اصغر  نوراله‌زاده

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری

صنعت نفت، گاز و به‌ویژه پتروشیمی از مزیت‌های رقابتی ایران محسوب می‌شوند، صنعت پتروشیمی قابلیت ویژه‌ای دارد تا به عنوان یک صنعت پیشرو، نقش لنگر را ایفا کرده و بسیاری از بخش‌های مختلف اقتصاد را با خود به حرکت در آورد. اهمیت این صنعت از آن جهت بسیار حائزاهمیت است که با هدفگذاری مناسب، می‌توان فرآورده‌های پتروشیمی را به‌عنوان یکی از محورهای مزیت رقابتی ایران در سطح جهان معرفی کرد؛ این موضوع شامل کل زنجیره صنعت پتروشیمی، از طراحی و احداث تأسیسات و مجتمع‌های پتروشیمی تا تولید محصولات نهایی این صنعت خواهد شد. با توجه به نقش کلیدی فناوری و دانش در توسعه این صنعت، لازم است برای کل زنجیره پتروشیمی، ساختارهای مختلف و برای نظام تأمین مالی آن ابزارهای متفاوت طراحی کنیم تا بتوانیم دانش و فناوری را در این صنعت تعمیق بخشیده و با نگهداشت نخبگان در شرکت‌های دانش‌بنیان، صنعت پتروشیمی را به یکی از مهم‌ترین صنایع دارای مزیت رقابتی کشور و البته زنجیر‌ه‌هایی در سطوح بالای فناوری تبدیل کنیم. هدف نهایی، ارتقای سطح فناوری این صنعت از مراحل تحقیق و توسعه اولیه (TRL 1 و 2) به مرحله نهایی (TRL 9) یا همان تجاری‌سازی است، به گونه‌ای که طی سال‌های آینده، هر کشوری که در منطقه به احداث و طراحی مجتمع‌های پتروشیمی نیاز داشت، شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی بتوانند مسئولیت طراحی، احداث و حتی ساخت ماشین‌آلات آن مجتمع‌های پتروشیمی را برعهده بگیرند. بنابراین، توجه ویژه به صنعت پتروشیمی نه تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک ضرورت ملی برای توسعه پایدار و ارتقای جایگاه ایران به شمار می‌آید. با توجه به موقعیت راهبردی صنعت پتروشیمی و ضرورت تحول دیجیتال، ضروری است معماری «اکوسیستم نوآوری» در این صنعت لحاظ شود؛ به این معنا که برای یک جهش فناورانه، عبور از محدودیت‌ها و ارتقای جایگاه آینده ایران در «نقشه جهانی فناوری پتروشیمی» به هماهنگی و هم‌افزایی میان ظرفیت دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز پژوهشی نیاز است. از سوی دیگر بسیاری از پروژه‌های فناورانه به دلیل فاصله بین محیط‌های تحقیقاتی و نیازهای واقعی صنعتی، یا به مرحله اجرا نمی‌رسند یا تأثیر مورد انتظار را در بهره‌وری و توسعه صنعتی ایجاد نمی‌کنند. در حالی که ورود فناوری‌های نوین به عرصه پتروشیمی تحول‌آفرین بوده و علاوه بر افزایش کارایی، موجب کاهش هزینه‌ها، بهبود کیفیت محصولات و ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی خواهد شد. فناوری‌های نوین، از جمله هوش مصنوعی در بهینه‌سازی فرآیندها، سیستم‌های پیشرفته کنترل و مانیتورینگ و روش‌های تولید سبز و پایدار، ظرفیت بالایی برای حل مشکلات فناورانه و افزایش بهره‌وری در زنجیره پتروشیمی دارند. با این حال، بدون یک پل ارتباطی کارآمد بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های صنعتی، امکان بهره‌برداری کامل از این فناوری‌ها محدود بوده و میسر نیز نخواهد شد. بنابراین، ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های فناورانه در قلب این زنجیره، یکی از راهبردهای کلیدی است؛ این شرکت‌ها می‌توانند علاوه بر توسعه فناوری‌های بومی، نقش واسطه‌ای بین تحقیق و اجرا را ایفا کرده و نوآوری‌ها را به محصولات و فرآیندهای قابل استفاده در صنعت تبدیل کنند. مضاف بر اینکه حفظ نخبگان و جذب استعدادهای فناورانه در این شرکت‌ها، عامل مهمی برای جلوگیری از خروج دانش و تجربه است و به توسعه پایدار صنعت پتروشیمی نیز کمک می‌کند. علاوه بر این، سیاست‌ها و ابزارهای حمایتی نظیر اعتبارات پژوهشی، صندوق‌های نوآوری و حمایت‌های مالی هدفمند، انگیزه سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین را افزایش می‌دهند و زنجیره پتروشیمی را به بستری برای توسعه فناوری‌های پیشرفته و تجاری‌سازی آنها تبدیل خواهند کرد، از همین رو هدف این است که ایران نه تنها در تولید محصولات پتروشیمی رقابت کند، بلکه در ایجاد مجتمع‌های پتروشیمی در منطقه و حتی ساخت ماشین‌آلات مرتبط نیز پیشرو شود و بتواند دانش و فناوری خود را صادر کند. در نهایت، توجه به صنعت پتروشیمی و پیوند آن با نوآوری و فناوری نه تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک ضرورت ملی برای توسعه پایدار، تقویت مزیت رقابتی و ارتقای جایگاه ایران در منطقه و جهان به شمار می‌آید؛ با تقویت این پیوند و تمرکز بر توسعه فناوری‌های نوین، ایران می‌تواند به سطح بالایی از خودکفایی فناورانه و برتری صنعتی دست یابد و زنجیره پتروشیمی را به موتور محرک رشد اقتصادی و فناوری کشور تبدیل کند. 