گفت‌وگو با رئیس سازمان فضایی ایران

زمانی که شهید آیت‏الله رئیسی سکان امور اجرایی کشور را به عهده گرفتند. در آن زمان صنعت فضایی کشور چه شرایطی داشت؟
بِسْمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحْمنِ ٱلرَّحِیم. دولت سیزدهم در شرایطی صنعت فضایی را به عهده گرفت که بسیاری از برنامه‏های صنعت فضایی به دلیل توقف‏های سال‏های گذشته به بازنگری و بازبینی جدی نیاز داشتند. در بسیاری از حوزه‏ها مثل حوزه پرتابگر، پایگاه فضایی، زیرساختی و ساخت ماهواره به‏شدت نیاز به تغییر رویه بود و به صنعت فضایی شتابی منطقی داده شد.
به هر حال صنعت فضایی در دنیا یک صنعت بسیار استراتژیک و راهبردی محسوب می‏شود. اگر در سال‏های آتی به صورت جدی وارد صنعت فضائی نشویم و نقش‏آفرینی جدی نداشته باشیم، به‏طور حتم در حوزه حکمرانی دچار چالش خواهیم شد.
بر همین اساس دولت سیزدهم و شخص رئیس‏جمهور فقیدمان شهید رئیسی همّ و غمّشان بر احیای این صنعت و شتاب‏دهی آن قرار گرفت و یک کار تیمی تنگاتنگ و قوی شکل گرفت و همه بازیگران صنعت فضایی از مجموع وزارت ارتباطات، خود شخص آقای وزیر و همچنین سایر حوزه‏ها، وزارت دفاع، وزارت علوم، نیروی هوافضای سپاه و همه نهادهای بازیگر در صنعت فضایی عزم‏شان را جزم کردند تا با اتحاد و همدلی در این صنعت تحول جدی ایجاد کنند.
اقدام عملی برای این تحول چه بود؟
آقای رئیس‏جمهور در کمتر از سه ماه پس از تشکیل دولت، شورای‏عالی فضایی را که حدود یازده سال بود با حضور رئیس‏جمهور برگزار نشده بود - در حالی که این شورا باید هر سال برگزار شود - احیا و از آنجا بازدید کردند. این بازدید از ساعت 6، 7 صبح شروع شد و تا نزدیک ظهر طول کشید.
یعنی 11 سال رؤسای جمهور در این جلسه شرکت نمی‏کردند و پس از 11 سال شهید آیت‏الله رئیسی در این جلسه شرکت کردند؟
بله، در برخی از کشورها مثل کشور ما حوزه صنعت فضایی توزیع شده است. به این مفهوم که بخش‏های مختلف دولت و حاکمیت بخشی از کار را در صنعت فضایی به عهده دارند. به‏طور مثال حوزه پرتاب و پرتابگر جزو وظایف نیروهای مسلح و مجموعه وزارت دفاع است. حوزه‏های طرح‏های ساخت ماهواره، بهره‏برداری از صنعت فضایی با وزارت ارتباطات، وزارت علوم و سایر نهادهاست. در چنین کشورهایی مثل کشور ما که نمونه‏هایی از این دست زیادند، شورای‏عالی فضائی وجود دارد که رئیس‏جمهور هماهنگ‏کننده و سیاستگذار اصلی آن است. اگر قرار باشد در صنعت فضایی برنامه‏ای به‏درستی انجام شود، باید تمام این نهادها با هم هماهنگ باشند که موازی‏کاری نشود و به لحاظ زمان‏بندی همه متعهد شوند که برنامه برنامه‏ریزی شده را در زمان مشخص به اتمام برسانند. این طور نباشد که بخشی از کار انجام شود و بخشی از آن بماند.
ما هم بر اساس قوانین بالادستی چنین شورایی داریم و رئیس‏جمهور باید این شورا را تشکیل بدهد و در غیبت ایشان، معاون اول ریاست جمهور این کار را انجام می‏دهد. 11 سال بود که این شورا تشکیل نمی‏شد. بسیاری از برنامه‏ها به هر حال انجام می‏شدند، اما انسجام و یکپارچگی وجود نداشت.
هنگامی که ایشان به این کار اولویت دادند برای نیروهایی که در مجموعه کار می‏کردند چه اتفاقی افتاد؟
اگر صورت‏جلسات سال به سال شورا را مرور کنید، گزارشی است از انواع پروژه‏های فضایی تعریف شده و معطل مانده یا پروژه‏های نیمه‏تمام و شروع پروژه‏های جدید که در باره‏شان بحث شد. مهم‏ترین پروژه‏ای که در شورای‏عالی اول فضایی در دولت سیزدهم ابلاغ شد، پایگاه چابهار بود که یکی از زیرساخت‏های بسیار مهم و راهبردی برای صنعت فضایی کشور در آینده خواهد بود.
بعد از آن بحث اصلاح و بازنگری و تدوین برنامه ده ساله فضایی جدید کشور مطرح شد. با توجه به توقف‏هایی که صورت گرفته بودند و ضرورت رویکردهای جدید در صنعت فضایی باید برنامه جدیدی تدوین می‏شد. ما یک سال بعد در دی‌ماه 1401 برنامه جدید ده ساله و برنامه راهبردی صنعت فضایی را مجدداً خدمت آقای رئیس‏جمهور ارائه کردیم و در طول یک سال، چند ده جلسه مفصل کارگروه‏های تخصصی شورای‏عالی فضائی با حضور بازیگران و نهادهای مختلفی که در صنعت فضایی تأثیرگذارند تشکیل و برنامه و ابعاد مختلفش بازنگری و برنامه‏های قبلی بازخوانی و نقاط ضعف و قوت برنامه استخراج شدند و بر اساس آن، هدف‏گذاری‏های جدیدی برای ده ساله آتی صنعت فضایی صورت گرفت. این اهداف کاملاً کمّی و کیفی و ملموس بودند و مشخص شده بود که در بازه‏های زمانی 3 سال به 3 سال 1404، 1407، 1410 باید چه اتفاقاتی بیفتند، چه فناوری‏هایی توسعه پیدا کنند و چه ماهواره‏ها، پرتابگرها و زیرساخت‏هایی را توسعه بدهیم. با تشکیل این شورا، هماهنگی‏ها، هم‏قسمی‏ها و همدلی‏ها ایجاد می‏شود. در سال 1401 برنامه عملاً توسط رئیس‏جمهور ابلاغ و توشیح شد.
یعنی شروع این برنامه 1401 و پایانش1411 است؟
سال 1410. در 1400 بنا شد پروژه‏هایی را در شورای‏عالی اول فضایی به سرانجام برسانیم و در طول سال‏های بعد بسیاری از این پروژه‏ها، از جمله ماهواره‏های سنجشی، مخابراتی و... به اتمام رسیدند. این مصوبه جلسه اول شورای‏عالی فضایی در دولت سیزدهم است. در جلسه دوم ملاک ما همان برنامه ده ساله شد. بعد از آن پروژه منظومه ماهواره‏ای و سپس پروژه خرید ماهواره‏های بومی، فعال کردن بخش خصوصی، توسعه پرتابگرهای خانواده قائم، خانواده سیمرغ و خانواده‏های مختلف پرتابگرها شروع و در همین دولت انجام شدند.
طی چند ماه گذشته چند پرتاب موفق داشتیم. مثلاً پرتابگر قائم 100 سه پرتاب داشت و در پرتاب سوم به موفقیت رسید که در صنعت فضایی رکورد است. این برنامه‏ها به صورت صریح و مشخص در برنامه ده ساله فضایی کشور آمده‏اند. همه بازیگران صنعت فضایی هم متولی اجرای این برنامه هستند. سازمان فضایی ایران به‏عنوان دبیرخانه شورای‏عالی فضایی، هماهنگ کننده، نظارت‏کننده و دستگاه راهبر این برنامه است.
اشاره کردید که پایان برنامه ده ساله صنعت فضایی سال 1410 است. آیا این برنامه مدون که آقای رئیس‏جمهور شهیدمان هم توشیح کردند، به‏گونه‏ای هست که بسترسازی کند و زمینه‏ای برای ادامه راه توسط دولت‏های بعدی باشد یا دچار ضعف و خلل می‏شود؟
نکته اصلی همین است. در برنامه‏های راهبردی درازمدت نیاز است که مثل یک دوی امدادی که از یک فرد به فرد دیگر منتقل می‏شود، انتقال انجام شود و تمام دولت‏ها به اجرای این برنامه پایبند باشند. مثل برنامه‏های پنج ساله توسعه کشور. برنامه پنج ساله توسعه کشور در یک دولت انجام نمی‏شود. برنامه ده ساله فضایی کشور هم همین طور است. حوزه‏های فضایی و راهبردی و به‏ویژه حوزه‏هایی که با تکنولوژی‏های بالا سر و کار دارند؛ در درازمدت جواب می‏دهند. این طور نیست که مثلاً یک پروژه ماهواره‏ای از یک دولت شروع شود و در دولت بعد به اتمام برسد. این نوع پروژه‏ها معمولاً دو ساله، سه ساله، چهار ساله هستند و ضرورت دارد که هر دولتی که مشغول به کار می‏شود، برنامه قبل را با جدیت دنبال کند. عناصر تشکیل‏دهنده و در واقع مجری آن برنامه باید این نگاه را داشته باشند که این برنامه باید مستقل از دولت‏ها پیگیری شود. طبیعتاً اگر دولتی بخواهد سستی به خرج بدهد یا اولویتش را عوض کند و یا تغییر بدهد، پروژه دچار خدشه و مشکل می‏شود و طبیعتاً به اهداف بلندمدت مد نظرمان نمی‏رسیم.
حوزه فضایی یک حوزه راهبردی است و اگر دولتی که مسئولیتی را به عهده می‏گیرد، در این حوزه کوتاهی کند، بعداً جبران عقب‏افتادگی ممکن نیست.
به عبارتی شش ماه تأخیر در کار یا کم‏کاری در این حوزه ممکن است ما را شش سال عقب بیندازد. جمع کردن دوباره متخصصین و نخبه‏ها و هماهنگ کردن تمام دستگاه‏ها زمان می‏برد.
و هر قدر موضوع با تکنولوژی بالاتری سر و کار داشته باشد، این قضیه مصداق بیشتری دارد، به دلیل اینکه در حوزه‏هایی که پیچیدگی فناوری دارند افراد نخبه هستند که کار را جلو می‏برند. صنعت فضایی صنعتی تحریمی است. نخبگان صنعت فضایی اگر نتوانند در ظرف سه چهار ماه و در مدت کوتاهی کاری را که لازم است پیش ببرند، باید آن حوزه را ترک کنند و صدمه‏ای که وارد می‏شود صدمه چندین و چند ساله خواهد بود. به هر حال این اتفاق در دولت آقای رئیسی به‏خوبی شکل گرفت و این همدلی به وجود آمد. ما دیدیم که پروژه‏های متعددی در صنعت فضایی در همین دولت تعریف شدند و به نتیجه رسیدند. پروژه‏های متعددی که از دولت‏های قبل باقی مانده بودند، در این دولت به اتمام رسیدند و حتی پرتاب شدند و ماهواره در مدار قرار گرفت، ماهواره پارس1در سال گذشته پرتاب شد. ماهواره طلوع 3، ماهواره ناهید 2 آماده پرتابند و طی چند ماه آینده پرتاب می‏شوند و در مدار قرار می‏گیرند.
در سه سال پیش وضعیت صنعت فضایی کشور مطلوب نبود و 11 سال بود که شورایی تشکیل نشده بود و انسجام لازم هم بین دستگاه‏ها وجود نداشت.
انگیزه و انرژی هم نبود.
انرژی خیلی مهم است. شهید آیت‏الله رئیسی آمدند و به‏عنوان رئیس‏جمهور در این شورا شرکت و از صنعت فضایی بازدید کردند. ایشان چه کردند که دوباره آن امید و انرژی به حوزه فضایی کشور برگشت؟
حمایت‏ها و پیگیری‏های رئیس‏جمهور به‏عنوان عالی‏ترین مقام اجرایی کشور و آقای وزیر، طبیعتاً در پیشرفت صنعت فضایی اثرگذار است. ما طبق پروتکل و دستورالعملی که داریم هر سه ماه یک بار گزارش وضعیت شورای‏عالی فضائی را به صورت کاملاً مدون و دقیق به دفتر رئیس‏جمهور ارائه می‏کردیم و از دفتر ایشان و شخص آقای رئیس‏جمهور بازخورد می‏گرفتیم. این یعنی برنامه فضایی کشور در حال پیگیری بود و ما موظف بودیم در موعد مقرر پروژه را تکمیل کنیم. با تشکیل جلسه شورا و هر سه ماه یک بار گزارش دادن، وقتی پروژه عقب می‏افتاد، علت را خدمت ایشان ارائه می‏کردیم و بازخورد می‏گرفتیم. دفتر ایشان و خودشان در سخنرانی‏های‏شان، پیگیری می‏کردند که معنی و مفهومش این بود که حوزه فضایی مورد نظر ویژه رئیس‏جمهور است. بدین ترتیب تمام همّ و غمّ ما مصروف اجرای آن پروژه‏ها و برداشتن موانع می‏شد. در بسیاری از موارد وقتی گزارشی را خدمت رئیس‏جمهور ارسال می‏کردیم، دو سه هفته بعد در سخنرانی‏ها روی آن نکته تأکید می‏کردند و تذکر می‏دادند.
و آن تذکر باعث می‏شد که دستگاه‏های همکار فعال شوند.
آن تذکر باعث می‏شد که آن دستگاه متوجه بشود که باید با سرعت بیشتری کار را جلو ببرد و برای ما هم انگیزه ایجاد می‏شد که به هر حال توسط خود رئیس‏جمهور رصد می‏شویم.
آیا این مسیر ادامه خواهد داشت؟ یعنی امیدوار باشیم که در سال 1410 آن جایگاه بالا را خواهیم داشت؟
ان‏شاءالله. به هر حال باز هم تأکید کنم که پیگیری‏ها و حمایت‏های رئیس‏جمهور و اعتماد وزیر محترم ارتباطات نقش مؤثر و جدی در این برنامه‏ها داشت. متخصصین صنعت فضایی وقتی این اعتماد و حمایت را می‏دیدند با انرژی مضاعفی کار می‏کردند. طبیعتاً شرط تداوم این پیشرفت‏ها هم تداوم آن رویکرد است. اگر آن رویکرد حمایتی پیگیری و اعتماد به متخصصین صنعت فضایی در دولت بعد ادامه داشته باشد، حتما این اتفاق بزرگ به فضل الهی رقم خواهد خورد.
این حوزه کمتر برای مردم تشریح شده است. به چند دستاورد مهم در این حوزه مثل پایگاه چابهار اشاره کنید.
یکی از اتفاقات بسیار ماندگار پرتاب ماهواره خیام بود که دچار چالش بود و محدودیت‏ها و موانعی برای این اتفاق بزرگ وجود داشتند که با پیگیری‏های مرحوم شهید وزیر محترم امورخارجه امیرعبداللهیان و پیگیری‏های وزارت ارتباطات و شخص رئیس‏جمهور این ماهواره در سال 1401 توسط ماهواره‏بر سایوز پرتاب شد و در مدار قرار گرفت.

رکوردصنعت فضایی
طی چند ماه گذشته چند پرتاب موفق داشتیم. مثلاً پرتابگر قائم 100 سه پرتاب داشت و در پرتاب سوم به موفقیت رسید که در صنعت فضایی رکورد است. این برنامه‌ها به صورت صریح و مشخص در برنامه ده‌ساله فضایی کشور آمده‌اند. همه بازیگران صنعت فضایی هم متولی اجرای این برنامه هستند. سازمان فضایی ایران به‌عنوان دبیرخانه شورای‌عالی فضایی، هماهنگ کننده، نظارت‌کننده و دستگاه راهبر این برنامه است