بهزاد  محمدی

مدیرعامل گروه پترودارویی کیمیا و مدیرعامل پیشین شرکت ملی صنایع پتروشیمی

 صنعت پتروشیمی کشور در 60 سال گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است و در دهه‌های اول، تمرکز این صنعت، طراحی نقشه راه توسعه و ایجاد تنوع محصول بر پایه‌ مزیت‌ خوراک‌های موجود و در دسترس بود. پس از شکل‌گیری این صنعت در منطقه مرودشت و با عنوان کارخانه کود شیمیایی شیراز، توسعه این صنعت با تمرکز‌ در منطقه‌ ماهشهر و بر پایه گازهای همراه نفت رقم خورد و همزمان در سایر مناطق، طرح‌های متنوعی نظیر؛ پتروشیمی‌های شازند، تبریز و اصفهان مبتنی بر خوراک‌های دریافتی از پالایشگاه‌های نفتی مجاور شکل گرفتند.از اوایل دهه 80 و با بهره‌برداری از میدان گازی پارس جنوبی و وفور خوراک‌های سبک و سنگین، مسیر تازه‌ای پیش‌روی صنعت پتروشیمی گشوده شد و طرح‌های متانول و اوره بر پایه گاز طبیعی، طرح‌های الفینی و پلی‌الفینی، اتیلن گلایکول‌ها بر پایه اتیلن و همچنین طرح تولید آروماتیک نوری از میعانات گازی توسعه یافتند.صنعت پتروشیمی با 73 مجتمع تولیدی و ظرفیت تولیدی نزدیک به 100 میلیون تن در سال، هیچ برنامه مشخصی برای ایجاد پایداری در خوراک در شرایطی که میادین نفتی و گازی کشور با چالش‌های ناشی از عدم سرمایه‌گذاری و افت فشار مواجه هستند، ندارد. نزدیک به دوسوم خوراک پتروشیمی‌ها از پالایشگاه‌های گازی تأمین می‌شود؛ اما با گذشت بیش از 25 سال از بهره‌برداری از اولین فاز پارس جنوبی، تاکنون هیچ برنامه عملیاتی و یا طرح اجرایی مشخصی برای جلوگیری از افت این میدان ثروت‌ساز تدوین نشده است. متأسفانه در پتروشیمی‌‌هایی که از گازهای همراه نفت و از طریق طرح‌های ان‌جی‌ال خوراک خود را تأمین می‌کنند نیز شرایط مشابهی وجود دارد. به‌طور کلی فقدان نقشه جامع اجرایی در فرآیند توسعه صنعت نفت، صنعت پتروشیمی را با چالش دلهره‌آوری مواجه کرده که با گذشت زمان، ابعاد وسیع‌تری به خود می‌گیرد. گفتنی است در سال 1403، عدم تولید ناشی از کمبود خوراک در صنعت پتروشیمی به 15 میلیون تن افزایش یافته است.
در این شرایط، نکات زیر می‌توانند نه به‌عنوان راهکارهای قطعی، بلکه به‌منظور توجه بیشتر به این مقوله در نظر گرفته شوند:

  توجه به مبادی اصلی تولید خوراک
ضروری است شرکت‌های پتروشیمی برای طرح‌های توسعه‌ای، نگاه خود را از واحد بالادست و تأمین خوراک خود قدری فراتر برده و به منابع فراتر از آن نیز توجه کنند. این رویکرد (Backward Check) می‌تواند به شفافیت گلوگاه‌های تأمین خوراک، کمک بیشتری کند.
 
 ارتقای سطح هوشمندی مدیریتی در هلدینگ‌ها
 انتصابات سال‌های اخیر در هلدینگ‌های بزرگ و کوچک پتروشیمی حاکی از عدم تسلط مدیران بر چالش‌های اصلی بنگاه‌های تحت امرشان است و بعضاً در نقشه توسعه کلان، پیش شرط مهمی به نام خوراک پایدار، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

 الزام ارزیابی خوراک پیش از تصویب طرح‌های جدید
 باید در تعریف طرح‌های جدید در هلدینگ‌ها، فیلتر ارزیابی خوراک به‌عنوان یک مرحله الزامی در ابتدای فرآیند تصمیم‌گیری لحاظ شود و تنها طرح‌هایی در پلتفرم توسعه قرارگیرند که موضوع تأمین خوراک آنها در بازه زمانی مشخصی شفاف باشد.
 
 تشکیل کمیته خوراک در هلدینگ‌های پتروشیمی
 با هدف تحلیل، بررسی و ارزیابی مبادی تأمین خوراک طرح‌های زیرمجموعه هر هلدینگ، ایجاد یک کمیته تخصصی و متمرکز خوراک ضروری است. این کمیته می‌تواند با تمرکز بر شناسایی منابع تأمین، ارزیابی پایداری خوراک موجود، پیش‌بینی تغییرات احتمالی در ظرفیت تولید میادین نفتی، گازی و پالایشگاه‌ها و ارائه تحلیل‌های منظم به مدیریت ارشد، نقش مؤثری در تضمین استمرار تولید، حفظ تعادل زنجیره تأمین، و تصمیم‌گیری هوشمندانه برای ورود به طرح‌های توسعه‌ای جدید ایفا کند. حضور چنین ساختاری در بدنه تصمیم‌سازی هلدینگ‌ها، افزون بر ایجاد شفافیت در حوزه خوراک، سبب پیشگیری از آغاز طرح‌های فاقد پشتوانه مطمئن در زمینه خوراک و در نتیجه کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بخش پتروشیمی خواهد شد. به‌طور کلی توسعه پایدار در صنعت پتروشیمی بدون تأمین پایدار خوراک ممکن نیست و هر گونه سرمایه‌گذاری جدید بدون بررسی دقیق مبادی خوراک و پیش‌بینی تغییرات آتی در ظرفیت تولید میادین نفت و گاز، می‌تواند آینده این صنعت ارزش آفرین را با تهدید جدی و ظرفیت از دست رفته 
مواجه کند. 