کار باید به نفع مردم باشد
محمدعلی زلفی‌گل در سال ۱۳۴۵ در شهر آشتیان واقع در استان مرکزی متولد شده است. او سیاستمدار و مدرس دانشگاه است که در دولت سیزدهم سمت وزیر علوم، تحقیقات و فناوری را برعهده دارد. زلفی‌گل از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۳ به‌عنوان مدرس و رئیس دانشگاه بوعلی سینا فعالیت کرده و قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان بوده و عضو پیوسته فرهنگستان علوم نیزهست. زلفی‌گل مدارک کارشناسی شیمی آلی را در سال ۱۳۶۹ از دانشگاه اراک، کارشناسی ارشد را در سال ۱۳۷۲ از دانشگاه صنعتی اصفهان و دکترای خود را در سال ۱۳۷۶ از دانشگاه شیراز گرفت.
گفت‌وگو با وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در دولت سیزدهم
برای شروع بگویید که سابقه آشنایی‌تان با شهید آیت‌الله رئیسی به شروع کار دولت سیزدهم برمی‌گردد یا قبل از آن هم با یکدیگر آشنا بودید؟
بسم الله الرحمن الرحیم. آشنایی بنده با آقای آیت‌الله رئیسی به دو سه دهه قبل برمی‌گردد. آن زمان ایشان در همدان مسئولیت داشتند. مراسمی در همدان برگزار شده بود و شهید آیت‌الله رئیسی سخنران آن مراسم بود. بنده در آن جلسه با او آشنا شدم، ولی آشنایی و همکاری نزدیکمان به سال 1400 که دولت سیزدهم شروع به کار کرد برمی‌گردد.
ظاهراً شما مسئول ستاد تبلیغاتی ایشان هم بوده‌اید.
بله. در سال 96 قائم‌مقام ستاد شهید آیت‌الله رئیسی و در سال 1400 رئیس ستاد انتخاباتی ایشان در استان همدان بودم.
در طول سال‌هایی که با شهید آیت الله رئیسی همکاری داشته‌اید، آیا خاطره خاصی دارید که ایشان در آن دغدغه ویژه‌ای را مطرح کرده یا تذکری داده باشند؟
قرار بود طرحی در صحن هیئت دولت مصوب شود که بنده رفتم کنار ایشان و خصوصی به ایشان گفتم: «اگر این تصمیم گرفته شود، هم به نفع خود شماست و هم به نفع دولت است.» به من گفت: «دیگر این حرف را نمی‌زنی.» گفتم: «چرا حاج آقا؟!» گفتند: «ما کاری را انجام نمی‌دهیم که به نفع خودمان یا دولت باشد. ما باید کارهایی را انجام بدهیم که به نفع نظام و مردم باشد. هیچ گاه نباید تصمیمی بگیریم که عوام‌گرایانه باشد و دنبال این باشیم که مقبولیت خودمان را افزایش باشیم. اگر اقدامی یا جراحی‌ای که می‌خواهیم انجام بدهیم پشتوانه کار کارشناسی دقیق و درست دارد و به نفع مردم و منافع ملی است، ولو اینکه به ضرر خودمان باشد، باید انجام بدهیم.
در دولت سیزدهم چه سامانه‌هایی برای نیازهای جامعه با پژوهشگران، اساتید دانشگاه‌ها و همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تأسیس شدند و چه نقشی در بهبود ارتباط بین صنعت و دانشگاه و جلوگیری از واردات محصولات مشابه خارجی داشتند؟
در دولت سیزدهم سامانه‌ای تأسیس کردیم برای هم‌رسانی نیازهای جامعه با پژوهشگران و اساتید دانشگاه‌ها. تمامی سازمان‌ها، دستگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و صنایع خصوصی و دولتی نیازها و مشکلات خود را در این سامانه ثبت می‌کنند و دانشمندان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتر نیز موضوع پایان‌نامه و رساله دکتریشان را باید بر اساس نیازهای ثبت‌شده در این سامانه و در حقیقت بر اساس نیازهای جامعه انتخاب کنند. این سامانه «سامانه نان» نام دارد که مخفف عبارت «نظام ایده‌ها و نیازها» است. شهید آیت الله رئیسی مرتب پیگیر کار این سامانه بودند. در کنار آن سامانه جدید «جریان اقتصادی نوین» (جان) را هم به میدان آوردیم.
جریان اقتصادی نوین سامانه جدیدی است که شرکت‌های دانش‌بنیان و هسته‌های فن‌آور محصولاتشان را در آن معرفی می‌کنند و این سامانه به سامانه «توانیران» وزارت صمت متصل می‌شود تا نمونه خارجی محصولاتی را که شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی تولید می‌کنند، وارد نکنند.
ایشان در سفرهای استانی از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها هم بازدید داشتند و حتی گاهی شورای اداری استان‌ها را نیز در محل دانشگاه‌ها برگزار می‌کردند.
از خستگی‌ناپذیری رئیس‌جمهور شهید بسیار گفته می‌شود. شما چه خاطره یا تجربه‌ای از دوران همکاری و هم‌نشینی با ایشان دارید که نشان‌دهنده این ویژگی بارز ایشان باشد؟
شهید آیت‌الله رئیسی همواره می‌گفتند مردم به ما اعتماد کرده‌اند و ما باید تلاش کنیم امانتدار شایسته‌ای برای این اعتماد باشیم. فرصت‌ها مثل ابر و باد می‌گذرند. سعی کنیم تا جایی که امکان دارد مشکلات مردم را برطرف و برای پیشرفت کشور تلاش کنیم و بهره‌وری آن را افزایش بدهیم. می‌گفتند برای اینکه کارتان بی‌نقص باشد از ظرفیت دانشگاه‌ها استفاده کنید. با اساتید دانشگاه‌ها مشورت کنید و نظر نخبگانی را بپذیرید.
چندین بار پیش آمد که روز جمعه از دفتر ایشان تماس گرفتند و پیگیر موضوعاتی شدند. من پیش خودم خجالت می‌کشیدم که روز جمعه رئیس جمهور در دفتر کارش و مشغول پیگیری امور است و منِ وزیر آمده‌ام و در منزل نشسته‌ام.
شهادت می دهم که این مرد بزرگ و الهی لبریز از عشق خدمت به مردم بود. بارها به ما تذکر می‌دادند که اینکه بگویید من نامه زدم و تقاضا داده‌ام کافی نیست، باید پیگیری کنید. کار با پیگیری است که نتیجه می‌دهد.
با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد شهید آیت‌الله رئیسی که شامل تواضع، مهربانی و جدیت در کار بود، چگونه این خصوصیات در تعاملات روزانه ایشان با همکاران و دستگاه‌های مختلف دولت نمود پیدا می‌کرد؟
مهم‌ترین ویژگی ایشان تقوای سیاسی بود. ایشان تقوای سیاسی و نیز تواضع منحصر به فردی داشتند. به همان میزان که اقتدار داشتند و در جلسات هیئت دولت جدیت داشتند و به وقتش مطالبه می‌کردند و تذکر می‌دادند، مهربان و متواضع نیز بودند.
علی‌رغم اینکه گاهی اختلافات و تقابل‌هایی بین دستگاه‌های مختلف به وجود می‌آمد، ولی من هرگز ندیدم که ایشان از کسی غیبت کند. همیشه می‌گفتند سعی کنید برای کسانی که نسبت به دولت انتقاد و حتی قصد تخریب دارند توضیح بدهید و واقعیت را تبیین کنید. هیچ وقت در برابر افرادی که به نحوی یا تخریب می‌کردند یا انتقاداتی داشتند، مسیر تقابل را در پیش نمی‌گرفتند. همیشه یادآوری می‌کردند که حواستان باشد که همه ما در یک تیم هستیم و یک هدف داریم و همگی باید برای کمک به کشور تلاش کنیم.
به نظر من ایشان یک پهلوان سیاسی بود. پهلوان با قهرمان فرق دارد. هر دو ارزشمند هستند، ولی یک قهرمان ممکن است در مسیر رسیدن به قهرمانی خطایی روی حریف انجام بدهد، اما پهلوان کسی است که با رعایت تمام خصوصیات اخلاقی و انسانی مثل ادب، ایمان و تواضع در رقابت شرکت کند. به همین جهت من شهید آیت‌الله رئیسی را یک پهلوان می‌بینم.
علم و فناوری جزو اولویت‌های نظام است و از اهدافی است که پیوسته پیگیری می‌شود، شهید آیت‌الله رئیسی نیز به این اهداف اهمیت زیادی می‌دادند و نسبت به آن دغدغه داشتند. در حوزه وزارتی شما، ایشان چه خطوط و سیاست‌هایی را دنبال می‌کردند؟ همچنین، تأسیس معاونت نوآوری و صندوق علم و فناوری در دولت سیزدهم خود بیانگر اهتمام ایشان به این حوزه است. می‌توانید درباره اقدامات و برنامه‌های ایشان در این زمینه توضیح دهید؟
ایشان همیشه تأکید می‌کردند که باید تلاش کنیم که دانشگاه‌های ما به‌جای پیرو، پیشرو باشند. بر مرجعیت علمی ابرام داشتند و می‌گفتند سعی کنید فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص بیانیه گام دوم انقلاب، سند دانشگاه اسلامی و اهدافی که در نقشه جامع علمی کشور تعیین شده روی زمین نماند. معتقد بودند نقش دانشگاه‌های ما باید در جامعه پررنگ‌تر شود. تحقیقاتشان بر اساس نیاز جامعه و آموزش‌هایشان مهارت‌محور باشد.
یادم هست در دانشگاه امام حسین(ع) برنامه‌ای بود که شهید آیت الله رئیسی نیز به آن دعوت شده بودند. قبل از فرمایشات ایشان بنده به‌عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری صحبت مختصری کردم . یکی از نکات بنده این بود که ما می‌خواهیم آموزش‌های دانشگاهی مهارت‌محور باشد، ولی ابزارش را نداریم. آموزش‌های وزارت بهداشت در دانشگاه‌های علوم پزشکی مهارت‌محور است، زیرا مراکز درمانی و بیمارستان‌ها را در اختیار خود این وزارتخانه است. استاد و دانشجو هر دو به بالین بیمار می‌روند و دانشجوها پروسه درمان، عمل‌های جراحی و... را از نزدیک مشاهده می‌کنند. ولی بنده به‌عنوان وزیر علوم بسترهای لازم را از وزارت صمت، وزارت نفت، راه و شهرسازی و سایر وزارتخانه‌ها در اختیار ندارم. این وزارتخانه‌ها باید دانشجویان ما را برای مهارت‌آموزی و کارورزی و کاربینی بپذیرند، امکانات رفاهی برایشان فراهم کنند و خلاصه این دانشجوها را به نحوی تحویل بگیرند، اما من چنین اختیاراتی ندارم.
شهید آیت الله رئیسی بعد از این صحبت‌ها در خلال فرمایشات‌شان تأکید کردند که صحبت‌های وزیر باید عملیاتی شود. خوشبختانه با همین هدف در برنامه توسعه هفتم حکمی را قید کردیم که در راستای مهارت‌محور کردن آموزش‌های دانشگاهی، وزارت علوم و وزارت بهداشت باید با همکاری یکدیگر دستورالعملی را تهیه کنند که به تصویب هیئت دولت برسد و سپس آموزش‌های دانشگاهی بر اساس آن به سمت مهارت‌محور شدن پیش برود.
اشتغال نخبگان همواره جزو دغدغه‌های مسئولین، به‌ویژه شهید آیت الله رئیسی بوده است. جهش تولیدات دانش‌بنیان نیز در همین راستا و به‌عنوان کلید حل بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور مطرح می‌شود. دولت سیزدهم در این زمینه چه نقش و اقداماتی را ایفا کرده است؟ می‌توانید درباره برنامه‌ها و دستاوردهای دولت در زمینه اشتغال نخبگان و تولیدات دانش‌بنیان توضیح دهید؟
بنده با توجه به مطالعاتی که داشتم، یکی از ضعف‌های وزارت علوم را عدم وجود معاونت فناوری و نوآوری و صندوق عالی تحقیقات و فناوری می‌دانستم. این دو مسئله اولویت‌های بنده بود که بلافاصله پس از انتصاب بنده به‌عنوان وزیر علوم با همکاری سازمان امور اداری استخدامی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگ، هر دو مورد تأسیس شد و مقرر شد 60 درصد از اعتبارات دولتی به این صندوق تزریق و صرف تحقیقات پژوهشی مورد قرارداد بین دانشگاه‌ها و شرکت‌ها شود.
تا قبل از دولت سیزدهم پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد ذیل معاونت پژوهشی بود که آن هم به دلیل گستردگی نمی‌توانست اینها را به‌خوبی مدیریت کند، ولی خوشبختانه با تأسیس معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد که هسته‌های فناور، شرکت‌های دانش‌بنیان را شامل می‌شوند تحت مدیریت منسجم‌تری قرار گرفتند و در طی 32 ماهی که از دولت مردمی سیزدهم گذشت، بیش از 70هزار شغل در شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری ایجاد شده است. ایجاد شغل برای فردی که از سطح بالایی از دانش برخوردار است، سرمایه‌گذاری بسیار سنگین‌تری را می‌طلبد، ولی شهید آیت‌الله رئیسی همواره تأکید داشتند که برای اشتغال نخبگان و دانش‌آموختگان ارشد و دکترا از طریق توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان شغل ایجاد کنید. ایشان تقریباً هر ماه یک جلسه را به جامعه دانشگاهیان کشور اختصاص می‌داد که یا تقدیر از اساتید نمونه بود یا جلسه با دانشمندان برتر و یا دانشجویان.
شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) یازده سال بود که تشکیل نشده بود، ولی در طول دولت ایشان دو جلسه تشکیل و مصوبات بسیار خوبی تنظیم شد. یکی از این مصوبات آیین‌نامه پژوهشگران مستقل بود. تا کنون افرادی که دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری بودند، ولی کارمند دولت نبودند، برای کار پژوهشی مشکل داشتند، ولی الان با این مصوبه یک خانم خانه‌دار تحصیل‌کرده هم می‌تواند به‌عنوان یک پژوهشگر مستقل طرح پژوهشی بگیرد و مسئله بیمه و مالیاتش هم حل شده است. از دیگر مصوبات این شورا برای دانشمندان یک درصد بین‌المللی و ملی است که طبق آن هر سال به چهار دانشجوی دکتری و چهار دانشجوی ارشد سرانه پژوهشی داده شود. در قانون بودجه سال 1403 هم یک ردیف ویژه برای این مصوبه اختصاص داده شده است.
شهید آیت‌الله رئیسی از زمانی که رئیس‌جمهور شدند، تا زمان شهادت‌شان در زمینه حل مسائل معیشتی دانشگاهیان، چه اقداماتی انجام دادند؟ ایشان چگونه به بهبود شرایط مالی و زندگی دانشجویان می‌پرداختند؟
ما در طی این مدت تلاش کردیم تا جایی که امکان دارد نسبت به این مشکلات توجه کنیم، ولی گاهی با کم‌مهری‌هایی هم مواجه بودیم. به‌عنوان مثال طبق قانون بایستی فوق‌العاده ویژه یاوران علمی وزارت علوم به تصویب می‌رسید.
از دولت سیزدهم به بعد کارکنان وزارت علوم «یاوران علمی» لقب گرفته‌اند، چون این قشر کمک‌کار هیئت علمی هستند و در دانشگاه‌ها نقش تربیتی دارند. این فوق‌العاده ویژه برای همه وزارتخانه‌ها تصویب شد، ولی برای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هنوز مصوب نشده و ما پیگیر موضوع هستیم. حتی ما اعلام کردیم که حاضریم این اعتبار از محل درآمد اختصاصی خود دانشگاه‌ها تأمین شود که سازمان امور اداری استخدامی کشور قبول کرد و امیدوارم در بودجه سال 1403 لحاظ شود. در خصوص مسکن هم در تلاش هستیم تا از طریق قانون جهش مسکن و با استفاده از زمین‌های اطراف پردیس مشکل مسکن اعضای هیئت علمی و یاوران علمی را حل کنیم. پایه‌های تشویقی را برای اعضای هیئت علمی از 6 به 60 تا رساندیم و برای یاروان علمی هم مصوب کرده‌ایم که ابلاغ خواهد شد.
در طول 32 ماه خدمت شهید آیت‌الله رئیسی آیا مسئله‌ای وجود داشته که بابت آن ایشان به شما تذکر جدی داده باشند؟
من دو بار از ایشان تذکر جدی گرفتم. یک بار مربوط به بازگشایی دانشگاه‌ها پس از فروکش کردن همه‌گیری کرونا بود. ولی پس از دو سال و نیم کرونا که دانشگاه‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شد بسیاری از خوابگاه‌های خودگردان خصوصی تغییر کاربری داده بودند و مشکلاتی بر سر راه این مسئله وجود داشت. به همین دلیل من تصمیم داشتم که این بازگشایی به شکل تدریجی انجام شود و مصاحبه‌ای هم در این زمینه انجام داده بودم، ولی ایشان در هیئت دولت تذکر جدی به بنده دادند و گفتند می‌روی دوباره مصاحبه می‌کنی و حرفت را پس می‌گیری. آموزش تحت هر شرایطی دوباره باید از سر گرفته شود. با آموزش مجازی بچه‌های مردم و سطح علمی کشور دارد آسیب می‌بیند. بنابراین در اولین فرصت بازگشایی مجدد دانشگاه‌ها باید از سر گرفته شود و اگر هم مشکلی هست، من کمکت می‌کنم که حل شود. ولی نباید به شکل تدریجی انجام شود.
تذکر دوم هم راجع به گزارشی بود که مرتب در فضای مجازی تحت عنوان اخراج اساتید منتشر می‌شد. در آن مقطع بنده در سفر یزد بودم. ایشان تماس گرفتند و با جدیت گفتند: «سریع می‌آیی تهران و این موضوع را پیگیری می‌کنی و توضیح می‌دهی. برو بررسی کن که خدای ناکرده حق کسی ضایع نشود و اگر شده، حتماً جبران شود.» من هم به دنبال دستور ایشان سفرم را نیمه‌تمام گذاشتم و برگشتم و کار را پیگیری کردم. ایشان در خصوص عدالت و حق‌الناس به‌شدت حساس بودند.
جمعه تعطیل نیست!
چندین بار پیش آمد که روز جمعه از دفتر ایشان تماس گرفتند و پیگیر موضوعاتی شدند. من پیش خودم خجالت می‌کشیدم که روز جمعه رئیس جمهور در دفتر کارش و مشغول پیگیری امور است و منِ وزیر آمده‌ام و در منزل نشسته‌ام.