ریحانه میرحسینی
کارشناس ارشد ادبیات

دو روایت از شاهنامه درباره نوروز
شاهنامه فردوسی، کتاب باستانی ایرانیان، که شامل داستان­‌های اساطیری بسیاری است، اهمیت ویژه‌­ای به عید نوروز باستانی داده است و در اکثریت داستان­‌های خودش به نوروز و فصل بهار اشاره کرده است. مانند: همه ساله بخت تو پیروز باد/ همه روزگار تو نوروز باد. ولی اصل جریان را برایتان بگویم: دو قصه از عید نوروز تعریف می‌کنند و به داستان‌های شاهنامه فردوسی نسبت می‌دهند، اولی را به جمشید، یکی از پادشاهان شاهنامه انتساب می‌کنند و می­‌گویند که او پایه‌گذار عید نوروز بوده است و با تلاش­ های فراوانی که در راه بی­‌مرگی خود انجام می‌دهد سرانجام تسلیم مرگ می‌شود و تخت و تاجش به دیگری می‌رسد. ولی بعضی از افراد نظر دیگری دارند و عید نوروز را به سیاوش نسبت می­‌دهند و اعتقاد دارند که نوروز نماد گیاهی است که از خون سیاوش به وجود آمده که در زمستان می­‌میرد و به زمین می‌رود و با آمدن بهار و سرسبز شدن گیاهان جان دوباره گرفته و رشد می‌کند.
عید نوروز میان شاعران بزرگ شعر و ادب
عید نوروز میان شاعران خوش ذوق فارسی همیشه مورد توجه بوده و در دیوان اشعار آن­ها حسابی جایگاه ویژه‌­ای دارد. یکی از این شاعران بزرگ مولانا است که چه در رباعی و چه در غزل از عید نوروز یاد کرده است. در یکی از غزل­‌هایش می‌­سراید:
دی شد و بهمن گذشت فصل بهاران رسید
جلوه گلشن به باغ همچو نگاران رسید
زحمت سرما و دود رفت به کورو کبود
شاخ گل سرخ را وقت نثاران رسید
در این غزل می‌بینید که مولانا با چه ظرافت و زیبایی­ رفتن فصل سرما را توصیف کرده و آمدن بهار و نوروز را همراه با گل­‌های سرخ و سرزندگی مژده داده است. مولانا در یکی از رباعیات خودش می‌گوید: شادند جهانیان به نوروز و به عید/ عید من و نوروز من امروز تویی. و در اینجا به کمک نوروز و بهار، معشوق را می‌­ستاید و می‌­گوید همه در فکر بهار و نوروز هستند ولی تمام فکر و ذکر من در پیش یار است، این یکی دیگر از ویژگی­‌هایی است که شاعران بزرگ با کمک بهار و نوروز به شعر سرودن مشغول می‌شوند.
اما نمی‌شود بی­‌آنکه از حافظ و سعدی هم یادی کنیم و بیت­‌های زیبای آن­ها را بخوانیم راحت رد شویم. در نظر سعدی بهار این‌گونه به تصویر کشیده شده است: برآمد باد صبح و بوی نوروز/ به کام دوستان و بخت پیروز/ مبارک بادت این سال و همه سال/ همایون بادت این روز و همه روز/
یا در جای دیگر می­‌گوید: برخیز که می‌رود زمستان/ بگشای در سرای بستان/ برخیز که باد صبح نوروز/ در باغچه می‌کند گل افشان/.
در دیوان سعدی عید نوروز و فصل بهار در جای جای آن دیده می‌شود وهرکدام به گونه‌­ای زیبایی خاص خود را دارد و به موضوعی جدید اشاره می‌کند که پیشنهاد می‌شود حتماً سری به این بیت‌­ها بزنید.نفر بعدی که معرف حضور همه شما است حافظ شیرازی است. خیلی از مردم عزیز کشورمان در هنگامی که سال نو می‌شود تفألی به دیوان این شاعر محبوب می­‌زنند و سال خود را زیباتر شروع می‌کنند. حافظ می‌­گوید: ز کوی یار می‌­آید نسیم باد نوروزی/ از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی/ به صحرا رو که از دامن غبارغم بیفشانی/ به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی/
البته شاعران دیگری مانند فرخی، سنایی، منوچهری، جامی و... هم شعرهایی درباره نوروز گفته‌­اند که این موضوع به اهمیت آن در شعر و ادب فارسی طی سالیان مختلف اشاره دارد.
نوروزنامه خیام یک اثری بهاری
هر زمان که حرفی از نوروز، این عید باستانی می‌شود امکان ندارد که یادی از نوروزنامه خیام نشود. حکیم عمر خیام که نام و آوازه‌­اش را با رباعیات بسیار شیرین و پندآموزش می‌شناسید یکی از خوش ذوق‌ترین و باهوش‌ترین شاعران دوره سلجوقی است و در نیشابور به دنیا آمد. خیام آثار فراوانی در زمینه­‌های مختلف دارد ولی معروف‌ترین آن­ها رباعیات اوست و بعد از آن می‌رسیم به نوروزنامه که اثری است منسوب به او و درباره جشن­‌ها و آیین­‌های نوروزی ایرانیان است. خیام نیشابوری با دقت فراوان و ویژه­ای چگونگی و شکل‌گیری آیین‌­های نوروزی را گفته است ولی چون این اطلاعات بر پایه اساطیر ایرانی است ممکن است برایشان سند تاریخی یا دلیلی قانع‌کننده پیدا نشود اما آنچه که مهم است خود این کتاب است که می‌تواند در تعطیلات عید نوروز نظر شما را به خودش جلب کرده و با مطالعه آن سرگرم شوید و درباره آیین­‌های نوروزی بیش از پیش بدانید. نوروزنامه چندین سرفصل دارد که هرکدام به موضوعی خاص اختصاص پیدا کرده مانند آغاز کتاب، درباره شمشیر، تیر و کمان، اسب، قلم، خاصیت روی نیکو و... این کتاب را دکتر مجتبی مینوی تصحیح و منتشر کرد و نشرهای بسیار زیادی آن را به چاپ رساندند که می‌­توانید تهیه کنید و از خواندن آن در عید نوروز لذت ببرید.
با رباعی­ از خیام با شما خداحافظی می‌کنم و عید نوروز بر شما مبارک و خوش.
بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است
از دی که گذشت هرچه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است