رضا  آبش احمدلو

روزنامه‌نگار  حوزه انرژی

 مرور عملکرد شرکت‌های بزرگ مانند اکسون‌موبیل، داو، سابک، شل، بَسف (BASF) و دیگر بازیگران این صنعت، در روبه‌رو شدن با این چالش‌ها برای صنعت پتروشیمی ایران آگاهی‌بخش خواهد بود.

انعطاف‌پذیری در تأمین خوراک؛ محور تحول اکسون‌موبیل از نفتا تا بازیافت پیشرفته
شرکت اکسون‌موبیل بر انعطاف‌پذیری در تأمین خوراک و بازیافت پیشرفته به‌عنوان راهبردهای کلیدی تأکید دارد. کراکر بخار جدید این شرکت در هویژو چین با ظرفیت یک میلیون و 600 هزار تن در سال (بخشی از پروژه مجتمع ۱۰ میلیارد دلاری) طوری طراحی شده که می‌تواند هم با نفتای سبک و هم با گاز مایع (پروپان یا بوتان) کار کند.
گزارش‌ها حاکی است که اکسون‌موبیل قراردادهایی برای واردات نفتا امضا کرده، اما در صورت صرفه‌جویی قیمتی می‌تواند به خوراک گازی تغییر مسیر دهد. این انعطاف به شرکت اجازه می‌دهد تا در زمان تغییر قیمت‌ها، از فرصت‌های آربیتراژ بازار استفاده کند؛ برای نمونه، زمانی گاز شیل آمریکا ارزان‌تر از ال‌پی‌جی است و زمانی که قیمت نفت کاهش می‌یابد از نفتا استفاده کند.
اکسون‌موبیل همچنین در زمینه بازیافت شیمیایی سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده است تا از پسماندهای پلاستیکی به‌عنوان خوراک استفاده کند. این شرکت در سال ۲۰۲۱، ساخت واحدی با ظرفیت ۳۰ هزار تن در سال در بِی‌تاون تگزاس را آغاز کرد و تصمیم دارد تا سال ۲۰۲۶ ظرفیت جهانی خود را به حدود ۵۰۰ هزار تن در سال برساند. اکسون‌موبیل در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد  که بازیافت پسماندهای پلاستیکی به مواد اولیه می‌تواند به رفع چالش آلودگی پلاستیک در محیط‌ زیست کمک کند.
رئیس بخش مواد شیمیایی این شرکت نیز اظهار کرده است: ما فناوری انحصاری بازیافت پیشرفته خود را اثبات کرده‌ایم و اکنون در حال گسترش عملیات برای تأمین پلیمرهای چرخه‌ای دارای تأییدیه هستیم.
اکسون‌موبیل با شرکت‌های پلاستیک انرژی در فرانسه و سایکلِکس (Cyclyx) در آمریکا نیز برای تأمین خوراک از روغن حاصل از پیرولیز پلاستیک‌ها همکاری دارد. با این حال، مقررات اروپایی گاهی مانعی بر سر راه این توسعه بوده است. در سپتامبر ۲۰۲۵، اکسون‌موبیل دو پروژه بازیافت خود در روتردام و آنتورپ را به دلیل قوانین پیشنهادی اتحادیه اروپا متوقف کرد.
معاون ارشد شرکت اکسون‌موبیل با بیان اینکه تنها موضوعی که میان ما و اجرای این پروژه فاصله انداخته، سیاست‌گذاری اتحادیه اروپاست، تصریح کرده است: قوانین جدید سبب کاهش امتیاز خوراک بازیافتی برای شرکت‌های یکپارچه می‌شود، این مسأله نشان می‌دهد که مقررات، گاه به اندازه تأمین فیزیکی خوراک می‌تواند محدودکننده باشد.

راهبردهای داو: از قراردادهای بلندمدت تا توسعه زنجیره ارزش پایدار
شرکت داو (Dow Inc.) با هدف تحقق اهداف اقتصادی و زیست‌محیطی، به‌طور وسیعی به دنبال استفاده از خوراک‌های جایگزین و بازیافتی است. هدف داو، استفاده از ۳ میلیون تن در سال خوراک زیستی یا بازیافتی در محصولاتش تا سال ۲۰۳۰ است. در مه ۲۰۲۴، داو قرارداد بلندمدتی برای خرید ۶۵ هزار تن در سال روغن پیرولیز از شرکت فری‌پوینت اکو‌سیستمز در تگزاس امضا کرد. این خوراک در کراکرهای ساحل خلیج مکزیک استفاده می‌شود تا پلیمرهایی با کیفیت برابر با محصولات تولیدی از مواد اولیه سابق تولید کند.
نایب‌رئیس بخش بسته‌بندی داو در آمریکای شمالی گفته است: این قرارداد گامی دیگر در مسیر تأمین خوراک چرخه‌ای و تبدیل پسماند پلاستیک به محصولاتی است که به اهداف محتوای بازیافتی مشتریان ما کمک می‌کند. همچنین داو به‌طور جدی به سمت خوراک‌های زیستی حرکت کرده است. در سال ۲۰۲۳، همکاری خود را با شرکت نیو انرژی بلو برای تولید بیواتیلن از ضایعات کشاورزی (ساقه ذرت) در آمریکا اعلام کرد. رئیس بخش محصولات ویژه داو اظهار کرده است: ما در این همکاری، ارزش ضایعات کشاورزی را آزاد می‌کنیم و با خرید بیو‌اتیلن به توسعه نوآوری در بازیافت و ایجاد اقتصاد زیستی کمک می‌کنیم.
داو همچنین با شرکت یوپی‌ام فنلاند برای تولید نفتای با پایه چوبی (BioVerno) برای تولید پلی‌اتیلن بسته‌بندی همکاری دارد.
مدیریت داو تأکید دارد که خوراک‌های بازیافتی نه‌تنها فرصتی برای رشد بلکه راهی برای پاسخ به فشارهای بازار است. مدیرعامل داو، جیم فیترلینگ، در سال ۲۰۲۲ اعلام کرده است: ما با سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها و همکاری‌های کلیدی، در حال دگرگون کردن زنجیره پلاستیک و حرکت به سمت اقتصاد با پلیمر چرخه‌ای هستیم.

تحول در زنجیره خوراک سابک با محوریت بازیافت و زیست‌محور شدن
شرکت سابک عربستان با چالش‌های خاصی در تأمین خوراک روبه‌رو است. به‌عنوان یکی از شرکت‌های ملی پیشرو عربستان، خوراک پتروشیمی سابک معمولاً از نفتا و میعانات گازی ارزان داخلی تأمین می‌شود (هرچند قیمت‌ها را وزارت نفت این کشور تعیین می‌کند)؛ یوسف البنیان، مدیرعامل سابک تأکید کرده است که حتی پس از آنکه آرامکو ۷۰ درصد از سهام سابک را خریداری کرد، این شرکت «در زمینه قیمت خوراک مزیت رقابتی نخواهد داشت… قیمت خوراک توسط وزارت انرژی تعیین می‌شود، نه آرامکو.» به‌عبارت دیگر، هزینه خوراک سابک در عمل مطابق با سیاست‌های قیمت‌گذاری عربستان با سایر شرکت‌های بزرگ پتروشیمی همتراز است و بنابراین نمی‌تواند با قیمت‌های ناعادلانه از رقبا پیشی بگیرد.
سابک برای تحقق اهداف پایداری، از سال ۲۰۲۰ برنامه TRUCIRCLE™ را آغاز کرده است. این طرح شامل تبدیل پسماندهای پلاستیکی به پلیمرهای چرخه‌ای تأیید شده است. سابک در همکاری با شرکت پلاستیک انرژی، اولین واحد تجاری جهان برای تولید خوراک از پلاستیک‌های مخلوط را راه‌اندازی کرد. در سال ۲۰۲۲، این شرکت بیش از 2 هزار و 600 تن روغن پیرولیز و ۱۰ هزار تن خوراک زیستی را در کراکرهای خود مصرف کرد.
سابک وعده داده تا سال ۲۰۳۰ سالانه یک میلیون تن خوراک بازیافتی و زیستی را فرآوری کند. این شرکت همچنین با بسف و لینده برای ساخت کوره الکتریکی همکاری‌هایی را آغاز کرده است که می‌تواند تا ۹۰ درصد انتشار کربن را کاهش دهد.
در گزارش رسمی شرکت سابک عربستان آمده است: سابک در تلاش است تا از خوراک‌های بازیافتی و زیستی و منابع تجدیدپذیر برای طراحی راه‌حل‌های پایدار استفاده کند.

چالش‌ها و فرصت‌های شل در تأمین خوراک؛ از اتان شیل تا بازیافت پلاستیک
بازوی پتروشیمی شرکت شل به‌صورت گسترده‌ای وارد حوزه بازیافت پلاستیک به‌عنوان خوراک شده است. در سال ۲۰۱۹، شل هدفگذاری کرد که تا ۲۰۲۵ سالانه یک میلیون تن پسماند پلاستیک را از طریق پیرولیز به خوراک تبدیل کند. با این حال، در گزارش پایداری سال ۲۰۲۳، این شرکت اعلام کرد که این هدف «غیرعملی» است، زیرا فناوری و تأمین خوراک به اندازه کافی توسعه نیافته است.
با وجود این، شل همچنان پروژه‌های منتخب را پیش می‌برد، از جمله همکاری با بلوآلپ در هلند و تأمین خوراک از شرکت‌های آسیایی. سخنگوی شل گفته است: هدف ما افزایش بازیافت و فاصله گرفتن از اقتصاد خطی است.
در آمریکا، شل از مزیت خوراک ارزان گاز شیل بهره‌مند است و همچنان بر اتان و پروپان متمرکز است، در حالی که در اروپا با هزینه‌های بالای گاز و مقررات محدودکننده مواجه است.

گذار بَسف به خوراک‌های بازیافتی: از روغن پیرولیز تا گاز سنتز
بزرگ‌ترین شرکت شیمیایی اروپا، بسف، نیز به‌طور جدی در مسیر خوراک‌های چرخه‌ای گام برداشته است. در سال ۲۰۲۵، این شرکت قراردادی با Braven Environmental برای خرید روغن پیرولیز پلاستیک از تگزاس امضا کرد تا آن را در واحد پورت آرتور (Port Arthur) خود استفاده کند. این خوراک تحت برنامه ChemCycling® و با روش توازن جرمی (mass balance)  در تولید پلیمرهای جدید به‌کار می‌رود.
بسف همچنین پروژه‌هایی برای گازی‌سازی همزمان پسماند پلاستیکی و زیست‌توده اجرا کرده است تا از ضایعات ترکیبی به گاز سنتز (syngas) و بخار صنعتی برسد. این فناوری امکان استفاده انعطاف‌پذیر از خوراک‌های مختلف را فراهم می‌کند و به کاهش انتشار کمک می‌کند.
در سال ۲۰۲۲، بسف بیش از ۲۶۰۰ تن روغن پیرولیز و ۱۰ هزار تن خوراک زیستی را در کراکرهای خود فرآوری کرد. این شرکت معتقد است که سیاست‌گذاری و دسترسی به خوراک بازیافتی تعیین‌کننده سرعت این‌ گذار خواهد بود.

ساینوپک؛ بهینه‌سازی تأمین خوراک و گسترش ظرفیت اتیلن
شرکت ساینوپک، بزرگ‌ترین پالایشگر چین توانسته است چالش‌های مربوط به خوراک را از طریق بهینه‌سازی فرآیند تأمین و توسعه زیرساخت‌ها پشت‌سر بگذارد. این شرکت با اجرای یک راهبرد دوگانه که شامل تنوع‌بخشی به منابع نفت خام و کاهش هزینه‌ها است، توانسته هزینه‌های خوراک خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. مجتمع اتیلن تیانجین نیز با افزایش ظرفیت تولید و یکپارچه‌سازی فرآیندهای پالایش و پتروشیمی، جایگاه ساینوپک را در زنجیره ارزش تقویت 
کرده است.
ساینوپک همچنین در زمینه بازیافت دی‌اکسیدکربن و توسعه انرژی‌های پاک پیشرو است و در سال ۲۰۲۲ بیش از 1.5 میلیون تن CO2 را بازیافت کرد. طرح «بهبود بهره‌وری انرژی» که از سال ۲۰۱۴ آغاز شده، گامی مهم در مسیر پایداری زیست‌محیطی به شمار می‌رود.
رهبران شرکت پیش‌بینی می‌کنند که تقاضای نفت تا سال ۲۰۲۷ به اوج خود برسد و در سال‌های بعد، منابع غیر‌فسیلی بر بازار انرژی غالب شوند. یکی از مدیران ساینوپک تأکید کرده است: ما بر بهینه‌سازی تمرکز خواهیم کرد تا هزینه خوراک خود را کاهش دهیم.
قراردادهایی به ارزش ۴۰ میلیارد و 900 میلیون دلار در نمایشگاه واردات چین در ۲۰۲۵ نیز امضا شد که به تقویت زنجیره تأمین این شرکت کمک می‌کند.
بی‌پی: حرکت به سوی کربن صفر با بازیافت پیشرفته و خوراک‌های زیستی
شرکت بی‌پی با تغییر مسیر خود به سوی یک شرکت انرژی یکپارچه، از فناوری‌های نوین بازیافت و خوراک‌های زیستی برای تحقق اهداف خود استفاده می‌کند. همکاری این شرکت با شرکت «برایت‌مارک» منجر به تبدیل پسماندهای پلاستیکی به خوراک‌های پتروشیمی شده است. فناوری « «BP Infinia‌‌نیز این روند را تجاری‌سازی کرده و گامی مؤثر در مدیریت پسماند و بازیافت مواد 
به شمار می‌رود.
پالایشگاه‌های زیستی بی‌پی از انواع مختلف خوراک‌ها استفاده می‌کنند و در تحقق هدف کربن صفر تا سال ۲۰۵۰ نقش کلیدی دارند.
مورای آوچینکلاس، مدیرعامل فعلی شرکت تصریح کرده است: خوش‌بینی ما نسبت به‌ گذار سریع انرژی اشتباه بود؛ ما بیش از حد و با سرعت زیاد پیش رفتیم. باب دادلی، مدیرعامل پیشین شرکت نیز خواستار پایان دادن به «شیطان‌سازی از سوخت‌های فسیلی» شده بود. چشم‌انداز بی‌پی نشان می‌دهد که سوخت‌های غیر‌احتراقی در آینده رشد قابل توجهی دارند.

سایر شرکت‌ها و مناطق
اروپا؛ هزینه بالای خوراک و انرژی رقابت‌پذیری را به چالش کشیده است. شرکت اینیوس اعلام کرده که هزینه گاز و کربن در اروپا بسیار بالاتر از آمریکا است و در صورت عدم اصلاح سیاست‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها به مناطق دیگر منتقل می‌شود.
آمریکای لاتین؛ شرکت براسکم برزیل پروژه‌ای ۴.۲ میلیارد رئالی برای افزایش ظرفیت اتیلن در ریو دوژانیرو آغاز کرده است تا استفاده از اتان را افزایش دهد و وابستگی به نفتا را کاهش دهد.
آسیا؛ شرکت‌های ملی مانند ریلاینس هند در حال تنوع‌بخشی به خوراک خود با تکیه بر منابع داخلی نفت و گاز هستند. آرامکوی عربستان نیز از طریق پروژه‌هایی مانند Sadara و Gulf Coast Ventures در آمریکا، زنجیره پتروشیمی خود را گسترش داده است.

 نوآوری‌های فنی و پایداری
نوآوری‌های فنی در سراسر صنعت، نقش کلیدی در کشف خوراک‌های جدید ایفا می‌کند. از کوره‌های بخار برقی تا مخلوط ‌سازی هیدروژن، شرکت‌ها در حال کاهش انتشار و افزایش بهره‌وری هستند. به‌عنوان نمونه، پروژه مشترک سابک، بسف و لینده در زمینه کراکر برقی می‌تواند تا ۹۰ درصد از انتشار CO2 بکاهد.
تقریباً همه تولیدکنندگان بزرگ اهداف بلندمدت کربن‌خنثی تعیین کرده‌اند که جهت‌گیری خوراک آنها را شکل می‌دهد. برای مثال، داو تخمین می‌زند که جایگزینی هر تن خوراک فسیلی با مواد بازیافتی یا زیستی، انتشار گازهای گلخانه‌ای را تا دو تن کاهش می‌دهد.

بخش پایانی
غول‌های پتروشیمی برای مقابله با چالش‌های خوراک، ترکیبی از راهبردهای بازار و فناوری را در پیش گرفته‌اند. در حالی که شرکت‌های آمریکایی از اتان ارزان شیل بهره می‌برند، شرکت‌های اروپایی و آسیایی در حال سرمایه‌گذاری روی بازیافت شیمیایی، خوراک‌های زیستی و فناوری‌های کم‌کربن
هستند. همان‌طور که مدیران عامل این شرکت‌ها تأکید کرده‌اند، تنها از طریق ترکیب نوآوری، تنوع در خوراک و همکاری‌های بین‌المللی می‌توان اقتصاد تقویت‌شده و پایداری بلندمدت را در صنعت پتروشیمی تحقق بخشید. 