اولین همایش- گشت «گهرپارک » با تأکید بر تلفیق صنعت، محیط زیست و فرهنگ برگزار شد
ترسیم نقشه راه گردشگری پایدار
در اولین همایش-گشت «گهرپارک» سیرجان، کارشناسان و مسئولان بر ضرورت تلفیق توسعه صنعتی با حفظ محیط زیست و تقویت هویت فرهنگی تأکید کردند. محمدحسین نخعی، مدیرعامل دهکده گردشگری گهرپارک، با اشاره به اقدامات زیستمحیطی مجموعه گلگهر از جمله انتقال آب از خلیج فارس، تصفیه فاضلاب و ایجاد ۲۰ هکتار فضای سبز بدون قطع حتی یک درخت، گفت: «توسعه صنعت و حفظ طبیعت میتوانند همسو باشند». همزمان، محمدحسین بازگیر، مدیرکل مشارکتهای مردمی سازمان محیط زیست، بر الزام قانونی مسئولیت اجتماعی شرکتها تأکید کرد و هشدار داد: «ناترازی بین ظرفیت زیستی سرزمین و ردپای اکولوژیک ما به حد هشدار رسیده است.» در بعد فرهنگی نیز اکبر رضوانیان، فعال گردشگری با نگاهی به خانه نقلی در کاشان، پیشنهاد داد که احیای فرهنگ و هویت بومی میتواند نقطه شروعی برای بازگرداندن هویت گذرها و خلق تجربه گردشگری ارزشمند و مرتبط با جامعه محلی باشد. نیما آذری، فعال فرهنگی، با نقد کاربری فعلی مجموعه تأکید کرد: «گهرپارک بیشتر تفریحی است تا فرهنگی و برای ارتقا به یک مجموعه فرهنگی-گردشگری واقعی، نیازمند تقویت سه مؤلفه تجربه محلی، عنصر انسانی و تفسیر علمی است». آرش نورآقایی، فعال گردشگری، با روایت چالش دیرینه انسان با طبیعت از اسطوره گیلگمش تا داستانهای معاصر، بر ضرورت برقراری تعادل میان فرهنگ و طبیعت تأکید کرد و پیشنهاد داد: «میتوان طراحیهایی انجام داد که باد شهر سیرجان به موسیقی تبدیل شود و با گردشگر حرف بزند».
تأکید مدیر کل مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشور
مسئولیت اجتماعی شرکتها قانونی و الزامآور است
مدیرکل مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، در جریان جلسه هماندیشی با فعالان گردشگری و محیط زیست به دعوت مجموعه گلگهر سیرجان، با اشاره به اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتها گفت: «امروز مسئولیت اجتماعی دیگر یک انتخاب نیست و برای شرکتها قانونی و الزامآور شده است. شرکتها موظفاند چهارچوب مشخصی برای حفاظت از محیط زیست، مشارکت در جوامع محلی و توسعه پایدار داشته باشند.»
محمدحسین بازگیر با تأکید بر اهمیت ناترازی اکولوژیک سرزمین گفت: «ما سالهاست درباره ناترازی زیستی هشدار میدهیم؛ ناترازی اصلی بین ظرفیت زیستی سرزمین و ردپای اکولوژیک ماست. سبک زندگی پرمصرف و افزایش مصرف بنزین، آب، برق و تولید زباله از عوامل مؤثر در این ناترازی است.»
چهار محور اصلی مسئولیت اجتماعی شرکتها
بازگیر افزود: «مسئولیت اجتماعی شرکتها شامل چهار محور اصلی است:
۱. مسئولیتپذیری در جوامع محلی،
۲. توسعه مشارکت در جوامع محلی از جمله ورزش و میراث فرهنگی،
۳. پایداری و تابآوری محیط زیستی،
۴. حفاظت و بهبود محیط زیست.
امروز شرکتها موظفاند این چهارچوب را رعایت کنند و قانون و آییننامههای ابلاغشده، پایبندی به آن را الزامآور کرده است.»
کاهش گرد و غبار با پوشش گسترده نوارنقالهها
او در بازدید از معدن و صنایع گلگهر سیرجان گفت: «پوشش گسترده نوار نقالهها نقش مهمی در کاهش گردوغبار دارد، اما نبود پایش دقیق ذرات معلق و مشاهده فعالیت کورهها در زمان اوج آلودگی، امکان ارزیابی جامع وضعیت زیستمحیطی این مجموعه را محدود کرده است.»
وی افزود: «در زمان بازدید بخش زیادی از فعالیتها تعطیل بود و بنابراین برخی فرآیندها از جمله عملیات انفجار معدن یا بارگیری مواد معدنی را از نزدیک مشاهده نکردیم. همچنین فرصت حضور در محدوده سد باطلهها فراهم نشد و تنها از دور این بخش را دیدیم. در واحد دانهبندی هم به دلیل محدودیت زمان، امکان بررسی میزان گردوغبار هنگام فعالیت وجود نداشت.»
بازگیر از پوشش نوار نقالهها بهعنوان یکی از نقاط قوت مجموعه یاد کرد و گفت: «تمامی نوار نقالهها پوشیده شده بود و این اقدام در حجم گسترده، تأثیر بسزایی در کاهش و جمعآوری غبار دارد.» او همچنین از اجرای فرآیند چرخش و تصفیه آب در کارخانه گلگهر ابراز خرسندی کرد. وی درباره وضعیت کورهها توضیح داد: «بازدید ما در زمانی انجام شد که کورهها در حال شارژ نبودند.
در حالی که بیشترین آلودگی در هفت تا پانزده دقیقه ابتدایی شارژ کورهها رخ میدهد. بنابراین امکان قضاوت قطعی درباره میزان آلودگی وجود نداشت. البته ساختار و تجهیزات مربوط به داکتها و غبارگیرها موجود بود، اما ارزیابی کارایی آنها نیازمند سنجشهای دقیق است.»
مدیرکل مشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، با اشاره به وضعیت عمومی محیط گفت: «فضای بیرونی کارخانه آلودگی مشهودی نداشت، اما پرسش این است که آیا ایستگاه پایش در این مجموعه فعال است یا خیر؟ بدون پایش دقیق نمیتوان میزان واقعی ذرات معلق و گردوغبار را مشخص کرد.»
لزوم تشکیل دفتر محیط زیست
بازگیر درباره مدیریت محیط زیست در پروژهها خاطرنشان کرد: «هر معدن یا مجتمع صنعتی باید برنامه مدیریت محیط زیست مشخص و قابل سنجش داشته باشد. ما امروز برخی اقدامات مثبت را دیدیم، مانند انتقال آب خلیج فارس، اما این اقدامات تبعاتی دارد که اگر مدیریت نشود، بهرهوری کاهش مییابد و منابع هدر میرود. همچنین، وجود ایستگاههای سنجش ذرات محیطی در منطقه ضروری است تا وضعیت آلودگی هوا به طور دقیق مشخص شود.»
او گفت: «توسعه گردشگری و حفاظت از میراث فرهنگی باید همراه با مدیریت محیط زیست باشد. تشکیل دفتر محیط زیست در وزارت میراث فرهنگی یک مصوبه قانونی است که باید پیگیری شود. همچنین برگزاری دورههای آموزشی برای مدیران و کارشناسان، آموزش همگانی و توجه به مسئولیت اجتماعی شرکتها، از اقدامات ضروری است.»
بازگیر افزود: تشکیل «خانه محیط زیست در مجموعه گلگهر فرصت خوبی است تا با همکاری متخصصان، بازشناسی و حفظ میراث ناملموس فرهنگی و گونههای جانوری بومی را دنبال کنیم.
استفاده از نمادهای طبیعی و محصولات فرهنگی، میتواند به آموزش کودکان و شهروندان کمک کند و ارتباط آنها با محیط زیست را تقویت کند. همچنین لازم است فقط به گونههای بومی و شاخص ایران توجه شود، نه گونههای وارداتی.»
وی در پایان تأکید کرد: «توسعه پایدار سرزمین ما تنها با همراستایی مسئولیت اجتماعی، مدیریت محیط زیست و مشارکت فعال جوامع محلی امکانپذیر است. بازدید امروز بیشتر جنبه معرفی و گردشگری داشت و نه بررسی تخصصی مسائل زیستمحیطی، اما از تلاشها و همراهی مدیران و کارکنان مجموعه گلگهر تشکر میکنم.»
صنایع، فرصتی برای گردشگری و آموزش نسل جوان
شهاب علی عرب، نایبرئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران، در اولین همایش فعالان فرهنگی و گردشگری در گهرپارک سیرجان و در بازدید از منطقه گردشگری گهرپارک گفت: «وقتی در مسیر گهرپارک حرکت میکردم، حس یکپارچگی و نظم در فضا به آدم دست میداد. تجربه کمیسیون گردشگری نشان داده که ارتباط صنایع با حوزه گردشگری تا امروز بسیار ضعیف بوده؛ نه ظرفیتها شناخته شدهاند، نه تمایل به ورود وجود داشته و نه صنایع خودشان اقدام کردهاند. به همین دلیل، پروژههای بزرگی مانند گهرپارک به ندرت شکل گرفته است.»
علی عرب افزود: «مدیران مجموعه گلگهر با ریسک بزرگی سرمایهگذاری در گردشگری را آغاز کردند. شرکتهای بزرگ میتوانند چنین پروژههایی را اجرایی کنند، در غیر این صورت بخش خصوصی به تنهایی توجیه اقتصادی ندارد. اگر صنایع در گذشته وارد نمیشدند، پروژههایی مانند احیای خانه تاریخی عامریها در کاشان نیز محقق نمیشد.» او به اهمیت آموزش و آشنایی نسل جوان با صنایع اشاره کرد: «نیروی انسانی به سمت صنایع نمیرود، چون تجربه عملی ندارد. پروژههایی مانند گهرپارک اگر بتوانند هم زیرساخت گردشگری فراهم کنند و هم تاریخ و فرآیند صنایع را معرفی کنند، نسل جوان با افتخار به خانواده، ممکن است آینده خود را در این حوزه شکل دهد.» علی عرب با یادآوری قدمت تاریخی صنعت و معدن سیرجان گفت: «مطالعات نشان میدهد استخراج سنگ آهن در این منطقه حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد. معرفی این میراث صنعتی در قالب گردشگری، ظرفیت مجموعه را تکمیل کرده و موجب افتخار مردم و نسل جوان میشود.» او در پایان تأکید کرد: «به عنوان کسی که پایه کارم صنعت بوده، افتخار میکنم در مجموعهای حضور دارم که یک شرکت صنعتی بزرگ سرمایهگذاری کرده و به توسعه گردشگری و حفظ هویت فرهنگی و صنعتی منطقه کمک میکند.»
الهام برای گردشگری فرهنگی در گهرپارک
اکبر رضوانیان، مدیرعامل خانه تاریخی «نقلی» کاشان، در اولین همایش گشت گهرپارک تجربه خود در احیای یک خانه ۱۵ متری و گذر قدیمی پشت مسجد آقا بزرگ را روایت کرد. او گفت: «این خانه کوچک نقطه شروعی بود برای بازگرداندن هویت یک گذر فرسوده به بافت تاریخی کاشان. متأسفانه بسیاری از اجزای این بافت از بین رفته بود و جامعه محلی نیز به شکل مطلوب فعال نبود.» با گذشت زمان، این پروژه کوچک به مجموعهای فرهنگی تبدیل شد که شامل اقامتگاه، سرداب با ظرفیت ۵۰ تا ۶۰ نفر، سالن تئاتر، تماشاخانه و خانهای کناری است که با خانه نقلی به عنوان یک مجموعه یکپارچه فعالیت میکند.
همچنین حدود ۱۳ تا ۱۴ کارگاه صنایع دستی در این مجموعه فعال است و نسل جوان با عشق و علاقه در احیای هنرهای بومی سهیم هستند. رضوانیان در ادامه به بازدید اخیر خود از سیرجان اشاره کرد: «برای اولین بار به سیرجان آمدم و بازدید از بادگیر و باغ سنگی، که محل فیلمبرداری یکی از بزرگان سینمای ایران، پرویز کیمیاوی، بوده، برایم بسیار الهامبخش بود. من دنبال پیوند واقعی میان فضاهای تاریخی و فرهنگ و جامعه محلی هستم. این خاطره را به این دلیل تعریف میکنم که شاید برای منطقه گردشگری گهرپارک مفید باشد و نشان دهد چگونه میتوان با استفاده از فرهنگ و هویت بومی، تجربه گردشگری ارزشمند خلق کرد.» او تأکید کرد که احیای قصه و محتوا، تفاوت واقعی ایجاد میکند و ایجاد جاذبههای مصنوعی، هویت بومی منطقه را بازتاب نمیدهد. هدف اصلی، پیوند مردم، هنر و تاریخ با یکدیگر است. رضوانیان امیدوار است تجربه موفق احیای خانه نقلی بتواند الهامبخش اقدامات مشابه در دیگر مناطق تاریخی ایران، از جمله سیرجان و منطقه گهرپارک باشد.
حفاظت مشارکتی کلید گردشگری پایدار
مجید دریگوند کنشگر و فعال محیط زیست، در اولین همایش فعالان فرهنگی و گردشگری گهرپارک سیرجان، بر اهمیت حفاظت مشارکتی و آموزش نسل جوان برای گردشگری پایدار تأکید کرد. او اجرای روشهای نوین مدیریت منابع، مانند استفاده از چیپس چوب برای کاهش تبخیر آب، و حفاظت از گونههای اندمیک مانند گور ایرانی را نمونههای موفق تعامل توسعه گردشگری و محیط زیست در گهرپارک دانست.
دریکوند گفت: «از نگاه ما اهالی محیط زیست، گردشگری دو مفهوم دارد: گردشگری متمرکز و گردشگری گسترده. گردشگری گسترده عمومیتر است و طیف وسیعی از افراد را در طبیعت درگیر میکند. متأسفانه تجربههای اخیر نشان میدهد که بسیاری از گردشگران فاقد مهارت کافی و آگاهی لازم هستند و این موضوع آسیبهای جدی به محیط زیست وارد میکند.»
او با ذکر نمونههای آسیب به طبیعت توضیح داد: «در زمستان، جزایر پشت سد دز توسط گردشگران بیتجربه آسیب دیدند. در نوروز امسال خاک هرمز مورد تخریب قرار گرفت. در ترکمن صحرا، موتورسواریهای بدون مهارت و در لرستان، کوهنوردیهای ناآگاهانه، محیطهای طبیعی حساس را تهدید کردهاند. این آسیبها محصول بیتجربگی و عدم مهارت کاربران است.»
دریگوند افزود: «راه حل این مشکلات، حفاظت مشارکتی است و گریزی از آن نداریم. ما موظفیم نسل آینده را ماهر و مهربان تربیت کنیم، تا با حفظ فرهنگ و اجتماع، به محیط زیست احترام بگذارند. تجربه موفق گلگهر و گهرپارک نشان میدهد که حفاظت مشارکتی، مدل مؤثری برای مدیریت محیط زیست است.»
او با اشاره به اقدامات پارک گهرپارک گفت: «موضوع مدیریت آب برای اولین بار در پارک با اجرای روش چیپس چوب در سطح کلان انجام شده است تا تبخیر کاهش یابد. در حوزه حیات وحش نیز اقدامات استاندارد و متناسب با محیط برای حفظ و احیای گونههای اندمیک صورت گرفته است. امروز در پارک، گونههایی مانند گور ایرانی نگهداری میشوند که اهمیت ملی دارند.»
پوشش خاک با چیپس چوب از تبخیر آب جلوگیری میکند و رطوبت خاک را حفظ میکند.
دریگوند در پایان تأکید کرد: «تقابل توسعه و محیط زیست اجتنابناپذیر است، اما نیازمند انسانها، سازمانها و سامانههایی است که مانند گلگهر و گهرپارک تلاش کنند تا آسیبها و تعارضات را به حداقل برسانند.»
هیچ درختی در گهرپارک قطع نشد
محمدحسین نخعی، مدیرعامل دهکده گردشگری گهرپارک، درباره نگرانیها نسبت به تخریب محیط زیست در پی فعالیتهای صنعتی و مدنی، گفت که توسعه صنعت میتواند با حفظ منابع طبیعی و مسئولیتهای اجتماعی همراه باشد.
نخعی با اشاره به بحران آب در کشور اظهار داشت: «با توجه به کاهش منابع آبهای زیرزمینی، صنعت فولاد «گل گهر» آب مورد نیاز خود را از خلیج فارس تأمین کرده است تا فشار روی سفرههای زیرزمینی وارد نشود.
این اقدام با تلاش جوانان سیرجان و کرمان انجام شد و نشان میدهد که آب حق مردم و نسلهای آینده است و ما نباید منابع محدود را مصرف کنیم.»
وی افزود: «در حوزه محیط زیست اقدامات مهمی انجام شده است؛ از جمله تصفیه کامل فاضلاب شهر سیرجان و کنترل انتشار گازهای گوگرد در کارخانهها. سیستم بازیابی آب از معادن نیز به گونهای طراحی شده که حتی سنگشکنها بهینه و کممصرف عمل میکنند.»
نخعی همچنین به توسعه فضای سبز و مسئولیتهای اجتماعی مجموعه اشاره کرد و گفت: «در هر کارخانه، ۲۵ درصد سرانه زیر سقف به فضای سبز اختصاص داده میشود و در پارک گلگهر تاکنون ۲۰ هکتار فضای سبز ایجاد شده است. هیچ درختی قطع نشده و تلاش کردهایم اثرات صنعت را جبران کنیم. علاوه بر این، در حوزه مسئولیتهای اجتماعی، احداث بیمارستان و خدمات دیگر انجام شده است.»
گهرپارک بیشتر تفریحی است تا فرهنگی
نیما آذری، فعال فرهنگی، با تأکید بر کاربری و عملکرد این مجموعه گفت: «به نظر میرسد که مخاطبان مجموعه، انتظار دارند گهرپارک به عنوان یک مجموعه گردشگری و فرهنگی فعالیت کند، اما تجربه من نشان میدهد این مجموعه بیش از آنکه فرهنگی باشد، در حال حاضر یک مجموعه تفریحی است.»
او افزود: «این سخن به معنای آن نیست که هیچ نشانی از فرهنگ یا گردشگری در گهرپارک وجود ندارد، بلکه نشان میدهد که با وضعیت فعلی، مجموعه بیشتر جنبه تفریحی دارد و در همین زمینه موفق عمل میکند. حتی اگر مکان مجموعه تغییر کند، همان کاربری و نتیجه حاصل خواهد شد.»
نیما آذری در ادامه تأکید کرد که برای تبدیل گهرپارک به یک مجموعه واقعی گردشگری، حداقل سه مؤلفه اصلی باید مدنظر قرار گیرد:
1. تجربه محلی و فرهنگ منطقه – بدون ارائه فرهنگ و تجربه محلی، مجموعه صرفاً یک فضای تفریحی خواهد بود که میتواند در هر نقطه دیگری موفق عمل کند.
2. عنصر انسانی – مجموعه باید حضور و مشارکت انسانها، چه ساکنان محلی و چه گردشگران را به عنوان محور اصلی در خود تقویت کند. در حال حاضر، گهرپارک بیشتر به یک سازه و مجموعه سختافزاری شباهت دارد تا یک تجربه فرهنگی انسانی.
3. تفسیر علمی و آموزشی – تجربه گردشگری باید اطلاعات طبقهبندیشده و ذهنساز ارائه دهد. به عنوان مثال، بازدیدکننده باید بداند گونههای گیاهی و جانوری منطقه سیرجان چه ویژگیهایی دارند و چرا این گونهها در این منطقه رشد میکنند. بدون این اطلاعات، مجموعه به یک فضای تفریحی محدود میشود. وی در پایان تأکید کرد: «با تشکیل اتاق فکر، بهرهگیری از مشاوره و تجربه فعالان گردشگری موضوعی، میتوان گهرپارک را به سطح واقعی یک مجموعه فرهنگی و گردشگری ارتقا داد.»
پیوند انسان، طبیعت و فرهنگ در فضای گردشگری
آرش نورآقایی، فعال گردشگری و اکوتوریسم، در اولین همایش فعالان فرهنگی و گردشگری گهرپارک سیرجان، به رابطه تاریخی انسان با طبیعت و فرهنگ پرداخت و گفت: «فرهنگ و طبیعت از آغاز تاریخ همیشه با هم در تعامل و چالش بودهاند. امروز این چالش در قالب محیط زیست و صنعت دیده میشود.» او با اشاره به اسطوره گیلگمش توضیح داد: «گیلگمش» پادشاه شهر اروک، نماینده فرهنگ است و «انکیدو»که در جنگل زندگی میکند و با حیوانات ارتباط دارد، نماینده طبیعت است. وقتی با هم کشتی میگیرند، طبیعت شکست میخورد و انکیدو از طبیعت جدا و با فرهنگ همراه میشود. این روایت تاریخی و فلسفی، چالشی همیشگی را نشان میدهد که انسان با محیط زیست خود داشته است.» نورآقایی ادامه داد: «تعادل میان طبیعت و فرهنگ باید همواره مورد توجه باشد. نمونه معاصر آن را میتوان در داستان «هایدی» در کوههای آلپ دید؛ دختری نماینده شهر و پسری نماینده طبیعت در دو محیط متفاوت زندگی میکنند. بررسی پیوسته این چالشها، راهگشای رسیدن به راهکارهای پایدار است.» او در پایان با پیشنهاد خلاقانهای گفت: «میتوان طراحیهایی انجام داد که باد شهر سیرجان به موسیقی تبدیل شود و با گردشگر حرف بزند؛ این نمونهای از پیوند انسان، طبیعت و فرهنگ در محیط شهری و گردشگری است.»
