ارکان پیشران اقتصاد ایران
رفع موانع تأمین خوراک جایگاه ایران را در زنجیره جهانی ارزش تثبیت میکند
صنعت پتروشیمی بهعنوان یکی از پیشرانهای اساسی اقتصاد ایران و ستون توسعه صنایع پاییندستی، نقش تعیینکننده در ایجاد ارزش افزوده از منابع هیدروکربوری کشور ایفا میکند. این صنعت نهتنها از منظر اقتصادی و درآمدی اهمیت دارد، بلکه در تأمین مواد اولیه برای صدها صنعت کوچک و بزرگ، پشتیبانی از تولید ملی، توسعه بازارهای صادراتی و افزایش تابآوری اقتصاد نقش بیبدیل دارد. با چنین جایگاهی، تأمین پایدار خوراک؛ اعم از اتان، گاز طبیعی، میعانات گازی، الپیجی، نفتا و سایر خوراکها، یکی از ارکان حیاتی تحقق اهداف توسعهای و تثبیت جایگاه ایران در زنجیره جهانی ارزش به شمار میآید.
سعید باغبانی
مدیر کنترل تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی
ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۳ به حدود ۹۶.6 میلیون تن محصول رسید؛ اما بررسی عملکرد واقعی نشان میدهد که حدود ۲2 درصد از این ظرفیت بهکار گرفته نشده است. تحلیلهای کارشناسی بیانگر آن است که ۷۰ درصد از این افت ظرفیت ناشی از کمبود خوراک بوده؛ موضوعی که ضرورت توجه مضاعف به مسأله پایداری تأمین را برجستهتر از همیشه میسازد. استمرار این روند نهتنها توسعه برنامهریزیشده صنعت را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه بر صادرات، درآمدهای ارزی و قدرت رقابتپذیری ایران در بازارهای جهانی نیز اثرگذار خواهد بود.
اطلاعات موجود نشان میدهد که در 10 سال گذشته حجم تجمعی عدم تولید ناشی از کمبود خوراک، معادل ظرفیت اسمی کل صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۳ بوده است. بدین معنا که صنعت پتروشیمی در یک دوره 10ساله، معادل یک سال توقف کامل همه مجتمعها را صرفاً به دلیل کمبود خوراک تجربه کرده است. این واقعیت، تصویری روشن از عمق چالش و پیامدهای گسترده آن بر تولید، صادرات، درآمدهای ارزی و برنامههای توسعهای کشور ارائه میکند و بیش از پیش ضرورت تمرکز راهبردی بر تأمین خوراک و رفع موانع را آشکار میسازد.
این وضعیت گویای آن است که رویکردهای سنتی در مدیریت عرضه خوراک دیگر پاسخگوی نیاز صنعت نیست و باید راهکارهای جامعتری مبتنی بر واقعیتهای میادین، زیرساختهای انتقال، الگوی مصرف کشور و نیز ظرفیتهای مدیریتی و فناوری برای تضمین پایداری تأمین خوراک اتخاذ شود.
در همین راستا، شرکت ملی صنایع پتروشیمی بهعنوان نهاد سیاستگذار، راهبر و تنظیمگر صنعت، با هدف کاهش اثرات ناترازی انرژی و ایفای نقش حاکمیتی خود، کارگروه تأمین پایدار خوراک را در بالاترین سطح مدیریتی تشکیل داده است. این کارگروه با حضور مدیران ستادی و عملیاتی و نمایندگان بخشهای مرتبط در صنعت در 10 ماه گذشته ۲۸ نشست تخصصی برگزار کرده است. افزون بر این، سه نشست در سطح معاونان وزیر و مدیران ارشد وزارت نفت و ۱۰ نشست در مناطق عملیاتی با مشارکت تولیدکنندگان، شرکتهای بالادستی و سایر ذینفعان حوزه خوراک برگزار شده است. این سطح از هماهنگی و همافزایی مدیریتی، نشاندهنده جدیت صنعت در عبور از شرایط موجود و یافتن راهحلهای پایدار است. برآیند فعالیتهای این کارگروه، بیش از ۱۰۰ راهکار کاربردی و اجرایی بوده است که حوزههای مختلف تأمین، تضمین و مدیریت منابع انرژی را در برمیگیرد.
محورهای اصلی اقدامها و راهکارها
اقدامها و راهکارهای تدوینشده در کارگروه تأمین پایدار خوراک، مجموعهای گسترده و چندلایه است که میتوان آنها را در محورهای زیر دستهبندی کرد:
شناسایی و رفع موانع زیرساختی میادین و واحدهای انجیال
یکی از اصلیترین مسائل در فرآیند تأمین خوراک، محدودیتها در بخشی از زیرساختهای بالادستی و تأسیسات انجیال در جمعآوری و ارسال گازهای غنی است. از این رو، بیشک رفع این موانع تأثیر مستقیم بر پایداری خوراک مجتمعهای پتروشیمی دارد.
شاخصگذاری و اولویتبندی تخصیص خوراک و سوخت به مجتمعهای پتروشیمی
با توجه به محدودیتهای مقطعی در عرضه خوراک و سوخت، ضروری است که تأمین خوراک بر اساس معیارهای فنی، اقتصادی و... بهینه شود تا تخصیص خوراک از یک چهارچوب شفاف، منطقی و قابل دفاع تبعیت کند.
اقدامهای مدیریتی برای تضمین تأمین خوراک
اقدامهایی نظیر؛ تنظیمگری بهتر جریان خوراک میان مجتمعها، کاهش توقفات ناخواسته از طریق هماهنگی با شرکتها، پایش لحظهای وضع خوراک و مدیریت تعمیرات اساسی مجتمعها و زمانبندی آنها متناسب با نوسانات عرضه سبب کاهش ریسک کاهش تولید ناشی از اختلالات غیرفنی و مدیریتی میشود.
توسعه زنجیره ارزش
کاهش خامفروشی و حرکت به سمت توسعه زنجیره ارزش از سیاستهای مهم شرکت ملی صنایع پتروشیمی است. با تبدیل خوراک اولیه به محصولات با ارزش افزوده بالا، وابستگی به خوراک پایه کاهش مییابد، تنوع تولید افزایش پیدا میکند و اقتصاد صنعت نسبت به نوسانات عرضه مقاومتر میشود. توسعه زنجیره ارزش همچنین فرصتهای جدیدی برای جذب سرمایه و توسعه صنایع پاییندستی ایجاد میکند.
برنامهریزی برای جمعآوری و مدیریت گازهای مشعل در داخل و خارج صنعت
سالانه حجم قابل توجهی از گازهای همراه نفت در کشور سوزانده میشود که از منظر اقتصادی و محیطزیستی، خسارات جدی به همراه دارد. برنامهریزی برای جمعآوری گازهای مشعل، انتقال به واحدهای انجیال و استفاده در واحدهای پتروشیمی از جمله پروژههایی است که میتواند هم به تأمین خوراک کمک کند و هم به کاهش آلایندگی محیطی منجر شود.
بهینهسازی مصرف انرژی و توسعه انرژیهای نو و تجدیدپذیر
بهینهسازی مصرف انرژی در مجتمعهای پتروشیمی و حرکت بهسوی استفاده از انرژیهای خورشیدی و بادی، دو راهبرد مکمل هستند که افزون بر کاهش هزینههای تولید، سهم صنعت را در مدیریت ناترازی انرژی کاهش میدهد. اجرای این رویکردها، بخشی از تقاضای انرژی را از دوش دولت برداشته و امکان تخصیص بهتر خوراک به واحدهای تولیدی را فراهم میکند.
افق پیشرو؛ پایداری در تأمین خوراک و افزایش بهرهوری صنعت
انتظار میرود اجرای مجموعه راهکارهای تدوینشده، سهم قابل توجهی در کاهش اثرات ناترازی انرژی و ارتقای ضریب پایداری تأمین خوراک داشته باشد. این اقدامها نهتنها به افزایش بهرهوری واحدهای موجود منجر میشود، بلکه بستر مناسب برای توسعه ظرفیتهای جدید در چهارچوب برنامه هفتم توسعه کشور را فراهم میکند.
سیاست شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تداوم نشستهای کارگروه، پیگیری اجرای کامل راهکارها و تقویت هماهنگی میان بخشهای مختلف صنعت نفت است.
عبور از چالش ناترازی انرژی نیازمند مشارکت همه نهادهای مرتبط، از بخش بالادستی تا پاییندستی و از تولیدکنندگان تا مصرفکنندگان نهایی است. تنها با مدیریت بهینه منابع، بهکارگیری فناوریهای جدید، سرمایهگذاری در زیرساختها و تقویت تعاملات میان سازمانی میتوان انتظار داشت که صنعت پتروشیمی ایران با قدرت در مسیر رشد پایدار، افزایش رقابتپذیری و حضور مؤثر در بازارهای بینالمللی گام بردارد.
