«هویزه»؛ تلاشی برای حفظ منابع ملی
یکی از کم حاشیهترین پروژههای زیر بنایی کشور
افشین کیانی
مدیرعامل سابق پالایش گاز هویزه خلیج فارس
پالایش گاز هویزه خلیج فارس را شاید بتوان یکی از متفاوتترین و در عین حال کمحاشیهترین پروژههای زیربنایی کشور دانست؛ پروژهای که مسیر شکلگیریاش از همان ابتدا ساده نبود و امروز به نقطهای رسیده که میتواند نام ایران را در فهرست کشورهای پیشرو در مدیریت کربن، بومیسازی فناوریهای پیچیده و کاهش فلرینگ قرار دهد.
داستان این پروژه از تیرماه ۱۳۹۲ آغاز شد؛ زمانی که زمین احداث کارخانه NGL3200 به پیمانکار اولیه تحویل داده شد. کار پیش میرفت، اما تا مهرماه ۱۳۹۵ تنها حدود بیستویک درصد از پروژه پیشرفت کرده بود؛ نقطهای که شرکت ملی نفت تصمیم گرفت طرح را به مجموعهای بسپارد که توانایی احیا و توسعهاش را داشته باشد. به این ترتیب، پروژه رسماً به شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس واگذار شد و در سال ۱۳۹۶ شرکت پالایش گاز هویزه خلیج فارس بهعنوان متولی اصلی این طرح بزرگ متولد شد. شرکت تازهتأسیس، کار خود را در زمینی به وسعت ۱۸۰ هکتار در جنوب اهواز آغاز کرد و از همان ابتدا روشن بود که مأموریت آن فراتر از احداث یک پالایشگاه است.
هویزه برای انجام کاری پا به میدان گذاشت که سالها یکی از چالشهای صنعت نفت ایران بود؛ یعنی جمعآوری گازهای همراه نفت میادین عظیم غرب کارون و توقف روند هدر رفتن منابعی که سالها در فلرها میسوختند. گازهایی که تا دیروز به آلودگی هوا، انتشار کربن و تخریب محیطزیست دامن میزدند، امروز در هویزه گازهای سوختنی فلر میادین به خوراک پتروشیمی (اتان و پنتان پلاس)، گاز قابل تزریق به شبکه سراسری (متان) وگوگرد گرانول تبدیل میشوند؛ تغییری بنیادین که تنها با ساخت یک واحد فرآیندی به وجود نمیآمد، بلکه نیازمند ایجاد یک نگاه جدید به «ارزش گاز» بود.
تقریباً در تمام بخشها رد پای همین نگاه دیده میشود؛ از تبیین فلسفه وجودی پالایش گاز گرفته تا تشریح دستاوردهای فناورانه. هویزه درواقع نقطه اتصال میان میادین نفتی غرب کارون و مجموعه پتروشیمیهای بزرگ جنوب کشور است. برشهای سنگین و میعاناتی که از فرآورش نفت به دست میآید، اگر جمعآوری نشود، به صورت گاز مشعل از بین میرود. بنابراین مأموریت اصلی پالایشگاه از همان ابتدا «جلوگیری از اتلاف سرمایه ملی و برطرف کردن یک تهدید محیطزیستی» تعریف شده بود.
این مأموریت به تدریج باعث شد هویزه نه فقط یک مجموعه تولیدی، بلکه به نوعی یک مرجع برای سنجش عملکردهای زیستمحیطی در حوزه نفت و گاز تبدیل شود. به گفته مدیرعامل پالایش گاز هویزه، کاهش فلرینگ در این مجموعه به اندازهای تأثیرگذار بوده که میتوان از آن بهعنوان یکی از معدود پروژههایی یاد کرد که به صورت مستقیم بر کیفیت هوای استان خوزستان اثر میگذارد و طبق برآوردها نزدیک به چهل درصد از آلودگی ناشی از گازهای مشعل را در منطقه کاهش میدهد.
با این حال، یکی از مهمترین گامهایی که هویزه در مسیر محیطزیست برداشته، آغاز پروژه «امکانسنجی دریافت گواهی کاهش انتشار کربن» است. این پروژه که اکنون در مرحله توسعه فاز دوم پالایشگاه دنبال میشود، میتواند سالانه از انتشار حدود هفت میلیون تن معادل دیاکسیدکربن جلوگیری کند. برای اولینبار در صنعت پتروشیمی ایران، یک پالایشگاه در حال ورود به مسیری است که نه فقط آلایندگی را کاهش میدهد، بلکه امکان کسب درآمد از «بازارهای کربن» را نیز فراهم میکند. در واقع هویزه میکوشد مزیت محیطزیستی خود را به یک مزیت اقتصادی پایدار تبدیل کند؛ اقدامی که اگر موفقیتآمیز باشد، الگوی جدیدی برای دیگر پالایشگاهها و صنایع کشور خواهد بود.
پالایشگاه سالانه حدود ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز را فرآوری میکند، اما آنچه این رقم را ارزشمند میکند، نه حجم تولید، بلکه فناوریهایی است که این فرآورش بر پایه آن انجام میشود. مدیرعامل پالایش گاز هویزه با اشاره به یکی از مهمترین دستاوردها میگوید:«برای اولینبار در ایران، بررسی امکان فرآیند شیرینسازی گاز با تکنولوژی غشایی در حال انجام است؛ فناوریای که در صورت موفقیت تنها ایران و آلمان دانش فنی آن را دارند.» این شیوه جدید نهتنها کیفیت گاز را بهبود میبخشد، بلکه عمر خطوط لوله را افزایش میدهد و خوردگی را به حداقل میرساند.»
در کنار این تحول، بومیسازی «آمین» مورد نیاز پالایشگاه نیز نقطه عطف دیگری محسوب میشد. مادهای که تا سالها وارداتی بود، اکنون در داخل کشور تولید میشود و نیاز سالانه پالایشگاه را بدون صرف هزینه ارزی تأمین میکند؛ اقدامی که علاوه بر کاهش هزینهها، وابستگی فرآیندهای اصلی پالایشگاه به خارج را نیز برطرف کرده است.
اما شاید یکی از بخشهای شنیدنیتر ماجرا، ماجرای توربوکمپرسورهای اوکراینی باشد. پس از جنگ اوکراین، امکان تأمین قطعات کمپرسورهای خریداری شده از شرکت «زاریو» از بین رفت. این موضوع میتوانست به توقف کامل بخشی از فعالیت پالایشگاه منجر شود، اما مهندسان ایرانی تصمیم گرفتند از دل بحران، فرصت بسازند. آنها با بازطراحی لوپهای کنترلی، وایبریشن سوئیچها و چیپهای خاص و مهندسی مجدد سامانههای داخلی کمپرسور، موفق شدند دستگاهها را نهتنها احیا، بلکه تقویت کنند. نتیجه این تلاش، کسب جایزه ساخت داخل در سال 1403 بود و نکته جالبتر اینکه امروز برخی شرکتهای خارجی از جمله روسیه برای خرید این تجهیزات ایرانی ابراز تمایل کردهاند.
هویزه در سالهای اخیر مجموعهای از طرحهای نوآورانه را نیز آغاز کرده که برخی از آنها از جلمه «سیستم اندازهگیری لِول مخازن بدون تماس با سیال» برای اولینبار در جهان اجرا میشود. این پروژه اکنون به عنوان یکی از هفت جایزه رویداد بزرگ پتروفن 1404 نامزد شده است و در صورت موفقیت، میتواند جایگاه ویژهای برای ایران در حوزه فناوریهای نوین پالایش گاز ایجاد کند.
در یک جمعبندی کلی، شاید بهترین توصیف برای پالایشگاه گاز هویزه آن باشد که این مجموعه نه یک پروژه صنعتی ساده، بلکه «یک تغییر پارادایم» در نحوه نگاه به گازهای همراه نفت است. هویزه نشان داده که میتوان از دل فلرهای سوزان، محصول، فناوری، درآمد، سلامت زیستمحیطی و حتی اعتبار بینالمللی ساخت. ادامه این مسیر میتواند الگوی تحول در صنعت گاز ایران باشد؛ الگویی که اگر در دیگر پالایشگاهها تکثیر شود، کشور را یک گام بزرگ به سوی مدیریت علمی کربن، کاهش آلایندگی و افزایش بهرهوری منابع انرژی نزدیکتر خواهد کرد.
