گفت‌وگو با مدیر پژوهشگاه دانش‏های بنیادی

جناب آقای لاریجانی! با توجه به تجربه و سابقه طولانی شما در عرصه سیاست و خدماتی که به نظام جمهوری اسلامی ایران داشته‏اید، می‏خواستم از شما درخواست کنم ارزیابی جامعی از ابعاد مختلف شخصیت شهید آیت‏الله رئیسی بفرمایید.
برای من بسیار سخت است از شخصیتی که شاید بیش از سی سال با هم کار کرده‏ایم و در سفر و حضر با هم بوده‏ایم صحبت کنم. به عقیده بنده شهادت ایشان باعث شد که از ویژگی‏های خاص و دستاوردهایشان رونمایی شود.
در خصوص ابعاد شخصیتی ایشان باید عرض کنم که اولاً فهم ایشان از حل مسائل کشور فهم درستی بود. از روز اول تکلیف را مشخص کرد و گفت ما برای حل مسائل کشور منتظر تصمیم کشورهای دیگر و برداشتن تحریم‏ها نمی‏مانیم. ما باید با امکاناتی که در اختیار داریم و با دست خودمان کشور را پیش ببریم. این فهم درستی از وضعیت بود. ایشان دنیا را محصور در امریکا و چند کشور محدود اروپایی ندیدند. این نکته بسیار مهم است که ما دنیا را وسیع ببینیم و ضمناً فهم درستی از تحولات بین‏المللی داشته باشیم چزا که همه این موضوعات به هم پیوسته است.
مسئله بعدی حساسیت بجا و درست و دقیق ایشان از موضوع مقاومت است. جبهه مقاومت برعکس تبلیغاتی که می‏کنند و می‏گویند ما خرج غزه را می‏دهیم، دارای ارزش‏های اعتباری و امنیتی فراوانی برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده است. همه اینها نشان‏دهنده فهم درست ایشان از مسائل سیاسی و بین‏المللی است.
ایشان به حسن اخلاق مشهور و با مردم همنشین بود و مسائل مردم را درک می‏کرد، اما در چهارچوب درستش، چون برخی ممکن است علایق پوپولیستی داشته باشند و صرفاً برای شوآف به سراغ مردم بروند. اما آقای رئیسی این طور نبود، یک فهم دقیق همراه با برنامه داشت و مملکت‏داری منسجم و معقولی را دنبال می‏کرد. شعارهایی که می‏داد، شعارهای معقولی بود و نیروهای بسیار خوبی را نیز در کابینه جمع کرده بود.
با توجه به دستاوردهای شهید آیت الله رئیسی در زمینه‏های اقتصادی و بازگشایی‏هایی که در سطح بین‏المللی انجام دادند، به نظر شما کدام‏یک از اقدامات ایشان تاثیرگذارترین بوده و چه الگویی برای آینده مسئولین ارائه داده‏اند؟
به نظر بنده ایشان گذشته از توفیقاتی که خودشان داشتند، راهی را نیز برای آینده گشودند و معیارهایی را برای توفیقات آتی در پیش چشم مسئولین قرار دادند. زیرا اگر توفیقات فعلی ایشان نبود، برخی تردید می‏کردند و می‏گفتند حرف‏های شما تئوریک است و ما در واقعیت باید راه دیگری را طی کنیم، اما ایشان ثابت کردند که این طور نیست. شهید رئیسی در تمام بخش‏های اقتصادی ما با دنیا بازگشایی‏هایی انجام دادند که مسئولین قبلی می‏گفتند امکان‏پذیر نیست.
به تولید تحرک بخشیدند و فرموده رهبری که حل مسائل اقتصادی ما از تولید می‏گذرد را دنبال کردند. اگر بین کارگران می‏رفتند، به این خاطر نبود که عکس یادگاری بگیرند، بلکه هدفشان این بود که آن واحد تولیدی را راه بیندازند و زیر پر و بال کارگران را بگیرند تا کار تولید پیش برود. دستاوردهای ایشان در طول این سه سال، چه در عرصه داخلی و چه در عرصه بین‏المللی خطوطی را برای مسئولین تعیین کرد که تا سال‏ها می‏تواند همچنان ثمربخش باشد.
من با ایشان سالیانی دراز همکار و در سفرهای مختلفی همراه ایشان بودم. آقای رئیسی انسان بسیار متواضعی بود.
با توجه به دستاوردها و توفیقاتی که شهید آیت‏الله رئیسی در دوران ریاست جمهوری خود داشته‏اند، می‏خواستم بپرسم که از نظر شما، برجسته‏ترین و مهم‏ترین مسائلی که ایشان در دوران ریاست جمهوری خود حل و فصل کردند، کدام مسائل بودند و چگونه آنها بر بهبود وضعیت اقتصادی و بین‏المللی کشور تاثیر گذاشتند؟
هم در حوزه سیاست داخلی و هم سیاست خارجی موارد بسیار خوبی را سراغ دارم که با همت ایشان راه افتادند. در داخل کشور به‏طور کلی می‏توان به مسائل مربوط به تولید و موانع خاص موجود بر سر راه آن اشاره کرد. یکی از این موارد اعتبارات بانکی است که عمدتاً صرف بنگاه‏داری می‏شد. بانک‏ها باید علی‏القاعده سرمایه را در مسیر تولید به جریان بیندازند، اما متأسفانه به دلیلی که گفته شد تولید وضع خوبی نداشت. البته هنوز هم به حالت ایده‏آل نرسیده است، اما چرخه‏ها به سمت وضعیت مطلوب در حال حرکت است. بانک‏ها از اینکه مدام زمین و مسکن بخرند و فعالیت‏های بدون زحمت ایجاد کنند و به تعبیر دیگر بنگاه‏داری کنند، منع شده‏اند.
مانع بعدی در تولید، مسئله قاچاق و واردات است. خدا رحمت کند آقای رئیسی را. ایشان معتقد نبود که کشور را باید ببندیم و همه اقلام مورد نیاز کشور صرفاً از داخل تأمین شود، بلکه معتقد بود که ظرفیت تولید را باید بالا ببریم. به‏عنوان نمونه در حوزه کشاورزی چیزی که رونق داشت و متأسفانه هنوز هم تا حدودی به همین شکل است، این است که میزان بالایی ارز برای واردات نهاده‏های مختلف تخصیص داده می‏شود که خواهان زیادی هم دارد و سریع انجام می‏شود. اما اگر همین ارز قرار باشد صرف تولید کالاهای اساسی در داخل کشور شود، همه چیز دست به دست هم می‏دهد که این کار انجام نگیرد. آقای رئیسی روی همین نقطه دست گذاشت.
از دیگر دستاوردهای آقای رئیسی ترویج واحدهای تولیدی دانش‏بنیان است. در کشورهای بزرگ و بسیار پیشرفته اقتصادی، مثلاً در آلمان که به تولید زیمنس و بنز و... معروف است 60 درصد تولید صنعتی آن را واحدهای تولیدی کوچک و متوسط بر عهده دارند. بنابراین رشد این واحدها در درجه اول و بعد شبکه شدنشان مهم است، زیرا یک واحد کوچک نمی‏تواند همه مراحل تولید یک محصول پیچیده را انجام بدهد، پس این واحدهای کوچک به شبکه‏ای نیاز دارند که به هم متصل شوند. ایشان کار بسیار بزرگی در این زمینه انجام دادند و بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک را راه انداختند.
گزینهٔ دیگری از این دست در ذهن دارید؟
بله. از دیگر اقدامات مهم ایشان که ناتمام است و ان‏شاءالله رئیس جمهور بعدی باید آن را پیگیری کنند، مسئله تولید نیروی محرکه یا خودروسازی کشور است. قرار نیست خودروهای ما با خودروهای مطرح دنیا وارد بازار رقابت شوند، اما به خاطر امنیت ملی و شرایط بین‏المللی باید مجموعه‏ای از واحدهای نیروی محرکه داشته باشیم که شامل خودروهای شخصی قابل اطمینان برای مردم، خودروهای سنگین و موتورهای مختلف است. ایشان قصد داشت صنعت خودروسازی را از بنیاد متحول و اصلاح کند و در مسیری قرار بدهد که منفعت ملی در آن است. این مسئله یکی از محورهای امنیت ملی ماست. امنیت ملی صرفاً به داشتن نیروی نظامی نیست و شاخص‏های مختلفی از جمله کالاهای اساسی، انرژی و نیروی محرکه و... دارد. نیروی محرکه فقط مختص ساخت خودرو نیست و بحث مهمی در امنیت ملی به شمار می‏رود.
البته توان و استراتژی دفاعی نیز در جای خود بسیار اهمیت دارد. بنده اخیراً مقاله‏ای در یکی از مجلات معتبر خارجی که مسائل نظامی دنیا را مورد بررسی قرار می‏دهد، خواندم که نوشته بود: «حقیقتاً استراتژیست‏های ایرانی در طراحی سیستم دفاعی‏شان نبوغ عظیم تاریخی‏شان را به منصه ظهور رساندند.» ایرانی‏ها در تاریخ به‏عنوان سرداران بسیار باهوش مطرح هستند. اینکه ما یک کشور قوی و دارای توان نظامی باشیم، برازنده ماست، اما نه برای سیطره. سیطره در فرهنگ اسلامی ما معنایی ندارد. آنچه که معنا دارد این شعار قرآنی است که «ما نه ظلم را می‏پذیریم و نه ظلم می‏کنیم.» اینها مفاهیمی بود که آقای رئیسی به دنیا منتقل کرد.
در طول دوره ریاست شهید آیت الله رئیسی، به نظر می‏رسد که دوگانه دیپلماسی و میدان به طرز بی‏سابقه‏ای با هم عجین شده و هماهنگی نزدیک‏تری پیدا کرده بودند. این ارتباط و تعامل چگونه شکل گرفت و چه تأثیری بر سیاست‏های داخلی و خارجی کشور داشت؟
این دوگانه، دوگانه بی‏اساسی بود. این دوگانه را عده‏ای مطرح کردند که بگویند اجازه بدهید ما مسائل کشور را با دیپلماسی حل کنیم. در حالی که کسی جلویشان را در دیپلماسی نگرفته بود، ولی زورشان نمی‏رسید و نتوانستند حل کنند. اگر مقصود گروهی که این دوگانه را مطرح کردند، از میدان توان نظامی باشد، باید گفت که این دو از هم جدا نیست. هیچ دیپلماتی نیست که بدون پشتوانه توان نظامی قدرتمند کشور خود بتواند در مسائل مهم اظهار نظر کند و کاری از پیش ببرد. در تاریخ دیپلماسی دنیا با گفتگوی بدون پشتوانه چیزی تحقق پیدا نکرده است.
بنده در تمام طول جنگ تحمیلی در وزارت خارجه خدمت می‏کردم. در آن دوران ما در سخت‏ترین شرایط از لحاظ تعامل با دنیا قرار داشتیم، ولی پیشرفت‏های ما در جبهه برای ما فرصت‏های دیپلماتیک ایجاد می‏کرد و ما به پشتوانه پیشروی‏هایمان می‏توانستیم تحرکاتی را انجام بدهیم. بنابراین دوگانه‏سازی میدان و دیپلماسی یک دوگانه بی‏اساس و بی‏منطق است. در مقابل اتفاقاً این آقای رئیسی بود که نشان داد چگونه یک دیپلماسی فعال می‏تواند با توانمندی‏های کشور، از جمله توانمندی نظامی و دفاعی پیشرفت کند.
چگونه تعامل بین میدان و دیپلماسی می‏تواند به تقویت نقش و اهمیت ایران در منطقه و جهان کمک کند؟
گروهی که این دوگانه را ایجاد کردند از فضای دکترین مقاومت هم ناراحت بودند. دکترین مقاومت ابتکار حضرت امام بود و مقام معظم رهبری آن را عملیاتی کردند و آن را توسعه و شاخ و برگ دادند و رسید به جایی که امروز جمهوری اسلامی ایران نقشه سیاسی منطقه را با مشارکت وسیع پیش می‏برد. قصد ندارم بگویم این فقط ما هستیم که این نقشه را طراحی می‏کنیم، ولی بدون ما هم این نقشه کامل نمی‏شود. یک چنین اعتباری برای ایران در طول سیصد سال گذشته بی‏سابقه است.
بنابراین دوگانه میدان و دیپلماسی مسیری منحرف و اینکه بعضی با تکرار حرف امثال جان‏کری که می‏گفت منتظر بنشینید تا ما برایتان کاری انجام بدهیم، تصور می‏کردند که شهادت سربازان و سرداران ما مخل دیپلماسی است و سیاست کاملاً اشتباهی بود. ولی شهید رئیسی این سیاست را با قاطعیت کنار زد و تمام توان ملی ما را همراه با یک دیپلماسی فعال برای پیشبرد اهداف و منافع ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران به کار گرفت.
در دیدار اخیر با مقامات کشورها، حضرت آقا فرمودند که از دست دادن شهید آیت‏الله رئیسی شرایط سختی را به وجود آورده است. با این حال، تأکید کردند که ما همانند گذشته این شرایط سخت را به فرصت تبدیل خواهیم کرد. این امر چگونه اتفاق خواهد افتاد؟
این موضوع پدیده جالب و عجیبی است. ما پس از اینکه در شرایط سخت قرار می‏گیریم و با فتانت و دعا و لطف الهی از آن عبور می‏کنیم، تازه از یک سری وضعیت‏های حقیقی پرده‏برداری می‏شود که فرصت‏های جدیدی را به ما نشان می‏دهد. این فرصت‏ها میدانی است برای کسب دستاوردهای جدید تا ما مدار پیشرفت خود را یک مرحله جلوتر ببریم. ما این چرخه را در طول انقلاب تجربه کرده‏ایم و حالا در شهادت این عزیزان نیز این چرخه دوباره تکرار شد.
اولین پدیده‏ای که از آن رونمایی شد رشد، قدرت و پختگی نظام مدنی ما بود. در هر کشوری، حتی کشورهای پیشرفته، اگر برای بالاترین شخصیت اجرایی آن چنین اتفاقی بیفتد، هرج و مرج‏های بسیاری رخ می‏دهد. حداقلش این است که امور متوقف می‏شود، بورس سقوط می‏کند و... ولی در کشور ما چنین اتفاقی نمی‏افتد. حتی پس از شهادت ایشان دیدیم که کشور همچون یک کشتی در دریای بی‏تلاطم به‏آرامی در حال حرکت است و این به دلیل ساختارهای مدنی کشور است.
جمهوری اسلامی صرفاً دیگر یک تئوری روی کاغذ نیست، بلکه یک واقعیت اجتماعی است که محقق شده. اکنون جمهوری اسلامی یک سازمان سیاسی عظیم است که می‏تواند حوادث این چنینی و حتی فتنه‏ها را نیز در خود هضم کند و این نشان از هاضمه بسیار قوی نظام مدنی آن دارد. به علت همین توجه به این جهات اساسی است که دشمنان خارجی و برخی افراد نفهم داخلی سعی دارند حواشی را بزرگ کنند تا این واقعیت‏های اجتماعی آشکار نشود.
آن چیزی که اینها را ناراحت می‏کند این اتفاق جالب است که می‏بینند سازمان ملل، سازمان‏های بین‏المللی و کشورهای بزرگ دنیا در این قضیه با ما همدردی می‏کنند؛ چیزی که تا کنون سابقه نداشته است. از آن سو قرار است سران رژیم صهیونیستی را به‏عنوان مجرم تحت پیگرد قرار بدهند و کشوری مثل آلمان که سینه‏چاک این رژیم غاصب بود، اعلام می‏کند که اگر این حکم تأیید شود، ما هم اطاعت می‏کنیم. اینها همان تحولاتی هستند که عصبانیت امریکا و ایادی آن را برانگیخته. ایران به یک چنین جایگاه بالایی رسیده و دشمنان خونخوارش در حال افول هستند. و قطعاً رئیس جمهور آینده باید شخصی باشد که مسیر رو به قله را با استفاده از این فرصت‏های رونمایی‏شده جلو ببرد.
با در نظر گرفتن شهادت آیت‏الله رئیسی، چه تأثیراتی بر دستیابی به اهداف و آینده ایران تصور می‏کنید؟
اولین خصوصیت ایران پس از شهید آیت‏الله رئیسی، انسجام وسیع ملی است. در ابتدا که ایشان به رئیس‏جمهوری رسید، از دولت ایشان با عناوینی همچون «دولت اقلیت» و... نام می‏بردند. اما آیا این مردمی که برای تشییع جنازه این شهدای بزرگوار به خیابان آمدند اقلیت بودند؟ بنابراین ایران پس از رئیسی دولتی است متحد و یکپارچه. به‏گونه‏ای که دیپلمات مشهور فرانسوی گفته بود: «مردم ایران به لحاظ اقتصادی وضع خوبی ندارند، اما من تعجب می‏کنم که چطور تا این حد از دولتشان حمایت می‏کنند؟!»
این یکی از واقعیت‏هایی بود که رونمایی شد. ایران کنونی ما ایرانی است که به تزهای بیان‏شده در توسعه اقتصادی و روابط سیاسی پایبند است. ایرانی است که در منطقه ظهور وسیعی پیدا کرده و مورد توجه خاص بین‏المللی است. ایرانی است که توان ورود در مسائل خاص بین‏المللی پیدا کرده. ایرانی است که دیپلماسی آن دیگر منتظر این نیست که وزیر خارجه امریکا یا انگلیس و... چراغ سبز نشان بدهند.
ایران سیاست خارجی‏اش را محکم پیش می‏برد. ایرانی است که دوستان منطقه‏ای دارد. همه اینها واقعیت‏هایی از ایران است که پس از شهادت آقای رئیسی از آن رونمایی شده است. اما از این مهم‏تر اینکه این حرکت باید حفظ و روی آن سرمایه‏گذاری‏های وسیعی انجام شود.
آیا می‏توانید در مورد تأکید ویژه شهید آیت‏الله رئیسی بر اهمیت رسانه و تکنولوژی‏های مرتبط با آن در جلسات شورای عالی مجازی توضیح دهید و چگونه فهم او از ساختار جمهوری اسلامی و استظهار به رأی مردم را ارزیابی می‏کنید؟
یکی از توجهات ویژه آقای رئیسی به حوزه رسانه و تکنولوژی‏های مربوط به این عرصه بود. هیچ رئیس‏جمهوری با این دقت و پشتکار در جلسات شورای عالی مجازی شرکت و آن را دنبال نمی‏کرد. البته این آغاز راه است، چون تکنولوژی مربوط به رسانه مرتب در حال پیشرفت و تحول است.
در کنار همه اینها آقای رئیسی فهم درستی نیز از جمهوری اسلامی داشت. این یک نکته بسیار کلیدی است. گاهی دیده‏ایم افرادی که مسئولیتی می‏گیرند فراموش می‏کنند که استظهار به رأی مردم منوط به قانون اساسی است. ملت ایران به کسی کارت سفید یا به‏اصطلاح اختیار تام نداده که هر کاری خواست بکند. این استظهار به رأی مردم بر اساس قانون اساسی است؛ قانونی که ساختار مدنی کشور ما را بر محور ولایت فقیه ترسیم کرده است.
بنابراین مسئولین کشور باید بدانند که بازوان اجرایی‏ای هستند که مشروعیت‏شان به ولایت فقیه تثبیت می‏شود. استظهار به رأی مردم در طول ولایت فقیه است، نه در عرض آن. این سبب می‏شود که مسئول از وجود یک رهبر داهی و باتجربه به‏خوبی استفاده کند. گاهی ممکن است یک مسئول به نتیجه‏ای که رهبر انقلاب رسیده، نرسد. این طبیعی است، ولی باید خودش را موظف به پیاده کردن نظر رهبر انقلاب که نظر مشروع است، بداند. اما متأسفانه در دوره‏های قبل دیدیم افرادی که این ایده‏های کاملاً درست در همه عرصه‏های خارجی و داخلی را صرفاً به دلیل استظهار به رأی ملت نادیده می‏گرفتند و به زوائدی همچون برجام می‏پرداختند که از همان روز اول معلوم بود که نتیجه نمی‏دهد. لذا فهم درست آقای رئیسی از جمهوری اسلامی بسیار ارزشمند و نکته‏ای کلیدی است و نباید در آینده شاهد مسئولینی باشیم که به بهانه استظهار به رأی ملت، قانون اساسی را زیر پا می‏گذارند.
به عنوان سوال آخر به نظر شما آیا رئیس‏جمهور آینده توانایی درک و اجرای مفاهیم کلیدی را دارد؟ به عبارت دیگر شما فکر می‏کنید استفاده از محک‏ها و شاخص‏هایی که به آن اشاره کردید می‏تواند به مردم در انتخاب نامزدهای انتخاباتی کمک کند؟
به نظرم بله. الان راحت‏تر از گذشته است، چون حالا مردم یک سنگ محک دارند، ولی باید ویژگی‏های آقای رئیسی و آنچه که رئیسی را رئیسی کرد، تبیین شود. رئیس جمهور آینده باید مفهوم جمهوری اسلامی، قانون اساسی، ولایت فقیه، سیاست‏های داخلی، توسعه ملی کشور را به‏درستی درک کرده باشد.
راه‏اندازی چرخ‏های تولید با نشستن در اتاق و تصویب چند تا مصوبه انجام نمی‏شود. باید وارد میدان شوند و تک تک واحدها را بررسی کنند و ببینند کدام واحد‏ها و چرا تعطیل شده؟ و بعد کمکش کنند که راه بیفتد.
مسئله مهم دیگر سرمایه‏گذاری در حوزه علوم است. به نظرم یکی از اقدامات بسیار خوب شهید بزرگوار آیت‏الله رئیسی این بود که از علوم غافل نبود، حتی علوم پایه. ایشان در سفرشان به قزوین برای پروژه «شتابگر ملی» که بزرگترین پروژه ملی پیشران کشور است و در قزوین در حال اجراست، مبلغ بسیار سنگینی را اختصاص دادند. این نشان می‏دهد که ایشان مسئله را متوجه شده‏اند. اینها ویژگی‏های مورد انتظار مردم از رئیس جمهور بعدی است.

ترویج واحدهای تولیدی دانش‌بنیان
از دیگر دستاوردهای آقای رئیسی ترویج واحدهای تولیدی دانش‌بنیان است. در کشورهای بزرگ و بسیار پیشرفته اقتصادی، مثلاً در آلمان که به تولید زیمنس و بنز و... معروف است 60 درصد تولید صنعتی آن را واحدهای تولیدی کوچک و متوسط بر عهده دارند. بنابراین رشد این واحدها در درجه اول و بعد شبکه شدنشان مهم است، زیرا یک واحد کوچک نمی‌تواند همه مراحل تولید یک محصول پیچیده را انجام بدهد، پس این واحدهای کوچک به شبکه‌ای نیاز دارند که به هم متصل شوند. ایشان کار بسیار بزرگی در این زمینه انجام دادند و بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک را راه انداختند.

مسئله تولید نیروی محرکه یا خودروسازی کشور
از دیگر اقدامات مهم ایشان که ناتمام است و ان‏شاءالله رئیس جمهور بعدی باید آن را پیگیری کنند، مسئله تولید نیروی محرکه یا خودروسازی کشور است. قرار نیست خودروهای ما با خودروهای مطرح دنیا وارد بازار رقابت شوند، اما به خاطر امنیت ملی و شرایط بین‏المللی باید مجموعه‏ای از واحدهای نیروی محرکه داشته باشیم که شامل خودروهای شخصی قابل اطمینان برای مردم، خودروهای سنگین و موتورهای مختلف است. ایشان قصد داشت صنعت خودروسازی را از بنیاد متحول و اصلاح کند و در مسیری قرار بدهد که منفعت ملی در آن است. این مسئله یکی از محورهای امنیت ملی ماست. امنیت ملی صرفاً به داشتن نیروی نظامی نیست و شاخص‏های مختلفی از جمله کالاهای اساسی، انرژی و نیروی محرکه و... دارد. نیروی محرکه فقط مختص ساخت خودرو نیست و بحث مهمی در امنیت ملی به شمار می‏رود.