محمدمهدی اسلامی
نویسنده و پژوهشگر

 بهایی با ریشه یهودی
حبیب ثابت از هر دو خانواده مادری و پدری از‌ نژاد یهودی بود. اجداد او اهل شهر کاشان بودند، اما عبدالله ثابت پدر او در تهران به دنیا آمده بود. پدرش بیسواد اما از جمله تاجران پارچه یهودی در تهران بود. پدرش در اواسط عمر به فرقه جعلی بهائیت پیوست‌ و در همین زمان، حبیب ثابت موفق شد دیپلم خود را از مدرسه سن‌لویی بگیرد. او بعداً راننده کامیون شد و سرانجام گاراژی برای تعمیر اتومبیل تأسیس کرد. پس از آن که توانست اعتماد ساواک را به‌دست آورد در همان ایام جوانی با آن که تا دیپلم بیشتر درس نخواند، اما از طریق نزدیک شدن به دربار و انگلیس توانست مدارج ترقی را خیلی سریع طی کند.
برخی از شرکت‌ها و مؤسساتی که پاسال مالک آنها بود یا در آنها سهام داشت، عبارتند از؛ بانک ایران و انگلیس، بانک ایران و خاورمیانه، بانک صنعتی ایران، بانک توسعه صنعت و معدن ایران، سیمان مشهد، پلاسکوکار، جنرال‌تایر و رابر، ایران فارواگ، سیکاب و فرانس پیک و...
اما بیش از همه، تولید پپسی‌کولا او را در ایران به شهرت رساند. ثابت در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم با این شرکت به توافق رسید تا ماشین‌آلات کارخانه بطری‌سازی در ایران را راه‌اندازی کنند. بازدید شمس، خواهر بزرگ شاه از کارخانه او، مسیر را برای توسعه کارخانه‌های بیشتری برای تولید پپسی در خرمشهر، اهواز، رشت، مشهد، اصفهان ، شیراز و... فراهم ساخت. بعد از تحریم مراجع و اعلام عمومی‌که این نوشابه گازدار، متعلق به بهائیان است، وی نام نوشابه را به اِسو (ESO) تغییر داد.
 
انحصار تلویزیون
درسال ۱۳۳۷ حبیب‌الله ثابت پاسال، تأسیس یک فرستنده تلویزیونی را به دولت وقت پیشنهاد داد و دولت نیز پیشنهاد او را پذیرفت و برای آن که کار جنبه قانونی داشته باشد، مجلس شورای ملی در۲۹ تیر ماه سال ۱۳۳۷، ماده‌ای با چهار تبصره به تصویب رساند و تلویزیون او که نخستین شبکه تلویزیونی ایران بود در روز جمعه یازدهم مهرماه ۱۳۳۷ با پخش پیام شاه افتتاح شد.
راز این انحصار در آن بود که ایرج، پسر ثابت یک سیستم تلویزیون مدار بسته کوچک با خود از امریکا آورده بود و برای مادر شاه، یک شبکه کوچک ایجاد کرد. پس از آن شاه به ثابت اجازه تأسیس تلویزیون داد و به مدیرعامل شرکت نفت نیز دستور داد تا از چنین اقدامی‌حمایت کند.
پس از یک سال از تأسیس، این تلویزیون برنامه‌های روزانه خود را به پنج ساعت در روز افزایش داد و در سال ۱۳۴۰، فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی هم در اهواز تأسیس کرد. دولت ایران 6 سال پس از ثابت اجازه یافت تلویزیون ملی ایجاد کند.
 
افشاگری امام خمینی
پس از ارتحال آیت‌الله بروجردی در فروردین ۱۳۴۰، شاه تصور کرد شرایط برای اعطای بسط ید به بهائیان فراهم شده است. حکومت پهلوی به منظور اعطای قدرت به بهائیان در یکی از بندهای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی قید اسلامیت و ذکوریت را از شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب شوندگان برداشت. با تصویب این لایحه اختیار بسیاری از امور مسلمانان در دست فرقه‌هایی چون بهائیت قرار می‌گرفت و همین موضوع، یکی از اصلی‌ترین نقاط آغاز نهضت امام خمینی شد.
بدین ترتیب این امر منجر به واکنش خشن حکومت و برخورد سخت و نظامی‌با حوزه علمیه قم شد. در حالی که فضای مذهبی ایران همچنان در شوک فاجعه حمله خونین به فیضیه در سالروز شهادت حضرت امام صادق علیه‌السلام در فروردین ۱۳۴۲ بود که امام خمینی در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۲، با افشای اقدامات دولت برای تقویت بهائیت در ایران توسط حبیب ثابت، اسراری را فاش ساخت که کمتر مقام مسئولی در کشور از آن با خبر بود و گفت: «دولت شما می‌خواهد به دست بهائی‌ها و اسرائیلی‌ها شما را از بین ببرد. شرکت نفت به ثابت پاسال بهائی، پنج‌م‍یلیون تومان استفاده رسانیده که با این پول، مخارج اعزام بهائیان به لندن و تبلیغات بهایی تأمین بشود. به مردم بگویید از مالیاتی که دولتِ شما از شما مسلمان‌ها می‌گیرد، این مخارج را می‌کند و یهودی و اسرائیلی و بهایی را تقویت می‌کند.»
این موضوع، به برنامه ثابت اشاره داشت که سفر حدود ۲ الی ۳ هزار نفر بهایی را برای شرکت در جشن‌های صدمین سال فرقه بهایی در لندن تأمین می‌کرد. حتی برای آن که مشکلی برای خروج این جمعیت بهایی از ایران وجود نداشته باشد، رئیس گمرک مهرآباد را از کار برکنار و یک نفر بهایی را به جای او گماشته  بودند. در سند شماره «۱۲۸۴۴/س ت» ساواک در تاریخ دوم آبان ۱۳۴۱، درباره تدارک سفر این تعداد به لندن تصریح شده است که «جهت تسهیلات بیشتر برای رفت و آمد این اشخاص با اعمال نفوذ از طرف حبیب ثابت اخیراً رئیس گمرک مهرآباد تعویض گردیده و یک نفر بهایی به نام حصار امیری به این سمت منصوب شده است.»
جشن مزبور در ۷ اردیبهشت ۱۳۴۲ در لندن برگزار شده بود و دولت ایران به هر یک از بهائیان پانصد دلار ارز از طریق بانک مرکزی داد و آنان را با هواپیما راهی لندن کرد. امام حتی این موضوع را نیز در سخنرانی خود فاش ساخته بود: «دولت شما به دو هزار نفر بهایی هر یک پانصد دلار کرایه طیاره داده که به لندن بروند، جمع شوند و علیه قرآن و پیغمبر شما تصمیم بگیرند.»
 
هدف از تأسیس تلویزیون
هشت سال بعد از تأسیس تلویزیون و سه سال پس از افشاگری امام خمینی، در یکی از اسناد ساواک به تاریخ چهارم خرداد ۱۳۴۵، گزارش شده است که «حبیب فرزند عبدالله، شهرت ثابت پاسال، دارنده شناسنامه ۳۷۶ تهران، متولد ۱۲۸۲ [...] در تاریخ ۲۲/۱/۳۹ اطلاعیه‌ای با تقویم ب ۲ واصل شده که نامبرده در انگلستان درباره اخذ کمک برای تلویزیون ایران با مقامات انگلیسی مذاکراتی نموده است [...] در تاریخ ۱۰/۲/۴۴ نامبرده به محفل ملی بهائیان ایران نامه‌ای نوشته و متذکر شده که هدف اصلی از تشکیل تلویزیون در ایران ایجاد کار برای جمعی از یاران (بهائیان) بوده تا به تدریج امکاناتی برای نشر افکار روحانی و معارف حکم الهی (افکار بهایی) به وجود آید و به هیچ‌وجه برخلاف نظریات امراله (دستورات بهایی) اقدامی‌نخواهد شد.»
این سند با یادآوری اینکه «طبق اظهار یکی از بازرگانان بازار در محافل اقتصادی تهران چنین شهرت دارد که در دوره زمامداری آقای علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر حبیب ثابت تنظیم می‌شده.» از تداوم حمایت از او در دولت‌های بعدی خبر می‌دهد و از جمله متذکر می‌شود «در تاریخ ۱۳/۶/۴۴ اطلاعیه واصل که آقای حبیب ثابت عامل اصلی تقویت بهائیان می‌باشد و قرار شد یک میلیون تومان از طرف شرکت ملی نفت به نام اجرای برنامه‌های آموزشی از تلویزیون به وی داده شود.» گویا این توضیحات در پاسخ جامعه بهائیت از وی به‌دلیل اعلام تبریک نیمه شعبان در این شبکه بوده است؛ در حالی که از بدو تأسیس دقت شده بود تا در ایام محرم موسیقی شاد پخش شود و از هرگونه تبلیغ مسائل مذهبی اجتناب گردد و آن تبریک اقدامی‌غیرمترقبه بوده است.
سرانجام در ۱۳۴۷ به موجب قانونی که مالکیت فرستنده‌های رادیو و تلویزیونی را در انحصار دولت قرار می‌داد، فرستنده‌ها را به مبالغ هنگفتی به دولت فروخت و با آنکه هنگام تأسیس ایستگاه‌ها، زمین رایگان از دولت گرفته بود اما به هنگام فروش فرستنده‌ها چند میلیون تومان نیز از بابت فروش زمین‌ها از دولت دریافت کرد. در همان دوران ثروت او به حدی رسیده بود که به دولت پیشنهاد داد امتیاز لوله‌گذاری سوخت قم به تهران به وی واگذار شود و او با هزینه شخصی‌اش این کار را انجام دهد.
 
نفوذ اقتصادی گسترده
ثابت پاسال که می‌دانست راه نفوذ در ساختار قدرت، ایجاد رسانه و بانکداری است؛ پس از انحصار تلویزیون، با حمایت انگلیسی‌ها توانست به عضویت هیأت مدیره بانک ایران و خاورمیانه و بانک ایران و انگلیس انتخاب شود. همچنین سال‌ها نایب رئیس بانک ایران نیز بود.
یکی از عمده‌ترین عواملی که موجب ثروتمند شدن بیش از حد حبیب ثابت شد، بهره‌گیری از امکانات دولتی و وام‌های بانکی و اعتبارات داخلی و خارجی بود. کشورهای سرمایه‌داری بویژه دولت‌های امریکا و انگلیس برای ایجاد شعبات و نمایندگی کارخانجات خود در ایران یا تأسیس مجتمع‌های مونتاژ، نیازمند مؤسسات و بانک‌های اعتباری و پشتیبانی آنها بودند و ثابت پاسال با مشارکت در بانک‌های مذکور و نیز بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، راه را برای خود باز کرده بود.
همچنین سیطره او به صنایع پولساز تا به حدی بود که برای سکونت خود کاخی شبیه به کاخ ورسای فرانسه ساخته بود که با بیش از ۱۱ هزار و ۵۴۳ متر مربع مساحت، به‌عنوان گران‌ترین و بزرگ‌ترین خانه شهر تهران بود.

ثمر حمایت از بهائیان
یکی از مصارف سرمایه‌های ثابت پاسال که همین هزینه‌ها موجب بسط ید او شده بود، تأمین نیازهای بهائیان و تحکیم پایه‌های آن بود. از جمله اقداماتی که ثابت پاسال در این مورد انجام داد، خرید تمامی‌املاک و خانه‌های اطراف حظیره‌القدس (مرکز سازمانی این گروه) در تهران بود که از شرق به خیابان نجات‌اللهی، از جنوب به خیابان سمیه، از شمال به خیابان طالقانی و از غرب به خیابان حافظ منتهی می‌شد.
او همچنین اطراف زمین‌های مشرق‌الاذکار در نزدیکی لویزان را که از جاده لشکرک تا قله کوه ادامه داشت، دیوارکشی کرد. اقدامی‌که هزینه آن در اوایل دهه سی چند میلیون تومان اعلام شد. ثابت پاسال در اواخر دهه ۱۳۴۰ به مرور خود را از برخی اقدامات بازنشسته کرد، برخی را به پسرانش سپرد و حمایت‌های خود از بهائیان را به هژبر یزدانی واگذار کرد.
او که یکی از اعضای اصلی‌ترین کانون‌های تصمیم‌گیری بهائیان ایران، تحت عنوان «محفل ملی» بود، سال ۱۳۵۵ در پی دریافت اخطارهایی در خصوص افزایش فشار به حکومت و امکان برخورد با او، از ایران به فرانسه گریخت، اما تا اسفند ۱۳۶۸ که در خاک امریکا بود، حمایت خود را از بهائیان قطع نکرد. به‌عنوان نمونه در آبان ماه سال ۱۳۵۶ درست دو هفته پس از آن که در جریان سوگ عمومی‌انقلابیون برای فرزند فقید امام خمینی، شور انقلابی مردم شعله‌ای تازه‌ای می‌کشید؛ او از فرانسه طی نامه‌ای دو قطعه از زمین‌های خود به مساحت ۲۵۰۰ متر را به بهائیان منتقل ساخت.
پس از مرگ او، تشکیلات مرکزی بهائیان در حیفا پیام تسلیتی به همسر وی صادر کرد و او را «خادم متقدم» نامید و از کوشش‌های او در حمایت از بهائیان تقدیر کرد. ایرج و هرمز پسران او که خواندن فارسی نمی‌دانستند و هنگام فعالیت‌های او در ایران همراهش بودند، بعد از مرگ وی در حوزه سرمایه‌گذاری اقتصادی در امریکا باقی ماندند.

راز گنج کاخ ثابت
در آستانه چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، حسین برهمند سرپرست کل اموال منقول بنیاد مستضعفان پرده از رازی درباره کاخ متروک ثابت پاسال برداشت. وی در گفت‌و‌گویی با اشاره به مصادره خانه حبیب ثابت پاسال در خیابان آفریقا (جردن سابق) در اوایل انقلاب اسلامی‌و پیدا شدن یک مجسمه بسیار گرانبها در این محل گفت: وقتی که ما خانه این عامل صهیونیسم را در اختیار گرفتیم، سفارت رژیم عراق به ما مراجعه کرد و خواهان اجاره کردن این محل برای سفارتخانه شد و مرتب به عناوین مختلف برای اجاره کردن اصرار می‌کرد، البته یکی دو کشور دیگر هم در همین زمینه مراجعه کردند و وقتی که محل‌های مختلف پیشنهاد می‌شد، روی این خانه انگشت می‌گذاشتند که این موضوع توجه ما را جلب کرد. سرانجام مسأله خراب شدن شوفاژ پیش آمد و معلوم شد که در این خانه یک جاسازی وجود دارد که وقتی خرابش کردیم یک مجسمه طلایی بسیار گرانبها که هنوز نتوانسته‌اند قیمتی روی آن بگذارند و چند شیء دیگر که آنها هم در دنیا کم نظیر هستند، به‌دست آمد و معلوم شد که چرا رژیم [بعثی] خائن عراق آن موقع برای اجاره خانه اصرار داشت و قیمت زیادی هم پیشنهاد می‌کرد.