد زیادی برطرف می‌شود. هاشم‌زاده یکی از راهکارهای افزایش تولید بنزین را راه‌اندازی پالایشگاه‌های کوچک مقیاس در ایران می‌داند: می‌توان تجهیزات این پالایشگاه‌ها را از چین با کشتی به ایران آورد و در داخل ایران آن را راه‌اندازی کرد تا روزانه یک و نیم تا 2 میلیون لیتر بنزین تولید شود.
تراز منفی بنزین در کشور
برخی کارشناسان از تراز منفی بنزین در سال 1400 و نیاز کشور به واردات آن در سال آینده گلایه‌مندند و معتقدند قبل از آنکه دیر شود، باید ظرفیت تولید را افزایش داد. این گروه از کارشناسان، ایجاد الگوی بهینه‌سازی مصرف سوخت حمل و نقل کشور را از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با ناترازی بنزین در کشور می‌دانند.
علی زیار، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با اشاره به میانگین تولید روزانه 104 تا 107 میلیون لیتری بنزین در کشور گفت: اکنون مصرف روزانه ما ۱۰۴ میلیون لیتر است که این رقم در ایام نوروز روزانه به ۱۲۶ تا ۱۳۰ میلیون لیتر خواهد رسید. نگاهی به همین ارقام نشان می‌دهد به احتمال قوی، مجبور به واردات بنزین خواهیم بود.
وی همچنین گفت: ما افزایش ۲۱ درصدی مصرف را پیش رو داریم و ازسوی دیگر پالایشگاه ستاره خلیج فارس در ماه آینده اورهال می‌شود که این موضوع باعث کاهش تولید روزانه می‌شود تا جایی که ممکن است رقم تولید روزانه بنزین به ۹۸ میلیون لیتر در روز برسد و وضعیت بغرنج‌تر شود. (اورهال پالایشگاه به معنای تعمیرات و بازسازی در تجهیزات واحدهاست). علی‌اکبر نژاد‌علی، مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی نیز پیش از این گفته بود: زمستان امسال مصرف بنزین کاهش نیافته و شاهد مصرف بی‌رویه این فرآورده نفتی هستیم؛ به‌طوری که متوسط مصرف در روز سوم دی‌ماه، 116 میلیون لیتر بوده که عدد بسیار بزرگی برای فصل زمستان محسوب می‌شود و باید به این موضوع توجه ویژه داشت.