تورق تاریخ فلسطین
محققان درباره فلسطین چه نوشته‌اند؟
موضوع فلسطین به عنوان یکی از حساس‌ترین موضوعات سیاسی معاصر برای جوامع اسلامی و سایر مردم و دولت‌هایشان در اقصی نقاط جهان، دارای اهمیت ویژه‌ای است. تاریخچه بیش از هفت دهه منازعات مردم مظلوم فلسطین با اشغالگران صهیونیست، یک مسأله پیچیده و دارای زوایای مختلف است که بازیگران مختلفی در طرف درست یا در سمت اشتباه آن ایستاده‌اند. با توجه به اینکه هر روز دامنه پیچیدگی‌های مسأله فلسطین افزون می‌شود، برای کسب اطلاعات دقیق و کامل از فراز و فرودهای تاریخچه اشغالگری در حال ادامه صهیونیست‌ها و آواره کردن مردمان رنج کشیده این سرزمین، می‌توان به کتاب‌ها رجوع کرد. اگر قصد ساخت مستند، نماهنگ، کار کوتاه داستانی یا نگارش و ضبط یک پادکست را دارید، این نگاره به معرفی اجمالی آثار مکتوب با موضوع حماس پرداخته است.
آرای رهبر معظم انقلاب درباره «فلسطین»
ماجرای اشغال فلسطین و ضرورت مبارزه برای آزادی قدس شریف که بیش از 3 دهه قبل از وقوع انقلاب درخشان 57 در ایران اسلامی مورخ 1948 میلادی به وقوع پیوست، از انگیزه‌های جدی مبارزان راه حق و رهبرشان، حضرت امام(ره) بود. دیدگاه‌های امام خمینی درباره فلسطین و انتفاضه بسیار روشن بود و اثرش را بر دیگر جوامع اسلامی به وضوح می‌توان دید. روشمندی پرچمداری این مبارزه که اکنون با تدبیر آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله العالی) به پیش می‌رود، انگیزه‌ای شده تا سعید صلح میرزایی به پژوهش در بیانات ایشان پیرامون این مسأله بپردازد. کتاب «فلسطین» در 10 فصل تدوین شده و جلد سی و هشتم از مجموعه ره‌نامه است. این اثر نقشه راه نهایی یعنی آزادی فلسطین با نابودی اشغالگران صهیونیست را ترسیم می‌کند تا در برهه حساس کنونی، نیاز ذهن و اندیشه جوانان را تأمین کرده و باعث شود حضور عمومی در شکل‌های مختلف عرصه مقاومت، بیش از پیش پرشور گردد. در ادامه برشی از این اثر را می‌خوانیم؛ کتابی که با وقوع عملیات طوفان‌الاقصی به زبان عربی ترجمه شده و مراسم رونمایی آن در هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب لبنان و در غرفه انتشارات انقلاب اسلامی برگزار شده است: «امروز مسأله فلسطین، مسأله دنیای اسلام است. چه ما مسلمانان کشورهای اسلامی بدانیم و چه ندانیم، چه بفهمیم و چه نفهمیم، سرنوشت فلسطین، سرنوشت همه ماست. اگر فلسطین در این صحنه رویارویی شجاعانه‌ای که امروز برای خود به وجود آورده است موفق شود، موفقیت همه دنیای اسلام است؛ اما هرچه رنج آن ملت ادامه پیدا کند، مایه ذلت روزافزون دنیای اسلام است. دنیای اسلام باید به معنای واقعی کلمه، این مسأله را مسأله خود بداند...»
جنبش‌های اسلامی در فلسطین
حسن خدادی، پژوهشگر مسائل غرب آسیا که درباره چالش ناتو و روسیه و سیاست خارجی ترکیه در منطقه هم آثار مکتوب دارد، در این کتاب 80 صفحه‌ای به رابطه حماس و جهاد اسلامی به عنوان دو جنبش مهد مقاومت پرداخته است. این کتاب وضعیت جنبش‌های مهم در فلسطین را از نگرش‌ها و تعامل طرفین و حتی برخی اختلاف سلیقه‌ها ترسیم کرده است. در ادامه این مجلد نیز مراحل مختلف ترقی و پیشرفت حماس را در هشت مرحله توضیح داده و در نهایت، درباره تسلط حرکت مقاومت اسلامی فلسطین بر نوار غزه نوشته است. خدادی همچنین گریزی به تاریخچه شاخه نظامی جنبش حماس؛ کتائب عزالدین قسام، داشته است.
اما فصل دوم این کتاب به اصول فکری حماس و جهاد اسلامی پرداخته و در فصل سوم نیز از مواضع، دیدگاه‌ها، استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها این دو جنبش گفته است. این مواضع درباره رابطه با ایران، حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی، مشکلات ورود حماس به انتخابات و مواضع این دو جریان مقاومت فلسطین در قبال دیگر جنبش‌های شکل گرفته و نیز در زمان‌هایی که انتخابات برگزار شده، می‌باشد. جمع‌بندی نویسنده در فصل چهارم نیز نقش روابط حماس و جهاد اسلامی آینده فلسطین بررسی شده است و در این بخش، جایگاه و کارکرد سایر جنبش‌های مردمی منطقه غرب آسیا که در حوزه فلسطین فعال هستند نیز بحث شده است.
پیروزی 2006 حماس
کتاب 258 صفحه‌ای انتشارات بوستان کتاب که به قلم عبدا... کرمی تحریر شده، توصیف چشم‌اندازی است که پیروزی حماس در انتخابات 25 ژانویه 2006 پارلمان فلسطین برای چینش معادلات آینده مبارزات جبهه مقاومت ایجاد کرد. این اثر که به چاپ دوم نیز رسیده، شرایط پیچیده‌ای را تحلیل می‌کند که پس از کسب 76 کرسی از مجموع 132 کرسی آن هم با مشارکت 77درصدی فلسطینیان پیش آمد. این پیروزی بی‌نظیر حماس، واکنش‌های سیاسی غافلگیرکننده‌ای به همراه داشت. ملت فلسطین که اکثریت مجلس را با اعتماد کامل به حرکت مقاومت اسلامی؛ حماس سپرده بود، امید داشتند حکومتی را پس از برگزاری یک انتخابات رسمی و سالم برقرار کنند، اما فعالان بدنه دولت خودگردان فلسطین و به خصوص عناصر امنیتی از تسلیم درباره مجلسی که بنا بود کابینه دولت جدید را تعیین کند، سر باز زدند. این اقدام به دنبال آن بود که اتحادیه اروپا و ایالات متحده، نتایج را نپذیرفتند. آنها از همان روز اول، نوار غزه را تحت محاصره شدید قرار داده و رژیم صهیونیستی را حمایت کردند تا از دریا، خشکی و آسمان مانع ورود هرگونه امکانات و نیازهای اولیه مردم به نوار غزه شود. حماس در همان سال توانست یک نظامی صهیونیست به نام گلعاد شالیط را اسیر کرده و در مقابل پس از 5 سال درخواست رژیم اشغالگر برای آزادی‌اش، با شرط آزادی 1027 اسیر فلسطینی آن ملعون را رها کرد. این ماجرای مهم در صحنه سیاسی فلسطین، این سؤال را مطرح کرد که ورود رسمی حماس به مجلس و در نتیجه آن امکان تشکیل دولت، چه تأثیری بر تحولات منطقه و حتی جهان خواهد داشت؟ این کتاب در سه فصل کوشیده تا به کمک بررسی مستندات تاریخی آن دوره، به سؤالی که مطرح شد، پاسخ دهد.
غزه در بحران
نوام چامسکی، فیلسوف و مورخ اجتماعی که در عرصه سیاسی نیز با چاپ آرای خود درباره مسائل مختلف جهان شهرت خاص خود را دارد، همراه با ایلان پاپه؛ تاریخ‌پژوه یهودی در سال 2010 کتابی را منتشر کردند که نام آن غزه در بحران یا Gaza In Crisis بود و به واکنش‌هایی که فلسطینیان پس از جنگ داشتند پرداخته است که اعتقاد دارد به مرور زمینه‌ساز نابودی اسرائیل جعلی می‌شود. چامسکی و پاپه در این کتاب حمله اسرائیل به کشتی‌های حامل کمک بشردوستانه به غزه را در دو مصاحبه مفصل و مشترک به بحث گذاشتند و در ادامه نیز مقالاتی که هر کدام به تنهایی درباره پرداختن به بخش‌های کمتر شنیده شده و زوایای مختلف آن پرداخته است. این کتاب در ایران با ترجمه محسن عسکری در 294 صفحه منتشر شده است. یکی از مقالات این کتاب پیرامون حمله وحشیانه نظامیان اسرائیلی به نوار غزه در دسامبر 2008 پرداخته که تا ژانویه 2009 به درازا کشید. پایان‌بندی این کتاب با آخرین نظرات چامسکی در آن روزگار پیرامون مذاکرات صلح همراه است. پاپه در جایی دیگر دلایل انکار «یوم النکبت» از سوی رژیم صهیونیستی را واکاوی کرده است که این مسأله برای فهم تاریخ منازعات مردم فلسطین با اشغالگران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در پشت مجلد ترجمه کتاب آمده است: «باریکه غزه به لحاظ موقعیت جغرافیایی بسیار حیاتی و دریچه ورود فلسطین به دیگر نقاط جهان بوده و هست، به همین دلیل سبک زندگی در این شهر بسیار منعطف‌تر و جهانی‌تر از دیگر بخش‌های کشور رشد کرد. البته سایر جوامعی هم که در عصر جدید در مدیترانه شرقی گذرگاه کشور خود با سایر بلادند، وضعیتی مشابه وضعیت غزه دارند و زندگی در آن شهرها سبک منعطف‌تری دارد. این منطقه به واسطه نزدیکی با دریا و برخورداری از مرز دریایی با مصر و لبنان، بسیار آباد بود و روزگار بسیار پررونقی را تجربه می‌کرد تا اینکه اجرای پروژه‌های پاکسازی نژادی اسرائیل در 1948 روند زندگی را در این شهر مختل کرد و در نهایت به نابودی کشاند.
دیدگاه عامه مردم درباره حماس
«ایدئولوژی سیاسی حماس، دیدگاه عامه مردم» کتابی است نوشته میکل اروینگ ینسن؛ روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌های غربی که با همت رضا رستم‌زاده خسروشاهی و ساحله پیوند به فارسی ترجمه شده و انتشارات روایت فتح آن را سال 1391 ذیل شش فصل تنظیم کرده و در 296 صفحه به چاپ رسانده است. این اثر، پژوهشی برای واکاوی نقش حرکت مقاومت اسلامی در تحولات فلسطین است که نویسنده تلاش کرده بنیان اجتماعی و نیز ساختاری حماس برای فعالیت در نهادهای مدنی و حاکمیت فلسطین را بررسی کند. این اثر برگرفته از نگرش ینسن به هدفمندی فعالیت‌های حماس در عرصه جامعه است که باور دارد با الگوگیری از اخوانی‌های مصر است که به زعم او دستاوردی بزرگ برای آنان است. جالب است بدانید شبکه‌سازی مردمی و پویایی که در غزه وجود دارد، زمینه‌ای شده تا حماس بتواند یک تیم فوتبال نیز شکل دهد که برای فلسطین اشغالی به میدان می‌رود. در فصل چهارم این کتاب، مصاحبه‌هایی از تحقیق میدانی اجرا شده در سال 1998 آمده که عملکرد حماس را در «باشگاه ورزشی جماعت اسلامی» و «دانشگاه غزه» بررسی می‌کند. همچنین گفتنی است که نویسنده اثر با وجود تلاش در رعایت اصل بی‌طرفی پژوهش خود، ناخودآگاه تحت تأثیر متفکران غربی است و به طور مثال سراغ درک مفهوم عملیات استشهادی نرفته و این جهاد تدافعی شهادت‌طلبانه داوطلبان فلسطینی را حرکت انتحاری می‌داند. اما با وجود برخی ضعف‌ها، رویکرد جدید این اثر در تحلیل اقدامات راهبردی حماس و نقش آن در تغییر وضعیت به نفع فلسطین، نقطه تمایز این اثر است که به سیاستگذاران، کنشگران و علاقه‌مندان به مسأله فلسطین و جایگاه جنبش حماس در میان توده مردم، کمک می‌کند وضعیت جامعه فلسطین اشغالی را استخراج کنند.
نه صلح، نه حرف اضافه
یک خانم خبرنگار عرب با نام عاطف حزین در سال 1996 به شهرهای صهیونیست‌نشین از جمله تل‌آویو رفته و تلاش کرده ماهیت اهداف رژیم جعلی اسرائیل را با تکیه بر مطالبی که که خودشان اذعان داشته و در محافل تحت اشغال آنان مطرح شده، بررسی کند. سپس به غزه هم سفر کرده و با مردم عادی گفت‌وگو داشته است. او بر اساس خاطرات این سفر، کتابی را در قالب خاطره‌نویسی به رشته تحریر درآورده و آن را اینطور نام نهاده: «اسرائیلی که من دیدم؛ نه صلح، نه حرف اضافه». وحید خضاب؛ مترجم این اثر به فارسی، نویسنده کتاب را به طور واضح علاقه‌مند به خط سازش و صلح دانسته است و البته منطق حکم می‌کند وقتی کسی چنین رویکردی نشان می‌دهد موجودیت نامشروع صهیونیست اجازه ورود او به داخل بخش‌های اشغالی را می‌دهد. در واقع این اثر را باید با عینکی نگاه کرد که موجودیت اسرائیل بزودی از بین می‌رود. خوب است بدانید نگارنده، این اثر را دو دهه پس از سفرش نگاشته تا وضعیت تقلای رژیم صهیونیستی برای اشغال کامل فلسطین را برای دنیای امروز تشریح کند. این کتاب علاوه بر طرح بحث در زمان حال، به مباحث تاریخی نیز گریزهایی زده است. عاطف حزین، صحبت‌های افرادی که در روزگار اواخر قرن بیستم چشم به راه صلح بودند را آورده و از آرزوی آنان برای آرامش ملت‌شان با تحقق رؤیای جهانی بدون جنگ گفته است. در حالی که هنگام نگارش کتاب 20 سال از سفر او گذشته، مطالعه این کتاب برای دغدغه‌مندان مشخص می‌کند چه آرمان‌های - حتی به اندازه کسری از کل آن - محقق شده و کدام‌ها هنوز روی زمین است، اما عده‌ای همچنان همان حرف‌ها را به فلسطینیان می‌گویند. ترجمه این کتاب در سال 1398 و در 192 صفحه از سوی انتشارات شهید کاظمی منتشر شده است. برشی از متن ابتدایی این کتاب را در ادامه می‌خوانید که عاطف حزین به چگونگی رفتن به اسرائیل پرداخته است: «پشت خط، محمد عمر بود؛ همکارم. کلی هم سرزنشم کرد که چرا دیر جواب داده‌ام. آخرش هم گفت استاد محمد طنطاوی؛ سردبیر نشریه، می‌خواهد درباره موضوع مهمی با من حرف بزند. وقتی خط را به سردبیر وصل کرد، او همان‌طور که همیشه در برخورد با من عادت داشت، بیش از چند کلمه صحبت نکرد: «پاسپورتت آماده است؟ خب، پس همین الان بیا دفتر چون باید یه سفر بری اسرائیل. خداحافظ!» حتماً دارم خواب می‌بینم! ای وای از دست این خواب‌هایی که آدم اول صبحی می‌بیند. ای لعنت به این خوابی که الان دیدم. من که دوست دارم بروم ژاپن یا هند. البته اگر خواب مرا برداشت و برد آفریقای جنوبی هم بدم نمی‌آید...»
سفر به ولایت عزرائیل
دشمن با موجودیت اسرائیل اشغالگر در اندیشه و ادب روشنفکران ایرانی که پیش از وقوع انقلاب برای بخشی از جامعه تولید فکر می‌کردند، به وضوح دیده می‌شود. امثال احمد فردید تلاش داشتند با نگرش خود، هیزم تنور یهودستیزی و غرب‌ستیزی را تهیه کنند. آنان اعتقاد داشتند جهان و تمام سازمان‌های بین‌المللی آن (به خصوص آنان که پس از پایان اتمی جنگ جهانی دوم) با اندیشه فراماسونری و صهیونیست‌ها اداره می‌شوند. در این بین، جلال آل احمد مفهوم غرب‌زدگی را از فردید ستاند و آن را در کتاب خود استفاده کرد. او تا آنجا پیش رفت که غرب را با صناعاتش، همچون دیوی تصویر کند که باید جان آن در شیشه کرد، آن را به اختیار خویش درآورد و همچون چارپایی از آن بار کشید. در سال 1384 کتابی منتشر شد که در آن جلال احمد شرح سفرش به فلسطین اشغالی را آورده و نام آن را «سفر به ولایت عزرائیل» گذاشت. او حاکمیت جعلی اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی را فرصتی می‌داند برای حکومت‌های بی‌قانون و عهد دقیانوسی اعراب.