نگاهی به تاریخچه و چگونگی شکل‌گیری شـــــــــــــــاخه نظامی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین
گــــــــــــــــــــــــــــــردان‌های «القســــــــــــــــــــــــــــــــــام»
هدف از تشکیل «القسام»
هدف گردان‌های قسام، آزادسازی فلسطین و ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی است. گردان‌های القسام بر استراتژی مقاومت مسلحانه تکیه می‌کنند و سلاح‌ها و موشک‌های مختلفی را در اختیار دارند که از حمایت قوی برخی کشورها و نهادهای منطقه برخوردار هستند و همین امر آنها را به بازیگر اصلی در مناقشه اسرائیل و فلسطین تبدیل می‌کند. حضور گردان‌های القسام با توجه به اتفاقات و درگیری‌هایی که بین آنها و اسرائیل رخ می‌دهد، سؤالات و جنجال‌های زیادی را در صحنه بین‌المللی ایجاد می‌کند. در این مقاله به تاریخچه تأسیس گردان‌های القسام، اهداف آن و تأثیراتی که بر مناقشه اسرائیل و فلسطین در نتیجه فعالیت‌های آن برجای گذاشت، خواهیم پرداخت.
ظهور گردان‌های قسام
گردان‌های القسام به‌عنوان شاخه نظامی جنبش حماس تأسیس شد. این گردان‌ها اولین نسل گردان‌های القسام در سال1984 میلادی و قبل از اعلام راه‌اندازی جنبش «حماس» بودند که نام آن «فلسطینی» بود. مجاهد شهید صلاح شحاده، مؤسس آن است که در سال1991 میلادی نام «لواهای القسام» را بر آن نهاد. گردان‌های القسام نوار غزه را به‌عنوان مقر اصلی فعالیت‌های خود برمی‌گزینند و بر مقاومت مسلحانه در برابر اشغالگری اسرائیل تأکید کرده و برای دستیابی به اهداف سیاسی فلسطین تلاش می‌کنند. هدف گردان‌های القسام، آزادسازی فلسطین و ایجاد کشور مستقل فلسطینی است و نیروی نظامی اصلی در میان جناح‌های فلسطینی محسوب می‌شود.
حمایت کشورهای منطقه از القسام
بودجه گردان‌های قسام به کمک‌ها و حمایت‌های کشورها و نهادهای منطقه بستگی دارد که آنها را قادر می‌سازد تا توانایی‌های نظامی خود را توسعه دهند و تجهیزات خود را مدرن کنند. گردان‌های قسام استراتژی مقاومت مسلحانه را اتخاذ می‌کنند و دارای یگان‌های متخصص در اجرای عملیات‌هایی مانند پرتاب موشک و حملات زمینی هستند. گردان‌های القسام همچنین شاهد پیشرفت درخورتوجهی در فناوری موشکی مورداستفاده خود بودند که تأثیر آن بر اوضاع منطقه را افزایش داد. حضور دائمی گردان‌های القسام همچنان موضوع بحث و مناقشه در صحنه منطقه‌ای و بین‌المللی است، زیرا رویدادها دائم تغییر می‌کنند و تحت‌تأثیر سیاست و امنیت خاورمیانه قرار می‌گیرند.
جهت‌گیری ایدئولوژیک گردان‌های قسام
گردان‌های قسام قصد دارند جهت‌گیری اسلامی را اتخاذ کنند و جهاد و مقاومت را وسیله‌ای مؤثر برای احیای حقوق و آزادسازی سرزمین‌ها می‌دانند. ازجمله اهداف اصلی آن دستیابی به آزادی تمام فلسطین از اشغال رژیم صهیونیستی است و قصد دارد با قدرت و قاطعیت به تحقق این اهداف و اصول متعهد شود. گردان‌های القسام نبرد خود را به‌دلیل اشغال فلسطین و نه به‌خاطر مذهبشان، نبرد با صهیونیست‌ها می‌دانند و معتقدند مقاومت واکنشی طبیعی در‌برابر اشغالگری اسرائیل است.
تاریخچه درگیری در فلسطین و نقش گردان‌های القسام در آن
تاریخ درگیری در فلسطین طولانی‌مدت است و برای چندین دهه ادامه دارد، زیرا تنش‌ها بین فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها بر سر سرزمین‌ها و هویت‌ها تشدید می‌شود. گردان‌های القسام در اوایل دهه1990 به‌عنوان شاخه نظامی جنبش حماس، به‌عنوان بخشی از تلاش‌های فلسطینی‌ها برای مقابله با اشغالگری اسرائیل تأسیس شد. گردان‌های القسام به‌عنوان یک گروه مقاومت مسلح با هدف‌قراردادن نیروهای اشغالگر و شهرک‌های اسرائیلی آغاز به‌کار کرد.
گروه قدرتمند فلسطینی
گردان‌های قسام طی سال‌ها به یکی از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین گروه‌های فلسطینی تبدیل شده‌اند و توانایی آنها در توسعه فناوری موشکی مانند موشک‌های قسام1، قسام2 و قسام3 و اجرای زمینی عملیات نفوذ و چالش آنها را برای اسرائیلی‌ها افزایش داده است. نقش گردان‌های قسام در درگیری با مقاومت مسلحانه آن در برابر اشغالگری اسرائیل و مشارکت آن در جنگ‌های اسرائیل و فلسطین، مانند عملیات‌های متقابل و پرتاب موشک نشان داده می‌شود. گردان‌های قسام ایده مقاومت و دستیابی به عدالت فلسطین از طریق زور را ترویج کردند. درگیری در فلسطین ادامه دارد و نقش گردان‌های قسام در آن همچنان برجسته و محوری است و آن را به عنصری اصلی در شکل‌دادن به آینده منطقه و روند مناقشه اسرائیل و فلسطین تبدیل می‌کند.
وقایع، نبردها و نقش گردان‌های قسام در آنها
گردان‌های القسام با شرکت در تعدادی از رویدادها و نبردهای مهم، نقشی حیاتی در مناقشه فلسطین و اسرائیل ایفا کردند. در اینجا مروری بر برخی از این رویدادهاست:
انتفاضه دوم الاقصی 2000-2005
در آغاز هزاره جدید، فلسطین شاهد وقوع انتفاضه دوم بود که پس از بازدید نخست‌وزیر وقت اسرائیل از مسجد‌الاقصی، خشم نمازگزاران فلسطینی در مسجد‌الاقصی را برانگیخت و آنها تجمع کردند.
جنگ غزه 2008-2009«Cast Lead»
در سال2008 اسرائیل عملیات نظامی گسترده‌ای را علیه نوار غزه آغاز کرد و آن را سرب ریخته نامید. هدف آن پایان‌دادن به حاکمیت جنبش حماس و آزادی اسیر آن، گیلاد شالیت بود. تیپ‌های مقاومت به آن پاسخ دادند: نبرد معیار.
گردان‌های القسام مقاومت شدیدی کردند، موشک‌های زیادی به سوی اسرائیل شلیک کردند و عملیات‌هایی را علیه سربازان اسرائیلی انجام دادند.
جنگ غزه 2014 «عملیات لبه محافظ»
در سال2014 جنگ جدیدی در نوار غزه آغاز شد که اسرائیل آن را عملیات لبه حفاظتی نامید. گردان‌های القسام بخش مهمی از مقاومت فلسطین بودند و در عملیاتی به نام «طوفان خوردن» حملات مستمری علیه اسرائیل انجام دادند. این رویارویی به‌مدت 51 روز ادامه یافت و طی آن ارتش اسرائیل هزاران حمله به نوار غزه انجام داد که منجر به تشدید تنش‌ها و تلفات دو طرف درگیری شد.
این رویدادهای برجسته نشان‌دهنده قدرت و نفوذی است که گردان‌های قسام در درگیری اسرائیل و فلسطین دارند. این کشور به پیشرفت در فناوری موشکی و مقاومت مسلحانه ادامه می‌دهد و آن را به عامل مهمی در شکل دادن به روند درگیری در منطقه تبدیل می‌کند.
نفوذ گردان‌های قسام
تأثیر جنبش حماس و تیپ‌های آن به‌ویژه گردان‌های القسام بر درگیری اسرائیل و فلسطین و کل منطقه را نمی‌توان نادیده گرفت. این جناح فلسطینی نقش برجسته و ملموسی در تعیین روند درگیری و تأثیر آن بر شرایط سیاسی و امنیتی دارد. نکاتی که نشان‌دهنده نفوذ جنبش حماس و گردان‌های القسام است، در اینجا آمده است:
مقاومت مسلحانه
گردان‌های القسام یکی از گروه‌های فلسطینی است که از توانمندی‌های نظامی و فنی قوی برخوردار است و توانایی‌های آن در ساخت و پرتاب موشک و انجام عملیات زمینی توسعه یافته است و این پیشرفت آن را به یک نیروی مقاومت مؤثر در برابر اشغالگران اسرائیل تبدیل می‌کند.
تأثیرگذاری بر سیاست اسرائیل
عملیات گردان‌های قسام و پرتاب موشک در پاسخ به حملات اسرائیل منجر به تشدید تنش و تأثیرگذاری بر سیاست‌های اسرائیل می‌شود و اسرائیل تحت فشار این عملیات‌ها به مذاکره متوسل می‌شود.
جایگاه گردان‌های قسام در جنبش حماس
گردان‌های القسام بخش مهمی از جنبش حماس، یکی از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین جناح‌های فلسطینی هستند که نقش برجسته‌ای در هدایت سیاست داخلی و خارجی حماس دارند و به‌طور چشمگیری بر تصمیمات جنبش تأثیر می‌گذارند.
ترکیب و ساختار گردان‌های قسام
صلاح شحاده تا زمان ترور توسط اسرائیل در ژوئیه2002 که هدف حمله هوایی در محله الدراج در نوار غزه قرار گرفت، فرماندهی اولین دستگاه نظامی گردان‌های القسام را برعهده گرفت. از رهبران برجسته گردان‌های القسام می‌توان به محمد الدیف و احمد الجعبری اشاره کرد که در فهرست تحت‌تعقیب اسرائیل قرار داشتند.
احمد الجعبری در نوامبر2012 بر اثر یورش اسرائیل به خودرو وی به شهادت رسید. در فلسطین اعتقاد عمومی بر این بود که او رهبر واقعی گردان‌های القسام است؛ بویژه پس از گزارش‌هایی مبنی بر فرماندهی عالی نظامی حماس.
تعداد اعضای گردان‌های قسام
عدد مشخصی برای تعداد اعضای گردان‌های عزالدین قسام وجود ندارد، اما ابوعبیده، سخنگوی این گردان‌ها در مصاحبه‌ای با الجزیره‌نت در دسامبر2012 اشاره کرد که تعداد سربازان القسام بیش از 20هزار نفر است و گردان‌های القسام به نیروهای بزرگ‌تری متکی هستند و در سراسر فلسطین از جمله نوار غزه و کرانه باختری عمل می‌کنند.
تأثیر امنیت اسرائیل بر گردان‌های القسام
نفوذ امنیت اسرائیل بر گردان‌های القسام، رابطه‌ای رقابتی و رو به افزایش است که طی سال‌ها در چهارچوب مناقشه اسرائیل و فلسطین شکل گرفته است و مهم‌ترین نکات این نفوذ عبارتند از:
نظارت و اطلاعات
اسرائیل از طریق سرویس‌های اطلاعاتی و فناوری پیشرفته‌اش فعالیت‌های گردان‌های قسام را از نزدیک رصد می‌کند و امنیت اسرائیل به‌دنبال کشف مخفیگاه‌ها، عملیات و خطرات احتمالی آنها برای امنیت اسرائیل است.
عملیات اطلاعاتی
فعالیت‌های امنیتی اسرائیل شامل عملیات‌های اطلاعاتی علیه گردان‌های القسام است که هدف آنها جذب منابع داخلی و نفوذ در حلقه‌های آنها برای به‌دست‌آوردن اطلاعات امنیتی است.
حملات و ترورها
در برخی موارد، نیروهای امنیتی اسرائیل حملات و ترورهای هدفمندی علیه رهبران گردان‌های قسام انجام می‌دهند که هدف از این عملیات، کاهش قدرت رهبری و توان نظامی تیپ‌هاست.
محاصره نوار غزه
اسرائیل نوار غزه را که مقر اصلی گردان‌های القسام است، محاصره می‌کند. این محاصره دسترسی به تجهیزات و تسلیحات را دشوار می‌کند و بر توانایی آنها برای انجام عملیات نظامی تأثیر می‌گذارد.
پاسخ به عملیات
گردان‌های القسام حملات بازدارندگی و پاسخ به عملیات اسرائیل را انجام می‌دهند و این فشار مضاعفی بر امنیت اسرائیل وارد می‌کند و آن را وادار می‌کند تا پاسخ نظامی و امنیتی را در نظر بگیرد.
تحریم‌های بین‌المللی گردان‌های قسام
تحریم‌های بین‌المللی عامل مهمی است که بر سازمان‌هایی مانند گردان‌های القسام تأثیر می‌گذارد و ازجمله این تحریم‌ها بر این سازمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
محدودیت‌های مالی و منابع
تحریم‌های بین‌المللی شامل محدودیت‌هایی در تأمین مالی و تأمین مالی بین‌المللی است که دریافت منابع مالی یا حمایت مالی از خارج از فلسطین را برای گردان‌های القسام دشوار می‌کند. این بر توانایی آن در خرید تسلیحات و تجهیزات نظامی و پشتیبانی از فعالیت‌هایش تأثیر می‌گذارد.
تحریم‌های سیاسی
تحریم‌های بین‌المللی گاهی شامل انزوای سیاسی گردان‌های القسام و جنبش حماس در صحنه بین‌المللی می‌شود که این انزوا فرصت‌های مذاکره و نفوذ بین‌المللی بر مسائل فلسطین را کاهش می‌دهد.
محاصره اقتصادی
تحریم‌های بین‌المللی محاصره اقتصادی نوار غزه را تقویت می‌کند، زیرا شامل جلوگیری یا کاهش تردد تجارت و افراد می‌شود و این امر بحران‌های اقتصادی و انسانی در منطقه را تشدید می‌کند.
تأثیر بر ساکنان محلی
این تحریم‌ها ممکن است بر غیرنظامیان در نوار غزه و فلسطینیان به‌طور‌کلی تأثیر بگذارد، زیرا آنها در دستیابی به کالاهای اساسی و خدمات ضروری با مشکل مواجه هستند.
چالش‌های بقا و تاب‌آوری
با‌وجود این چالش‌ها، تیپ‌های قسام منسجم باقی می‌مانند و به‌دنبال منابع جایگزین بودجه هستند و استراتژی‌هایی را برای بقا و سازگاری با شرایط دشوار توسعه می‌دهند.
به‌طور‌کلی تحریم‌های بین‌المللی فشار بر گردان‌های قسام را افزایش و توان آنها را برای انجام فعالیت‌هایشان کاهش می‌دهد.
با‌این‌حال، تأثیر این تحریم‌ها همچنان در کانون مذاکرات و بحث‌های بین‌المللی است و تلاش برای دستیابی به تعادل بین فشار بر گردان‌های قسام و نیازهای مردم محلی است.