یک نگاه کلی
اولین دوره نمایشگاه مجازی در بحبوحه کرونا و سال 1399 برگزار شد و حالا باورش سخت است که اتفاق عظیمی که در سال اول افتاد در اکثر شاخص‌های آماری پایین‌ترین رتبه را در برابر سال 1402 دارد. محصولات عرضه شده در سال 1399 نزدیک به 163هزار و500 مورد بودند که این عدد در سال 1402 به حدود  269هزار و500 مورد رسید. تعداد خریداران هم با افزایشی حدود 19 هزار نفری از 161 هزار نفر به  180هزار و500 نفر جهش کرد. در سال 1399 حدود یک میلیون و 365هزار نسخه فروش رفت و این عدد بعد از دو سال کاهش، در سال 1402 به حدود یک میلیون و 370 نسخه رسید. همچنین تعداد سبدهای سفارش از 224 هزار سبد به 263 هزار و600 سبد خرید افزایش پیدا کرد.همچنین حدود 110 هزار نفر از رفقای کتابخوان فقط در این نمایشگاه به شکل مجازی حضور داشته‌‌اند. و نکته بسیار جذاب و جالب اینکه میان حدود 495 هزار خریدار، تنها نزدیک به 15 هزار نفر از هر چهار نمایشگاه مجازی خرید کرده‌اند و همان‌طور که حدس زده‌اید نگارنده این سطور خودش یکی از همین 15 هزار تاست!

نگاهی جزئی به یک نگاه کلی
یک مرور خیلی فوری روی نمودارهای کتابچه نشان می‌دهد که گرچه آمار دو سال 99 و 1400 در عمده موارد به هم نزدیک هستند اما در سال 1401 و با بازگشایی نمایشگاه حضوری، نمایشگاه مجازی بسیاری از جذابیت‌های خودش را از دست می‌دهد. در ادامه سال 1402 سال خیلی بهتری برای سایت فروش مجازی بود. احتمالاً یکی از دلایل اصلی افزایش اقبال به نمایشگاه مجازی باید این باشد که در این دوره کتابفروشی‌های محلی به سامانه نمایشگاه وصل شدند و موجودی آنها برای فروش در سایت عرضه شد که این خودش یعنی تقریباً تمام عناوین ناشرانی که در نمایشگاه شرکت نکرده بودند در بخش مجازی قابل سفارش و خرید بود. البته فرو نشستن ذوق حضور در نمایشگاه- که دلایلش خود مقاله مفصلی می‌طلبد- هم در زمینه اقبال مجدد به سامانه فروش مجازی تأثیر درست و درمانی داشت.

چند تومان و در چه زمینه‌ای؟
این بخش را به شکل کامل و بدون کوچکترین دخل و تصرفی از کتابچه آماری نقل می‌کنم: «میانگین قیمت محصولات عرضه شده یک میلیون و630 هزار ریال و میانگین قیمت محصولات فروش رفته یک میلیون و230 هزار  ریال است. به عبارتی میانگین ارزش محصولات عرضه‌شده، 400 هزار ریال بیش از ارزش محصولات خریداری شده بوده است». این اختلاف قیمت حدود 25درصد ارزش میانگین قیمت کتاب‌های عرضه شده است. احتمالاً بتوان از این اختلاف آماری رفتار خریدار کالای فرهنگی را حدس زد. خریدار کتاب افزایش قیمت تمام شده کتاب را با توجه به مسائل موجود دارای یک منطق مشخص نمی‌داند و به سمت کتابی گرایش دارد که قیمت بهتری را به او پیشنهاد دهد.
در زمینه موضوعات، کمافی‌السابق «کتاب‌های عمومی» بیشترین میزان فروش را با حدود 72درصد در اختیار داشته‌اند و پس از آنها کتاب کودک با 18.2درصد قرار دارد. حالا اگر بخواهیم روی این آمار به شکل جزئی‌تری دقیق شویم، آن وقت است که کتاب کودک به صدر جدول می‌رسد و پس از آن نوبت گروه دوست داشتنی و خفن و همه‌چیز تمام ادبیات می‌شویم که 15.5درصد فروش را به خودش اختصاص داده است. رتبه‌های سوم و چهارم هم به دین و علوم اجتماعی تعلق دارد که هر کدام کمی بیشتر یا کمتر از 13درصد فروش نمایشگاه را به خود اختصاص داده‌اند.

چه کسانی خریده‌اند واقعاً؟
حالا این کتاب‌ها را چه کسانی خریده‌اند؟ طبق آمار کتابچه جوانان، که البته در کمال تعجب و احتمالاً برای راحت‌تر شدن دسته‌بندی بین 20 تا 40 سال در نظر گرفته شده‌اند با نزدیک به 133 هزار نفر و 897 هزار جلد در صدر مجلس نشسته‌اند. بعد عزیزان 40 تا 60 سال با 31 هزار نفر و 375 هزار جلد قرار دارند، بعد نوبت نوجوانان 14 تا 19 سال است با 14 هزار نفر و 71 هزار جلد. یکی مانده به آخر سالمندان عزیز بالای 60 سال هستند که 2200 نفری شدند و روی هم 24 هزار جلد هم کتاب خریدند تا نشان دهند شیر شیر است گرچه پیر بود. طبق اطلاعات کتابچه 450 خریدار زیر 13 سال هم داریم که 3600 جلد هم کتاب خریدند! این یکی دیگر از آن حرف‌هاست وجداناً!

مشتری‌ها کجا بودند حالا؟
آخرین آمار هم بگذاریم برای اینکه بفهمیم ساکنان چه استانی بیشتر خرید کرده‌اند. 33.5درصد کتاب‌های سفارش داده شده به مقصد تهران، 9درصد به قم، 8درصد خراسان رضوی، 7درصد اصفهان و 4درصد هم به کرمان ارسال شده‌اند. اما از منظر نسبت خریداران به جمعیت استان، استان قم با 0.78درصد در صدر جدول قرار دارد و تهران با 0.44درصد ، سمنان با 0.33درصد و یزد با 0.28درصد به دنبال قم هستند. تأسف آور اینکه هیچ استانی نتوانست نسبت خریدار به جمعیت کل خودش را به 1درصد برساند.

سخن آخر
این کتابچه اطلاعات جالب زیاد دارد، اما اینها چیزهایی بود که به نظر من دانستن‌شان بیشتر به دل می‌نشست. امیدواری شخصی من این است که نمایشگاه سال 1403 چه در کیفیت، چه در کمیت و چه در قیمت‌گذاری برای همه خوب و لذت‌بخش و به یاد ماندنی باشد!