همّ و غمّش بر احیای صنعت فضایی و شتابدهی به آن بود
حسن سالاریه دارای مدرک دکتری مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف و استاد تمام و عضو هیئتعلمی این دانشگاه است. انتشار بیش از ۱۷۰ مقاله در مجلات بینالمللی و ۷۰ مقاله در مجلات داخلی و کنفرانسهای ملی و بینالمللی را در کارنامه خود دارد. همچنین مدیریت پروژه بسیاری از طرحهای پژوهشی صنعتی در حوزه هوافضا و مکانیک نیز بخشی از سوابق علمی پژوهشی سالاریه است. سالاریه با حکم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان رئیس سازمان فضایی ایران منصوب شد.
گفت‌وگو با رئیس سازمان فضایی ایران
زمانی که شهید آیتالله رئیسی سکان امور اجرایی کشور را به عهده گرفتند. در آن زمان صنعت فضایی کشور چه شرایطی داشت؟
بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمنِ ٱلرَّحِیم. دولت سیزدهم در شرایطی صنعت فضایی را به عهده گرفت که بسیاری از برنامههای صنعت فضایی به دلیل توقفهای سالهای گذشته به بازنگری و بازبینی جدی نیاز داشتند. در بسیاری از حوزهها مثل حوزه پرتابگر، پایگاه فضایی، زیرساختی و ساخت ماهواره بهشدت نیاز به تغییر رویه بود و به صنعت فضایی شتابی منطقی داده شد.
به هر حال صنعت فضایی در دنیا یک صنعت بسیار استراتژیک و راهبردی محسوب میشود. اگر در سالهای آتی به صورت جدی وارد صنعت فضائی نشویم و نقشآفرینی جدی نداشته باشیم، بهطور حتم در حوزه حکمرانی دچار چالش خواهیم شد.
بر همین اساس دولت سیزدهم و شخص رئیسجمهور فقیدمان شهید رئیسی همّ و غمّشان بر احیای این صنعت و شتابدهی آن قرار گرفت و یک کار تیمی تنگاتنگ و قوی شکل گرفت و همه بازیگران صنعت فضایی از مجموع وزارت ارتباطات، خود شخص آقای وزیر و همچنین سایر حوزهها، وزارت دفاع، وزارت علوم، نیروی هوافضای سپاه و همه نهادهای بازیگر در صنعت فضایی عزمشان را جزم کردند تا با اتحاد و همدلی در این صنعت تحول جدی ایجاد کنند.
اقدام عملی برای این تحول چه بود؟
آقای رئیسجمهور در کمتر از سه ماه پس از تشکیل دولت، شورای‌عالی فضایی را که حدود یازده سال بود با حضور رئیسجمهور برگزار نشده بود - در حالی که این شورا باید هر سال برگزار شود - احیا و از آنجا بازدید کردند. این بازدید از ساعت 6، 7 صبح شروع شد و تا نزدیک ظهر طول کشید.
یعنی 11 سال رؤسای جمهور در این جلسه شرکت نمیکردند و پس از 11 سال شهید آیتالله رئیسی در این جلسه شرکت کردند؟
بله، در برخی از کشورها مثل کشور ما حوزه صنعت فضایی توزیع شده است. به این مفهوم که بخشهای مختلف دولت و حاکمیت بخشی از کار را در صنعت فضایی به عهده دارند. بهطور مثال حوزه پرتاب و پرتابگر جزو وظایف نیروهای مسلح و مجموعه وزارت دفاع است. حوزههای طرحهای ساخت ماهواره، بهرهبرداری از صنعت فضایی با وزارت ارتباطات، وزارت علوم و سایر نهادهاست. در چنین کشورهایی مثل کشور ما که نمونههایی از این دست زیادند، شورای‌عالی فضائی وجود دارد که رئیسجمهور هماهنگکننده و سیاستگذار اصلی آن است. اگر قرار باشد در صنعت فضایی برنامهای بهدرستی انجام شود، باید تمام این نهادها با هم هماهنگ باشند که موازیکاری نشود و به لحاظ زمانبندی همه متعهد شوند که برنامه برنامهریزی شده را در زمان مشخص به اتمام برسانند. این طور نباشد که بخشی از کار انجام شود و بخشی از آن بماند.
ما هم بر اساس قوانین بالادستی چنین شورایی داریم و رئیسجمهور باید این شورا را تشکیل بدهد و در غیبت ایشان، معاون اول ریاست جمهور این کار را انجام میدهد. 11 سال بود که این شورا تشکیل نمیشد. بسیاری از برنامه‌ها به هر حال انجام میشدند، اما انسجام و یکپارچگی وجود نداشت.
هنگامی که ایشان به این کار اولویت دادند برای نیروهایی که در مجموعه کار میکردند چه اتفاقی افتاد؟
اگر صورتجلسات سال به سال شورا را مرور کنید، گزارشی است از انواع پروژههای فضایی تعریف شده و معطل مانده یا پروژههای نیمهتمام و شروع پروژههای جدید که در بارهشان بحث شد. مهمترین پروژهای که در شورای‌عالی اول فضایی در دولت سیزدهم ابلاغ شد، پایگاه چابهار بود که یکی از زیرساختهای بسیار مهم و راهبردی برای صنعت فضایی کشور در آینده خواهد بود.
بعد از آن بحث اصلاح و بازنگری و تدوین برنامه ده ساله فضایی جدید کشور مطرح شد. با توجه به توقفهایی که صورت گرفته بودند و ضرورت رویکردهای جدید در صنعت فضایی باید برنامه جدیدی تدوین میشد. ما یک سال بعد در دی‌ماه 1401 برنامه جدید ده ساله و برنامه راهبردی صنعت فضایی را مجدداً خدمت آقای رئیسجمهور ارائه کردیم و در طول یک سال، چند ده جلسه مفصل کارگروههای تخصصی شورای‌عالی فضائی با حضور بازیگران و نهادهای مختلفی که در صنعت فضایی تأثیرگذارند تشکیل و برنامه و ابعاد مختلفش بازنگری و برنامههای قبلی بازخوانی و نقاط ضعف و قوت برنامه استخراج شدند و بر اساس آن، هدفگذاریهای جدیدی برای ده ساله آتی صنعت فضایی صورت گرفت. این اهداف کاملاً کمّی و کیفی و ملموس بودند و مشخص شده بود که در بازههای زمانی 3 سال به 3 سال 1404، 1407، 1410 باید چه اتفاقاتی بیفتند، چه فناوریهایی توسعه پیدا کنند و چه ماهوارهها، پرتابگرها و زیرساختهایی را توسعه بدهیم. با تشکیل این شورا، هماهنگیها، همقسمیها و همدلیها ایجاد میشود. در سال 1401 برنامه عملاً توسط رئیسجمهور ابلاغ و توشیح شد.
یعنی شروع این برنامه 1401 و پایانش1411 است؟
سال 1410. در 1400 بنا شد پروژههایی را در شورای‌عالی اول فضایی به سرانجام برسانیم و در طول سالهای بعد بسیاری از این پروژهها، از جمله ماهوارههای سنجشی، مخابراتی و... به اتمام رسیدند. این مصوبه جلسه اول شورای‌عالی فضایی در دولت سیزدهم است. در جلسه دوم ملاک ما همان برنامه ده ساله شد. بعد از آن پروژه منظومه ماهوارهای و سپس پروژه خرید ماهوارههای بومی، فعال کردن بخش خصوصی، توسعه پرتابگرهای خانواده قائم، خانواده سیمرغ و خانوادههای مختلف پرتابگرها شروع و در همین دولت انجام شدند.
طی چند ماه گذشته چند پرتاب موفق داشتیم. مثلاً پرتابگر قائم 100 سه پرتاب داشت و در پرتاب سوم به موفقیت رسید که در صنعت فضایی رکورد است. این برنامه‌ها به صورت صریح و مشخص در برنامه ده ساله فضایی کشور آمده‌اند. همه بازیگران صنعت فضایی هم متولی اجرای این برنامه هستند. سازمان فضایی ایران به‌عنوان دبیرخانه شورای‌عالی فضایی، هماهنگ کننده، نظارت‌کننده و دستگاه راهبر این برنامه است.
اشاره کردید که پایان برنامه ده ساله صنعت فضایی سال 1410 است. آیا این برنامه مدون که آقای رئیسجمهور شهیدمان هم توشیح کردند، بهگونهای هست که بسترسازی کند و زمینهای برای ادامه راه توسط دولتهای بعدی باشد یا دچار ضعف و خلل میشود؟
نکته اصلی همین است. در برنامههای راهبردی درازمدت نیاز است که مثل یک دوی امدادی که از یک فرد به فرد دیگر منتقل میشود، انتقال انجام شود و تمام دولتها به اجرای این برنامه پایبند باشند. مثل برنامههای پنج ساله توسعه کشور. برنامه پنج ساله توسعه کشور در یک دولت انجام نمیشود. برنامه ده ساله فضایی کشور هم همین طور است. حوزههای فضایی و راهبردی و بهویژه حوزههایی که با تکنولوژیهای بالا سر و کار دارند؛ در درازمدت جواب میدهند. این طور نیست که مثلاً یک پروژه ماهوارهای از یک دولت شروع شود و در دولت بعد به اتمام برسد. این نوع پروژهها معمولاً دو ساله، سه ساله، چهار ساله هستند و ضرورت دارد که هر دولتی که مشغول به کار میشود، برنامه قبل را با جدیت دنبال کند. عناصر تشکیلدهنده و در واقع مجری آن برنامه باید این نگاه را داشته باشند که این برنامه باید مستقل از دولتها پیگیری شود. طبیعتاً اگر دولتی بخواهد سستی به خرج بدهد یا اولویتش را عوض کند و یا تغییر بدهد، پروژه دچار خدشه و مشکل میشود و طبیعتاً به اهداف بلندمدت مد نظرمان نمیرسیم.
حوزه فضایی یک حوزه راهبردی است و اگر دولتی که مسئولیتی را به عهده میگیرد، در این حوزه کوتاهی کند، بعداً جبران عقبافتادگی ممکن نیست.
به عبارتی شش ماه تأخیر در کار یا کمکاری در این حوزه ممکن است ما را شش سال عقب بیندازد. جمع کردن دوباره متخصصین و نخبهها و هماهنگ کردن تمام دستگاهها زمان میبرد.
و هر قدر موضوع با تکنولوژی بالاتری سر و کار داشته باشد، این قضیه مصداق بیشتری دارد، به دلیل اینکه در حوزههایی که پیچیدگی فناوری دارند افراد نخبه هستند که کار را جلو میبرند. صنعت فضایی صنعتی تحریمی است. نخبگان صنعت فضایی اگر نتوانند در ظرف سه چهار ماه و در مدت کوتاهی کاری را که لازم است پیش ببرند، باید آن حوزه را ترک کنند و صدمهای که وارد میشود صدمه چندین و چند ساله خواهد بود. به هر حال این اتفاق در دولت آقای رئیسی بهخوبی شکل گرفت و این همدلی به وجود آمد. ما دیدیم که پروژههای متعددی در صنعت فضایی در همین دولت تعریف شدند و به نتیجه رسیدند. پروژههای متعددی که از دولتهای قبل باقی مانده بودند، در این دولت به اتمام رسیدند و حتی پرتاب شدند و ماهواره در مدار قرار گرفت، ماهواره پارس1در سال گذشته پرتاب شد. ماهواره طلوع 3، ماهواره ناهید 2 آماده پرتابند و طی چند ماه آینده پرتاب میشوند و در مدار قرار میگیرند.
در سه سال پیش وضعیت صنعت فضایی کشور مطلوب نبود و 11 سال بود که شورایی تشکیل نشده بود و انسجام لازم هم بین دستگاهها وجود نداشت.
انگیزه و انرژی هم نبود.
انرژی خیلی مهم است. شهید آیتالله رئیسی آمدند و به‌عنوان رئیسجمهور در این شورا شرکت و از صنعت فضایی بازدید کردند. ایشان چه کردند که دوباره آن امید و انرژی به حوزه فضایی کشور برگشت؟
حمایتها و پیگیریهای رئیسجمهور به‌عنوان عالیترین مقام اجرایی کشور و آقای وزیر، طبیعتاً در پیشرفت صنعت فضایی اثرگذار است. ما طبق پروتکل و دستورالعملی که داریم هر سه ماه یک بار گزارش وضعیت شورای‌عالی فضائی را به صورت کاملاً مدون و دقیق به دفتر رئیسجمهور ارائه میکردیم و از دفتر ایشان و شخص آقای رئیسجمهور بازخورد میگرفتیم. این یعنی برنامه فضایی کشور در حال پیگیری بود و ما موظف بودیم در موعد مقرر پروژه را تکمیل کنیم. با تشکیل جلسه شورا و هر سه ماه یک بار گزارش دادن، وقتی پروژه عقب میافتاد، علت را خدمت ایشان ارائه میکردیم و بازخورد میگرفتیم. دفتر ایشان و خودشان در سخنرانیهایشان، پیگیری میکردند که معنی و مفهومش این بود که حوزه فضایی مورد نظر ویژه رئیسجمهور است. بدین ترتیب تمام همّ و غمّ ما مصروف اجرای آن پروژهها و برداشتن موانع میشد. در بسیاری از موارد وقتی گزارشی را خدمت رئیسجمهور ارسال میکردیم، دو سه هفته بعد در سخنرانیها روی آن نکته تأکید میکردند و تذکر میدادند.
و آن تذکر باعث میشد که دستگاههای همکار فعال شوند.
آن تذکر باعث میشد که آن دستگاه متوجه بشود که باید با سرعت بیشتری کار را جلو ببرد و برای ما هم انگیزه ایجاد میشد که به هر حال توسط خود رئیسجمهور رصد میشویم.
آیا این مسیر ادامه خواهد داشت؟ یعنی امیدوار باشیم که در سال 1410 آن جایگاه بالا را خواهیم داشت؟
انشاءالله. به هر حال باز هم تأکید کنم که پیگیریها و حمایتهای رئیسجمهور و اعتماد وزیر محترم ارتباطات نقش مؤثر و جدی در این برنامه‌ها داشت. متخصصین صنعت فضایی وقتی این اعتماد و حمایت را میدیدند با انرژی مضاعفی کار میکردند. طبیعتاً شرط تداوم این پیشرفتها هم تداوم آن رویکرد است. اگر آن رویکرد حمایتی پیگیری و اعتماد به متخصصین صنعت فضایی در دولت بعد ادامه داشته باشد، حتما این اتفاق بزرگ به فضل الهی رقم خواهد خورد.
این حوزه کمتر برای مردم تشریح شده است. به چند دستاورد مهم در این حوزه مثل پایگاه چابهار اشاره کنید.
یکی از اتفاقات بسیار ماندگار پرتاب ماهواره خیام بود که دچار چالش بود و محدودیتها و موانعی برای این اتفاق بزرگ وجود داشتند که با پیگیریهای مرحوم شهید وزیر محترم امورخارجه امیرعبداللهیان و پیگیریهای وزارت ارتباطات و شخص رئیسجمهور این ماهواره در سال 1401 توسط ماهوارهبر سایوز پرتاب شد و در مدار قرار گرفت.
رکوردصنعت فضایی
طی چند ماه گذشته چند پرتاب موفق داشتیم. مثلاً پرتابگر قائم 100 سه پرتاب داشت و در پرتاب سوم به موفقیت رسید که در صنعت فضایی رکورد است. این برنامه‌ها به صورت صریح و مشخص در برنامه ده‌ساله فضایی کشور آمده‌اند. همه بازیگران صنعت فضایی هم متولی اجرای این برنامه هستند. سازمان فضایی ایران به‌عنوان دبیرخانه شورای‌عالی فضایی، هماهنگ کننده، نظارت‌کننده و دستگاه راهبر این برنامه است