«ساختار» یا «کارگزار»؟ کدامیک در تحولات منجر به وضعیت بهتر و‌ گذار مطمئن‌تر از چالش‌ها و بحران‌های جامعه ایفاگر نقشی مهم‌تر هستند؟ پاسخ به این سؤال یا اهتمام نظری به آن دوگانه‌ای در ادبیات سیاسی ایجاد کرده است. برخی در این میان اصالت یا اولویت را به ساختارها می‌دهند و بعضی نقش‌آفرینی کارگزاران را مهم‌تر می‌خوانند. این البته بحثی دراز دامن است و از حوصله این مجال خارج. اما مطالعه تحولات چند دهه اخیر به این مهم راهنمایی می‌کند که هر دو مقوله به سهم خود هم واجد اهمیت بوده و هم تأثیر گذار. ساختارها اگر  آسیب‌پذیر شده باشند یا اساساً نهادسازی امروزی شکل نگرفته باشد، چه بسا توانمندترین سیاستمداران هم طرفی از سیاست‌هایشان نبرند همان گونه که نهادها و ساختارها نیز، به خودی خود و بدون کارگزاران آگاه به امور، گره‌گشا نخواهند بود و هیچ بعید نیست که کارگزاران بی‌توان یا کم توان کارآمدی ساختارها را نیز به نابودی بکشانند.
حداقل در جوامع درحال توسعه از هر دو قسم یاد شده نمونه بسیار است. هم آنان که با عمل‌گرایی، جور کم کارکردی نهادها را کشیده‌اند و بتدریج و با تدبیر اقدام به اصلاح ساختار‌ها یا نهادسازی کرده‌اند. در نقطه مقابل هم بوده‌اند کسانی که نه تنها یار شاطر نبوده‌اند بله بار خاطر هم شده‌اند.
به نظر می‌رسد بدون آنکه در اهمیت ساختارها ان‌قلتی وارد باشد، نمی‌توان و نمی‌شود نسبت به نقش آفرینی سیاستمداران تردید کرد چه در وجهی که زمینه‌ساز خیر عمومی شده‌اند و چه در وجهی که بانی و باعث شر عمومی شده‌اند.
تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یک سال گذشته گویی روی دور تند تنظیم شده بود و البته که همچنان ادامه دارد.
یک روی سکه این تحولات ترور، ادامه تحریم و جنگ تحمیلی و بروز و ظهور تبعات غفلت از آسیب‌پذیری برخی ساختارها در قالب ناترازی و نوسانات بازارها بود و روی دیگر  آن امید به بهبود و تقویت انسجام ملی و تلاش‌های هدفمند برای اصلاح ناکارآمدیها.
مسعود پزشکیان سیاستمداری است که یک سال پیش خیلی‌ها به امید تغییر وضع موجود نامش را در برگه‌های آرای انتخاباتی به صندوق انداختند. بدون تردید برنامه‌های پزشکیان و مطالبات مردم تا مرحله تحقق فاصله زیادی دارد. با این حال در میانه این تب و تاب و فراز و نشیب یک ساله تأمل در این مهم هم خالی از لطف نیست که اگر مسعود پزشکیان و دولت مبتنی بر وفاق و همگرایی او نبود، تحولات یک ساله اخیر چه فرجامی می‌یافت؟ با شتاب و هزینه بیشتری روبه‌‌رو بود یا وضعیت بهتری را رقم زده بود؟
در صفحات پیش رو صاحبنظران، کارشناسان و اساتید دانشگاه از این زاویه اندیشیده‌اند و یافته‌های خود در پاسخ به این سؤال را قلمی کرده‌اند.