رشد صادرات غیرنفتی؛ نشانه‌ای از تقویت تولید داخلی

صادرات غیرنفتی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش قدرت تولیدی و تجاری کشور است. این شاخص نشان می‌دهد که اقتصاد تا چه حد توانسته وابستگی خود را به نفت کاهش دهد و بر پایه کالاها و خدمات متنوع رشد کند. بررسی آمارهای گمرک از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳ تصویر روشنی از این مسیر ارائه می‌دهد.
 
روند ارزش دلاری صادرات غیرنفتی
در سال ۱۳۹۰ ارزش صادرات غیرنفتی ایران حدود ۴۴ میلیارد دلار بود. این رقم طی سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ با افت و خیزهایی روبه‌رو شد و در سال ۱۳۹۴ به ۴۲ میلیارد دلار رسید. اما نقطه عطف مهم در سال ۱۳۹۵ رخ داد؛ جایی که صادرات غیرنفتی ایران به دلیل رشد وزنی و افزایش تقاضا در بازارهای هدف به حدود ۴۴ میلیارد دلار و سپس در سال ۱۳۹۶ به ۴۷ میلیارد دلار رسید. پس از یک دوره افت در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، صادرات غیرنفتی کشور کاهش یافت و حتی در سال ۱۳۹۹ به ۳۴.۸ میلیارد دلار رسید. با این حال، از سال ۱۴۰۰ دوباره روند صعودی آغاز شد؛ صادرات غیرنفتی به ۴۸.۷ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ و ۵۴.۱ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ رسید. در سال ۱۴۰۳، این شاخص با ثبت رقم ۵۷.۸ میلیارد دلار، رکورد جدیدی را به ثبت رساند که بالاترین میزان صادرات غیرنفتی تاریخ ایران به شمار می‌رود.
این افزایش در کنار رشد وزنی صادرات که به بیش از ۱۵۱ میلیون تن در سال ۱۴۰۳ رسید، نشان‌دهنده آن است که ظرفیت‌های تولیدی کشور در حوزه‌های صنعتی، معدنی، کشاورزی و خدمات فنی مهندسی توسعه‌یافته است.

روند رشد سالانه صادرات

نگاهی به نرخ رشد صادرات نیز حاوی نکات مهمی است. در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، رشد صادرات به ترتیب منفی ۳۱ و منفی ۱۱ درصد بود. اما در سال ۱۳۹۳ ورق برگشت و رشد مثبت ۲۳ درصدی ثبت شد. سال ۱۳۹۵ با جهش ۵۵ درصدی، نقطه اوج صادرات غیرنفتی در دهه ۹۰ محسوب می‌شود. با این حال، شوک‌های اقتصادی سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، افت شدید ۱۳- تا ۲۷- درصدی را رقم زد. در ادامه، سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ بار دیگر رشد مثبت ۱۵ تا ۱۶ درصدی تجربه شد که بیشتر ناشی از رشد منفی سال‌های قبل و البته پایان همه‌گیری کرونا بود. در سال 1402 یعنی سال قبل از شروع کار دولت چهاردهم، رشد صادرات کالاها و خدمات کشور تنها 2.3 درصد بوده که با تلاش‌ و سیاست‌های دولت چهاردهم، این رقم در سال 1403 به مثبت 7.5 درصد رسید. این افزایش در رشد، حتی با وجود محدودیت‌های بین‌المللی، نشانه‌ای از پایداری صادرات غیرنفتی و توان کشور در حفظ بازارهای خارجی است.
 
پیامدهای مثبت رشد صادرات غیرنفتی
۱. تقویت تولید داخلی: رشد صادرات به معنای آن است که تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند محصولات رقابتی برای بازار جهانی عرضه کنند.
۲. افزایش ارزآوری: صادرات غیرنفتی مهم‌ترین منبع تأمین ارز کشور در شرایط محدودیت‌های نفتی است.
۳. کاهش وابستگی به نفت: حرکت به سمت صادرات کالاها و خدمات غیرنفتی، اقتصاد را مقاوم‌تر و متنوع‌تر می‌کند.
۴. ایجاد اشتغال پایدار: توسعه صادرات صنایع و بخش‌های تولیدی، فرصت‌های شغلی گسترده‌ای ایجاد کرده است.
صادرات غیرنفتی ایران طی بیش از یک دهه گذشته، با وجود همه نوسانات، توانسته مسیر رشد خود را حفظ کند. رسیدن به رکورد تاریخی ۵۷.۸ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۳ و ثبت رشد مثبت 7.5 درصدی در سال اخیر، نشان می‌دهد که سیاست‌های توسعه صادرات و حمایت از تولید داخلی نتایج محسوسی داشته است. این دستاورد را می‌توان یکی از نقاط روشن اقتصاد ایران در سال‌های اخیر دانست؛ مسیری که می‌تواند در آینده، نقش صادرات غیرنفتی را در اقتصاد ملی بیش از پیش پررنگ کند.