ارزان صادر میکنیم، گران وارد میکنیم
1- تراز تجاری غیر نفتی کشور در سال 1402 برابر با منفی 16 میلیارد و 900 میلیون دلار بوده است که کمترین مقدار این شاخص از سال 1394 محسوب میشود. منظور از تراز تجاری اختلاف میان ارزش کالاهای صادر شده و ارزش واردات در یک کشور است و منفی بودن این شاخص به معنای بیشتر بودن ارزش واردات از ارزش صادرات است. آمارهای بانک مرکزی ایران نشان میدهد تراز تجاری گمرکی کشور که تجارت غیر نفتی را در بر میگیرد، حداقل از ابتدای دهه 1360 در تمام سالها منفی بوده است. موضوعی که نشان میدهد وزنه تجارت خارجی کشور همواره به سمت واردات کالاها سنگینتر بوده است.
اگرچه منفی بودن تراز تجاری برای مدتی محدود موضوعی منفی به شمار نمیآید، اما ادامه یافتن این موضوع برای چند دهه به معنای فشار بر ذخایر ارزی کشور و جهش نرخ ارز، و تضعیف تولید داخلی است و مشکلات ساختاری در تولید، صادرات و سیاستهای تجاری کشور را نشان میدهد. نکته قابل توجه این است که در سالهای اخیر صادرات میعانات گازی نیز در تجارت غیر نفتی لحاظ شده و این موضوع یک علت مهم بهبود تراز تجاری در سالهای پایانی دهه 1390 بوده است. با وجود این شرایط، افت شدید تراز تجاری در سال 1402 حاکی از شرایط وخیم تجارت کشور پیش از روی کار آمدن دولت چهاردهم است.
2- افت تراز تجاری غیر نفتی و ازدیاد واردات نسبت به صادرات در حالی رقم خورده است که مطابق آمارها، ارزش کالاهای صادراتی کشور نیز در مقایسه با کالاهای وارداتی اختلاف زیادی پیدا کرده است. به طوری که در سال 1402 ارزش هر تن کالای صادراتی از کشور برابر با 362.7 دلار و ارزش هر تن کالای وارداتی به کشور برابر با 1695 دلار بوده است. به عبارت دیگر ارزش کالاهای صادراتی حدود یک پنجم کالاهای صادراتی است. ارزان بودن صادرات کشور نسبت به واردات به این معناست که کالاهای صادراتی ایرانی ارزش افزوده کمتری دارند که میتواند تا حدی نشاندهنده صادرات مواد خام و نیمهخام و در عوض وابستگی کشور به کالاهای سرمایهای و با فناوری بالا باشد. موضوعی که در نهایت توسعه اقتصادی کشور را با مشکل جدی مواجه خواهد کرد.