پایان تلخ یک سال آرام برای تیم ملی
جام از دست قلعه‌نویی لغزید
آرمن ساروخانیان
روزنامه نگار
در آخرین روزهای سال 1401 بود که امیر قلعه‌نویی به عنوان سرمربی تیم ملی انتخاب شد. همکاری فدراسیون فوتبال و کارلوس کی‌روش بعد از جام جهانی زمستانی به پایان رسید و مهدی تاج با آگاهی از مشکلات مالی فدراسیون تصمیم گرفت نیمکت تیم ملی را به سرمربی ایرانی بسپارد. قلعه‌نویی جدی‌ترین گزینه بود و با جدایی از گل‌گهر برای دومین بار به نیمکت تیم ملی رسید.
او کارش را با دو شعار عمده جوانگرایی و تغییر نگرش تاکتیکی شروع کرد، ولی گذشت زمان نشان داد که برای رسیدن به ایده‌آل‌هایش کار خیلی سختی دارد. قلعه‌نویی بعد از مدتی مدعی شد که با توجه به فاصله کوتاه تا جام ملت‌های آسیا جوانگرایی را به تأخیر می‌اندازد و تغییر سبک هم نیاز به زمان و بازی‌های تدارکاتی بیشتری دارد.
یکی از دردسرهای تیم ملی در مسیر جام ملت‌ها پیدا کردن حریفان تدارکاتی قدرتمند بود. این مشکل خودش را از همان اردوهای نخست نشان داد. تیم ملی در اردوی فروردین با روسیه و کنیا روبه‌رو شد که اولی به دلیل تحریم فیفا گزینه‌های محدودی دارد و دومی به تازگی از تعلیق خارج شده بود. ایران در اولین بازی قلعه‌نویی مقابل روسیه در ورزشگاه آزادی نمایش خوبی داشت و به تساوی یک بر یک رسید. چند روز بعد هم اولین برد این مربی با نتیجه دو بر یک مقابل کنیا ثبت شد.
قهرمانی در کافا
اردوی خرداد ماه تیم ملی به حضور در تورنمنت کافا گذشت. شرکت در مسابقات آسیای میانه منتقدان زیادی داشت و قلعه‌نویی هم ابتدا چندان موافق نبود، ولی در نهایت تیم ملی با تمام ستارگانش به این تورنمنت تازه‌تأسیس رفت. بازی‌های مرحله گروهی مقابل افغانستان و قرقیزستان با بردهای پرگل به پایان رسید و تیم ملی در سخت‌ترین بازی‌اش ازبکستان را در فینال با یک گل برد و قهرمان شد.
تیم ملی شهریور ماه به صوفیه سفر کرد و در خانه بلغارستان به برتری یک بر صفر رسید. بازی بعد این اردو در تهران مقابل آنگولا بود که شاگردان قلعه‌نویی به برتری 4 بر صفر رسیدند.
فتح تورنمنت اردن
تورنمنت اردن در مهر ماه محک نسبتاً خوبی بود و تیم ملی بعد از برتری سه بر یک مقابل میزبان در نیمه‌نهایی، قطر کی‌روش را در فینال با 4 گل شکست داد. اتفاق تلخ این بازی مصدومیت شدید پورعلی‌گنجی بود و بعد از جراحی زانو جام ملت‌ها را از دست داد.
اولین شوک در تاشکند
قلعه‌نویی آبان ماه اولین بازی‌های رسمی‌اش را تجربه کرد. تیم ملی در مقدماتی جام جهانی هنگ‌کنگ را با 4 گل شکست داد، ولی در تاشکند مقابل ازبکستان با تساوی 2-2 متوقف شد. اتفاق مهم این اردو قهر احمد نوراللهی به دلیل نیمکت‌‌نشینی بود که به قیمت خط خوردن او از جام ملت‌های آسیا تمام شد. خط دفاع تیم ملی هم در تاشکند پراشتباه بود و بعد از این بازی اولین موج انتقادات از عملکرد تیم ملی مطرح شد. البته اعضای کادر فنی معتقد بودند که مصدومیت نیمه اول قدوس نظم و ساختار تیم ملی را به هم ریخت و عامل از دست رفتن برتری بود.
دی ماه جام ملت‌ها فرا رسید، ولی تیم ملی قبل از شروع تورنمنت دو بازی تدارکاتی داشت که بورکینافاسو را دو بر یک و اندونزی را پنج بر صفر شکست داد.
صعود کم‌نقص از مرحله گروهی
تیم ملی مرحله گروهی جام ملت‌های آسیا را بدون مشکل پشت سر گذاشت. شاگردان قلعه‌نویی موفق شدند فلسطین، هنگ‌کنگ و امارات را ببرند و سرگروه شوند. البته تیم ملی در برابر پرسینگ هنگ‌کنگ به دردسر افتاد و انتقادهایی از تیم ملی مطرح شد که اعضای کادر فنی را ناراحت کرد. با این حال شکست غافلگیرکننده ژاپن مقابل عراق و عملکرد پرنوسان کره جنوبی در برابر رقبای مرحله گروهی نشان داد که بردهای تیم ملی در مرحله گروهی کم‌اهمیت نبوده. قطر، ایران و عراق تنها تیم‌هایی بودند که مرحله گروهی را با 9 امتیاز به پایان بردند.
عبور از تله هکتور کوپر
پیش از آخرین بازی مرحله گروهی این بحث مطرح شده بود که آیا تیم ملی باید برای برد بازی کند یا با شکست مصلحتی مسیر آسان‌تری برای مرحله حذفی داشته باشد؟ قلعه‌نویی اما ترجیح داد با تمام قوا به زمین برود و تیمش سرگروه شد تا در مرحله یک هشتم نهایی با سوریه روبه‌رو شود.
سوریه که به عنوان تیم سوم و با تنها یک گل زده صعود کرده بود حریف آسانی به نظر می‌رسید. تیم ملی در این بازی شروع خوبی داشت و بعد از هدر دادن چند موقعیت خوب با پنالتی طارمی در نیمه اول به برتری رسید. در نیمه دوم اما غافلگیری بزرگی در انتظار تیم ملی بود. شاگردان هکتور کوپر که با نظم زیادی بازی می‌کردند در یک لحظه غفلت بازیکنان تیم ملی به پنالتی رسیدند و خریبین آن را به گل تساوی تبدیل کرد. شوک دوم اخراج طارمی در دقیقه 90 بود تا سی دقیقه پراضطراب در انتظار ملی‌پوشان باشد. ایران با یک یار کمتر وقت اضافه را کنترل کرد و در ضربات پنالتی بدون اشتباه بود تا به لطف مهار یک پنالتی توسط بیرانوند صعود کند.
حماسه شکست سامورایی‌های آبی
بازی بزرگ تیم ملی در یک چهارم نهایی مقابل ژاپن بود؛ جدالی که پیش از شروع تورنمنت تصور می‌شد در فینال رخ بدهد. ژاپن با ستارگان پرشمارش و بردهای پرگلی که در بازی‌های دوستانه به دست آورده بود در قامت مدعی اصلی به قطر رفته بود، ولی شکست مقابل عراق و تزلزل خط دفاع و دروازه‌بانش تردیدهایی درباره قهرمانی این تیم بوجود آورد. تیم ملی بر خلاف رویه قبل این بازی را با ترکیب و تاکتیکی محتاطانه شروع کرد و کاملاً عقب نشست. با این حال یک لحظه ناهماهنگی در ساختار دفاعی به ژاپن فرصت داد که پیش از پایان نیمه اول به گل برسد. بازی در نیمه دوم کاملاً دگرگون شد؛ خط دفاع جلوتر رفت و ارسال توپ‌های بلند برای آزمون و محبی مدافعان ژاپن را مستأصل کرد. گل تساوی روی همکاری این دو بازیکن زده شد و با ادامه فشار، تیم ملی در دقایق تلف شده به یک پنالتی رسید که با ضربه دقیق جهانبخش به گل برتری تبدیل شد. به نظر می‌رسید که با این برد و شکست کره جنوبی مقابل اردن در اولین بازی نیمه‌نهایی، مسیر قهرمانی تیم ملی هموار شده باشد، ولی یک غافلگیری بزرگ در انتظار فوتبال ایران بود.
کیش و مات قلعه‌نویی به دست مارکز
قطر روی کاغذ حریف ایده‌آلی بود؛ تیمی که شش بازی قبلی‌اش را به ایران باخته بود و در ده بازی اخیرش نتوانسته بود برابر تیم ملی به برتری برسد. البته نمایش تهاجمی میزبان در این تورنمنت هشدار می‌داد که کار آسانی در انتظار شاگردان قلعه‌نویی نیست. تینتین مارکز که یک ماه مانده به شروع مسابقات جانشین کی‌روش شده بود، تیم هماهنگی داشت که فقط در بازی یک چهارم نهایی مقابل ازبکستان به بن‌بست رسید و به لطف ضربات پنالتی صعود کرد.
با گل زودهنگام آزمون تصور می‌شد که یک برد آسان در انتظار ایران باشد، ولی تیم ملی به دلیل ترکیب اولیه نامناسب، هماهنگی و کیفیت بازی با ژاپن را نداشت و قطر پیش از پایان نیمه اول با حملات سریعش به دو گل رسید.
قلعه‌نویی در شروع نیمه دوم ترکیبش را اصلاح کرد و با اضافه کردن محبی و میلاد محمدی تلاش کرد به چیدمان بازی با ژاپن نزدیک شود. یک پنالتی جنجالی به جهانبخش کمک کرد گل تساوی را بزند و بازی با برتری نسبی ایران پیش می‌رفت، ولی قطر روی سرعت بالای مهاجمانش یک بار دیگر خط دفاع تیم ملی را غافلگیر کرد و معز علی با یک ضربه آرام زمینی میزبان را به گل سوم رساند. قلعه‌نویی برای فرار از حذف به سمت توپ‌های بلند رفت، ولی مارکز با اضافه کردن مدافعان سرزن راه حملات هوایی را بست. اکرم عفیف که در این بازی به کابوسی برای مدافعان تیم ملی تبدیل شده بود، در دقیقه 91 آخرین ضربه را زد و با فرارش عامل اخراج خلیل‌زاده شد. تیم ملی در ثانیه‌های پایانی دو فرصت خوب داشت، ولی ضربات جهانبخش و اسدی گل نشد تا تیم ملی مثل چهار سال قبل پای فینال جام ملت‌ها ناکام شود. انتقاد دیگر از قلعه‌نویی بازی ندادن به قایدی بود؛ بازیکنی که در تیم منتخب تورنمنت در قرار گرفت.
از محاکمه تا مماشات
بعد از حذف تیم ملی در یک چهارم نهایی جام ملت‌های 2007 مقابل کره، قلعه‌نویی 16 سال بعد دومین فرصتش برای قهرمانی آسیا را از دست داد. او در بازگشت از مالزی مدعی شد که بدون شکست از تیم ملی برکنار و در تلویزیون محاکمه شده، ولی این بار رسانه‌ها اکثراً با قلعه‌نویی همراه بودند و در مصاحبه تلویزیونی از چالش با او پرهیز شد.
سرمربی تیم ملی با چند پارامتر آماری تلاش کرد که از تصمیماتش و نمایش تیم ملی دفاع کند و باخت به قطر را تنها نتیجه بدشانسی و اتفاقات دانست. او با وجود دریافت سه گل از قطر مدعی شد که تیم ملی دومین ساختار دفاعی برتر تورنمنت را داشته. این دفاعیه اما مورد قبول افکار عمومی قرار نگرفت. شاید دیگر هرگز تیم ملی چنین فرصتی نداشته باشد که با شکست دادن قطر و اردن قهرمان آسیا شود، با این حال قلعه‌نویی مقابل عنابی‌ها باخت تا انتظار برای رسیدن به فینال و قهرمانی قاره به نیم‌قرن برسد.
دستاوردهای محدود
اگر مبنای بررسی عملکرد قلعه‌نویی را در پایان سال دو هدف اولیه‌اش بدانیم، تیم ملی در این مدت تحول چندانی نداشته است. او با توجه به اهمیت جام ملت‌ها جوانگرایی را به سال آینده موکول کرد. ایران مسن‌ترین تیم حاضر در تورنمنت بود، ولی این تجربه بالا هم نتوانست در لحظات سخت برای موفقیت کافی باشد.
ادعای تغییر نگرش قلعه‌نویی را هم باید در بازی‌های بزرگ ارزیابی کرد. تیم ملی در این مدت بردهای پرگلی داشته، ولی اکثر آنها روبه‌روی تیم‌های ضعیفی مثل افغانستان، قرقیزستان و اندونزی به دست آمده است. مهم‌ترین برد سال گذشته تیم ملی مقابل ژاپن ثبت شد که نتیجه بازی بسته و محتاطانه بود.
ارائه فوتبال هجومی مقابل حریفان تراز اول، مشابه بردهایی که ژاپن مقابل امثال آلمان و ترکیه به دست آورد، دستاورد خیلی بزرگی است، ولی جام ملت‌ها نشان داد که فعلاً ابزار فنی کافی برای چنین سبکی وجود ندارد. از طرف دیگر ساختار دفاعی تیم ملی در بازی‌های حساس مقابل ازبکستان و قطر پراشتباه بود و نیاز به بازنگری دارد.
دورنمای تیم ملی
تمرکز تیم ملی در سال 1403 روی مسابقات مقدماتی جام جهانی 2026 خواهد بود. شاگردان قلعه‌نویی بعد از کسب 4 امتیاز در دو بازی، فروردین ماه دو بازی رفت و برگشت مقابل ترکمنستان دارند و خرداد ماه باید با هنگ‌کنگ و ازبکستان بازی کنند.
عبور از این مرحله برای تیم ملی کاملاً در دسترس است و با توجه به اضافه شدن سهمیه آسیا به 5/8 تیم بعید است مشکل چندانی برای چهارمین صعود متوالی به جام جهانی وجود داشته باشد، ولی از قلعه‌نویی انتظار می‌رود که در دو سال باقی‌مانده تا جام جهانی بازیکنان جوان‌تری را وارد فهرست و ترکیب تیمش کند.
طبق گفته مدیران فدراسیون فوتبال، نیمکت تیم ملی در صورت صعود به جام جهانی در اختیار قلعه‌نویی خواهد بود، ولی تجربه فوتبال ایران نشان می‌دهد که نمی‌توان از حالا آن را قطعی دانست. عملکرد قلعه‌نویی در ماه‌های آینده کاملاً زیر ذره‌بین است و رسانه‌ها و کارشناسان به اندازه سال گذشته با او مهربان نخواهند بود.
