مشکل کالای اساسی فورا حل شود حتی با راه‌حل کوتاه‌مدت
سید احسان خاندوزی متولد 1359 و اهل گرگان است. کارشناسی ارشد اقتصاد را از دانشگاه امام صادق(ع) گرفت و دکترای اقتصادش را در دانشگاه آزاد اسلامی به اتمام رساند. خاندوزی پیشتر از آنکه وارد دولت بشود به عنوان نماینده خانه ملت شناخته می شد او در دور یازدهم مجلس شورای اسلامی، به عنوان هفتمین نفر و البته یکی از جوانترین های این دور برگزیده شد. او تا شهریور 1400 در مجلس به عنوان قانونگذار حضور داشت، مدیر کل اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، عضو هیئت مدیره دیده بان شفافیت و عدالت و کارشناس کمیسیون اقتصاد کلان از جمله فعالیت‌های وزیر اقتصاد دولت سیزدهم است.
گفت‌وگو با وزیر امور اقتصادی و دارایی سیزدهم
یکی از مختصات دولت سیزدهم استفاده از نیروهای جوان و اعتماد به آنها در کنار اتکا به نیروهای مردمی در تصمیم‌گیری و مدیریت کلان کشور بود؛ این ویژگی در حوزه های اقتصادی چگونه در منش و رفتار ایشان نمود پیدا می کرد؟
قریب سه سالی که توفیق همراهی و همکاری با آیت‌الله رئیسی را داشتیم فقط کمک‌کار و وزیر کابینه ایشان نبودیم، بلکه در پای مکتب منش سیاسی آیت‌الله رئیسی هم درس آموختیم. همه ما در دولت‌ها و مجالس رجال سیاسی زیادی را دیده‌ایم، اما ممیزات آیت‌الله رئیسی انصافاً چشم‌نواز بود. «ایام خوش آن بود که با دوست به سر رفت.» در آن غزل معروفی که حافظ با این مطلع دارد که: «آن یار کزو خانه ما جای پری بود» که فرشتگان به برکت او می‌آمدند و می‌رفتند. امروز که مقامات کشورهای مختلف برای عرض احترام به پیکر مطهر آیت‌الله رئیسی آمدند، بنده میزبان نخست‌وزیر محترم عراق بودم و به اتفاق ایشان به محضر رهبر معظم انقلاب رسیدیم. در راه ایشان برای من تعریف کرد در آخرین سفری که پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ آیت‌الله رئیسی به بغداد داشتند، تماس گرفتند و گفتند که من امشب را می‌خواهم به زیارت حرم کاظمین بروم و از شما می‌خواهم که زحمتی بکشید. ایشان جواب می‌دهد که در خدمت هستیم. آقای رئیسی می‌گویند برای من در حرم جائی را پیدا کنید که بتوانم از شب تا صبح در آنجا باشم و مزاحمت و رفت و آمد زیادی نباشد و به نیایش و حال خودم بپردازم.
آن گنج سعادت که خدا به این سید بزرگوار داد، از یمن دعای شب و ورد سحری بود. آیت الله رئیسی، هم در سلوک فردی و شخصی بسیار برجسته بود، هم در سلوک اجتماعی. صداقتی که مردم به چشم می‌دیدند و می‌بوییدند، در بیان ایشان موج می‌زد و لذا عامه جامعه با ایشان ارتباط برقرار می‌کرد. برخلاف بسیاری از سیاستمداران که گاهی در بین مردم به بی‌صداقتی شهره هستند، ایشان را دقیقاً با همین وصف صداقت و روراستی با مردم و خدمت بی‌منت و بی‌مزد و بی‌نمایش برای عامه جامعه می‌شناختند.
موضوع مردم یکی از محورهائی است که به نظرم باید بر آن تأکید کرد، ولی ما سرفصل‌های بسیار جالبی را در سلوک آیت‌الله رئیسی شاهد هستیم. فرضاً یکی از اقلام مورد نیاز مردم چند ماهی بود که گران شده بود. وزیر مربوطه در جلسه ستاد اقتصادی گفتند که ما برنامه‌ریزی کرده‌ایم که این مشکلی که را برای سفره مردم به وجود آمده ظرف سه ماه آینده حل کنیم، آقای رئیس جمهور با تندی گفتند سه ماه وقت خیلی زیاد است. فشاری که بر طبقه پایین و متوسط جامعه وارد می‌شود این زمان‌ها را نمی‌طلبد. ما باید در کمتر از یک ماه، ولو با روش‌های کوتاه‌مدت این مسئله را حل کنیم، اما اجازه ندهید که مردم این قدر تحت فشار باشند.
امید‌آفرینی، جلب اعتماد مردم و ایجاد آرامش در جامعه به‌قدری برای آقای رئیسی اهمیت داشت که چندین بار به اعضای هیئت دولت گوشزد کردند که: «آقایان وزرا و اعضای هیئت دولت هر اختلافی دارند، نقد و حتی اگر مشاجره تندی وجود دارد، این را در داخل هیئت دولت مطرح کنید، با صدای بلند هم بگویید، اما آن را همین جا حل و فصل کنید و به فضای عمومی جامعه نکشانید و به اعتماد اجتماعی مردم خدشه وارد نکنید.»
یک بار یکی دو نفر از منتقدین حوزه اقتصادی که جزو معاریف کشور هستند نقدهایی داشتند. از دفتر آقای رئیس جمهور با بنده تماس گرفتند که رئیس‌جمهور می‌خواهند با شما صحبت کنند. عرض کردم در خدمت هستم. حاج آقا آمدند پشت خط و گفتند: «فلان منتقد در موضوع آن سیاست مشخص کشور نقدی را بیان کرده، ولی من به جهت کثرت مشاغلم فرصت ندارم با ایشان صحبت کنم. شما حتماً ایشان را دعوت کنید و وقت مفصلی بگذارید و ببینید جزئیات نقد ایشان چقدر کارشناسی و راهگشا و ناظر به حل مسئله یا صرفاً یک انتقاد سلبی است.»
خاطرم هست یک بار از دفتر رئیس جمهور شهید با بنده تماس گرفتند و گفتند فهرستی از کسانی که صاحبنظر هستند و می‌توانند برای پیشرفت کشور ایده بدهند، اما از ظرفیت آنها استفاده نمی‌شود را تهیه کنید. قرار بود آقای رئیس جمهور با این جمع جلسه بگذارد. گوش آقای رئیس جمهور کاملاً شنوا و آغوشش برای شنیدن انتقادها و نظرات کارشناسی باز بود. اگر کسی واقعاً برای حل مشکل مردم ایده‌ای یا مسیری را پیشنهاد می‌کرد، شهید رئیسی استقبال می‌کردند و نسبت به این مسئله حساسیت داشتند. می‌گفتند دولت مردمی حتماً باید از همه ظرفیت‌های مردم برای حل مسائل کشور استفاده کند.
اقتصاد مقاومتی یکی از مهمترین سرفصل‌های مورد تأکید رئیس جمهور شهید است، شهیدآیت‌الله رئیسی از این الگوی اقتصادی برای حل مشکلات معیشتی مردم چگونه بهره می بردند؟
آیت‌الله رئیسی اهل تظاهر نبودند، اهل عمل بودند. این طور نبود که مکرر از کلمه اقتصاد مقاومتی استفاده کند، اما در مواضع تصمیم‌گیری حساس بود که آن تصمیم در اقتصاد مقاومتی چه تأثیری دارد و اگر این موضوع لحاظ نشده، حتماً دوباره بررسی شود.
در یکی از روزهای چهارشنبه که جلسه دولت خاتمه پیدا می‌کرد، مرا به اتاق دیگری صدا زدند و گفتند ما در فلان نقطه‌ها همچنان از محل تحریم‌ها آسیب‌پذیر هستیم و برای اینکه در این نقاط مقاوم شویم و این اثرات به حداقل برسد بروید با دستگاه‌های اجرایی و همین طور صاحبنظران برای طراحی یک برنامه متمرکز برای مقاوم کردن کشور صحبت کنید که دوباره با یک برنامه سیاسی برون‌زای دیگر دچار تلاطم نشویم و قیمت طلا و ارز و بالتبع قیمت سفره مردم به هم نریزد. ما هم به دنبال دستور ایشان رفتیم یک چهارچوب اولیه‌ای را آماده کردیم، اما در پاسخ نامه خدمت شهید رئیسی نوشتم که این مسئله نیازمند یک اتاق عملیات است و صرفاً با ابلاغ به دستگاه‌ها حل نمی‌شود. آیت‌الله رئیسی به دلیل اهتمامی که نسبت به اقتصاد مقاومتی و آسیب‌ناپذیری آن داشتند، فوراً دستور دادند که این اتاق عملیات را تشکیل بدهید و مسئولیت برگزاری جلسات نیز با وزیر اقتصاد است.
همچنین در خصوص یکی از موضوعات اقتصادی کشور که به نظر می‌رسید ما هنوز خلأ‌هایی داریم، به کمک همکارانم ابعاد دقیق ماجرا را بررسی کردیم و همراه با جزئیات تقدیم شهید رئیسی کردیم. عصر یک پنجشنبه بود که این نامه را تحویل دفتر آقای رئیس جمهور دادم و گفتم هر وقت حاج آقا آمدند، این را تحویل ایشان بدهید. بعد از نماز مغرب همان روز از دفتر ایشان تماس گرفتند و گفتند آقای رئیس‌جمهور گفته‌اند من می‌خواهم با فلانی صحبت کنم. آقای رئیس جمهور فرمودند که: «فلانی! نامه شما قبل از اذان به دستم رسید. فرصت نبود. نمازم را خواندم و بعد نشستم وقت گذاشتم و ابعاد نامه‌ای را که تهیه کرده بودید را مطالعه کردم. به نظر می‌رسد مسئله بجا و جدی‌ای است. شما از فردا جمعه و روز شنبه استفاده کنید و تا آخر وقت اداری روز شنبه برای مسئله راه حل پیدا کنید. این سیره مثال‌زدنی و شاید کم‌نظیر شهید رئیسی در بین رجال سیاسی کشور است.
همچنین ما غیر از دو روز در هفته که جلسات دولت است، یک جلسه مفصل هم صرفاً با موضوع ستاد اقتصادی در خدمت رئیس جمهور بودیم. شاه‌بیت تمام جلسات ستاد اقتصادی مواردی بود که هفته گذشته‌اش در سفره و معیشت مردم مسئله‌ای ایجاد کرده بود، ایشان معتقد بودند ما ظرفیت عظیمی از دستگاه‌های اجرایی، صاحبنظران، کارشناسان و... در کشور داریم که می‌توانیم با بهره‌گیری از آنها اجازه ندهیم که اصلاً مشکلات معیشتی برای مردم به وجود بیاید و نباید به شکل گذشته و انفعالی چاره‌اندیشی کنیم.
یکی از ویژگی‌های بارز شهید جمهور و دولت سیزدهم احیای خط تولید کارخانه ها و بنگاه‌های تولیدی است که به دلایلی نظیر سوءمدیریت از چرخه درآمدزایی و اشتغال خارج شده بود، شهید آیت‌الله رئیسی در خصوص این موارد چه تدبیری اتخاذ می‌کردند؟
گفتگوهای اختصاصی آقای رئیسی با کابینه تا روزی که ایشان به شهادت رسیدند چندان رسانه‌ای نشد و عامه مردم اطلاعی نداشتند، اما این حساسیت را در بیان ایشان، در نوع مواجهه‌اش با مسائل و در سخت‌کوشی‌شان احساس می‌کردند به طور مثال یکی از اتفاقات جالب در دولت آیت‌الله رئیسی این بود که برای هر استانی تعدادی پروژه مشخص که سال‌های قبل فعال بوده و به جهت برخی اهمال‌ها و بی‌توجهی‌ها مدتی غیرفعال شده و یا پروژه‌هایی که نیمه کاره رها شده و اگر راه‌اندازی شود، مردم از آن انتفاع می‌برند را برای استاندار آن استان تعیین می‌کردند و یکی از معاونت‌های ذیل معاون اول را هم برای پیگیری احیای این طرح‌های اقتصادی قرار می‌دادند. به‌عنوان مثال کارخانه‌هایی بودند که تا سال‌های قبل 1500 نفر نیروی تولیدی داشتند و در حال حاضر این میزان به صد فرد شاغل کاهش پیدا کرده بود این موضوع نشان می‌دهد که ظرفیت تولید و صادرات در این کارخانه وجود دارد و فقط باید موانع موجود بر سر راه آن برداشته شود تا این کارخانه دوباره احیا شود.
در آخرین سفر ایشان که به استان مازندران بود، یکی از مواردی که به بنده سپرده شد شرکت صدرا بود. به بنده گفتند شما به‌عنوان وزیر معین این بخش، بروید مشکلات این شرکت و بندر امیرآباد و اتفاقاتی که در آنجا می‌افتد را بررسی کنید. بنده وقتی ورود کردم دیدم واقعاً ایشان چقدر روی نقطه درستی انگشت گذاشته‌اند. یک مجموعه بزرگ تولیدی صادراتی کشور بود که می‌گفتند قبلاً تولیدشان بسیار بالا بوده، ولی در اثر بی‌توجهی‌ها تولید، نیروی کار آن به‌شدت کاهش پیدا کرده است و حالا با پیگیری‌های انجام‌شده به روال قبل از رکود برمی‌گردد. در آنجا یک کشتی‌ای را به من نشان دادند و گفتند این کشتی بسیار بزرگ متعلق به یکی از کشورهای حاشیه خزر است که به لحاظ فنی و تکنولوژیک اتفاقاً کشور نام‌آور و سرآمدی است، اما این کشتی را فرستاده‌اند که ما آن را تعمیر کنیم و این کار برای کشور درآمد ارزی به دنبال دارد. راه‌اندازی مجدد آن مجموعه تولیدی باعث احیای محیط فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی حاضر در آنجا شد.
لطفا از بارزترین ویژگی‌های شهید رئیسی در حوزه حل مشکلات اقتصادی را بیان کنید؟
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد در حوزه اقتصاد عملگرایی شهید رئیسی بود. شاید به دلیل اینکه ایشان قبلاً در قوه قضاییه و درس‌آموخته حقوق و فقه بودند توقع می‌رفت که ایشان صرفاً در مباحث نظری و تئوریک مسلط باشد، اما به هیچ وجه این طور نبود. در مقام رئیس جمهور از مبادی و مبانی و مقدمات سریعاً عبور می‌کردند و صرفاً به دنبال این بودند که تصمیم مورد نظر دولت چه اثری روی اقتصاد دارد. اگر از هیئت دولت پاسخ مشخصی در این خصوص دریافت نمی‌کرد، وزارتخانه مربوطه یا سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی را مکلف می‌کردند که تا هفته بعد اثر آن تصمیم را بر رشد اقتصاد و تورم مورد سنجش قرار دهد و نتیجه را گزارش بدهد و بعد بر اساس آن گزارش تصمیم‌گیری می‌شد.
این جمله شهید رئیسی را حتماً همه اعضای کابینه به‌عنوان خاطره مشترک هیئت دولت ایشان تصدیق خواهند کرد که ایشان می‌گفتند: «سفر رفتن و توافق کردن و یادداشت کردن تفاهم بین کشورها همه و همه مقدمه واجب است، اما مهم این است که آیا فلان سرمایه‌گذاری یا پروژه در کشور انجام شده است یا خیر؟» تمام هم و غم‌شان این بود که این تفاهم‌نامه‌ها برای مردم چه عایدی‌ای دارد.
در مورد برخی ادعاها در مورد شانگهای و بریکس که به غیرعملی بودن اینها اشاره داشت، حرف‌هایی گفته می‌شود. در مورد این امر برای‌مان بگویید.
یکی از بی‌انصافی‌هایی که راجع به ایشان می‌شد این بود که گمان می کردند که این رفت و آمدهای بین‌المللی فقط یک صورت نمایشی از دیپلماسی است. حتی علی‌رغم اینکه دستاوردهای بزرگی مثل عضویت ما در شانگهای و بریکس اتفاق افتاد و می‌دیدند که کشورهای مقابل علی‌رغم تمام سختی‌های کار اقتصادی به دلیل شرایط تحریم باز هم در موضوع همکاری با ما جدیت دارند، ولی باز هم ادعا می‌کردند که این یک دیدار صرفاً دیپلماتیک است. اما برای ما که از نزدیک با آیت‌الله رئیسی کار می‌کردیم قضیه کاملاً جدی بود و می‌دانستیم که اگر گزارشی در زمینه توافقات و تفاهمات ارائه می‌دهیم، ایشان حتماً بعد از گزارش از ما خواهند پرسید که نتیجه‌اش برای مردم چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد به دلیل همین عملگرایی ایشان بود که شاهد بودیم بسیاری از بخش‌هایی که سال‌های سال با کندی حرکت می‌کرد سرعت گرفت. اگر می‌گوییم سال 1402 یکی از بهترین دوران رشد اقتصادی کشور نسبت به پنج شش سال قبل از آن و حتی نسبت به نرخ رشدهای دهه 80 است، به دلیل به حرکت درآمدن چرخ‌های تولید کشور در بخش‌های مختلف انرژی، کشاورزی و... و تمرکز شهید رئیسی برای به سرانجام رساندن طرح‌ها و پروژه‌های راکد و بررسی جزئیات و گرفتن گزارش از فلان سد یا طرح کریدوری در فلان استان تا کارخانه‌هایی است که سال‌ها جلوی چشم مردم خاک می‌خورد و غیرفعال شده بود. ایشان با خستگی‌ناپذیری خود که رهبری عزیز بدان اشاره کردند پروژه‌های بزرگی را رقم زد که ثمره‌اش را در رشد شاخص‌های اقتصادی مشاهده می‌کنید و نه فقط داخلی‌ها و موافقین سیاسی که حتی در گزارش‌های مراجع بین‌المللی از جمله بانک جهانی هم به رشد اقتصادی و کاهش فقر در یکی دو سال گذشته ایران اذعان شده است. شاید به نفع این مراجع بین‌المللی نباشد که به این موضوع اقرار کنند، اما این رشد به‌قدری چشمگیر است که نمی‌توانند آن را کتمان کنند و همه اینها ثمره سلوک مدیریتی شهید آیت‌الله رئیسی است.
به عقیده شما که مدت سه سال به عنوان یکی از اعضای اصلی خانواده دولت سیزدهم محضر شهید آیت الله سیدابراهیم رئیسی را درک کردید، حد تمایز ایشان با برخی از سیاستمداران و تصمیم گیران اقتصادی که ایشان را تبدیل به ملاک و الگو برای حکمرانی می کند، چیست؟
نکته بسیار ویژه در نوع مواجهه شهید رئیسی با مسائل، روشنگری و جامع‌نگری و پرهیز از بخشی‌نگری و درمان‌های کوتاه‌مدت بود. به‌عنوان مثال ایشان وقتی موضوعات مالی مربوط به یکی از نهادها مطرح شد، با در نظر گرفتن اینکه ظرفیت‌ها و امکانات را باید برای تمام مردم و همه بخش‌ها و نیازهای کشور تقسیم کنند، فراتر از همه ملاحظات، فارغ از اینکه فرضاً مسئولین این نهاد به تو نزدیک هستند یا از تو دورند، در دسته سیاسی تو هستند یا دسته سیاسی مقابل تو، به تو کمک کرده‌اند یا نه و...، گفتند ما نمی‌توانیم بقیه کسانی که باید بدهی‌شان را بپردازیم در چه وضعی هستند. بنابراین این کار را بر اساس اولویت انجام بدهید. من نمی‌توانم صرفاً به یک مجموعه خاص توجه کنم. اینها درس‌هایی است که نه در کتاب و کلاس، بلکه از سلوک عملی سیاستمداری همچون شهید آیت‌الله رئیسی که در تراز گام دوم انقلاب اسلامی است، قابل دریافت و هم برای ما که قریب به سه سال توفیق خدمت در محضر ایشان را داشتیم و هم برای سیاستمداران آینده کشور بسیار عبرت‌آموز است.
اجازه ندهید که مردم این قدر تحت فشار باشند
موضوع مردم یکی از محورهائی است که به نظرم باید بر آن تأکید کرد، ولی ما سرفصل‌های بسیار جالبی را در سلوک آیت‌الله رئیسی شاهد هستیم. فرضاً یکی از اقلام مورد نیاز مردم چند ماهی بود که گران شده بود. وزیر مربوطه در جلسه ستاد اقتصادی گفتند که ما برنامه‌ریزی کرده‌ایم که این مشکلی که را برای سفره مردم به وجود آمده ظرف سه ماه آینده حل کنیم، آقای رئیس جمهور با تندی گفتند سه ماه وقت خیلی زیاد است. فشاری که بر طبقه پایین و متوسط جامعه وارد می‌شود این زمان‌ها را نمی‌طلبد. ما باید در کمتر از یک ماه، ولو با روش‌های کوتاه‌مدت این مسئله را حل کنیم، اما اجازه ندهید که مردم این قدر تحت فشار باشند