ریحانه میرحسینی
کارشناس ارشد ادبیات

قبل از سوررئالیسم چه خبر بود؟
دو جنبشی که بسیار به جریان سوررئالیسم کمک کردند، در ابتدا کوبیسم بود که می‌توان گفت سوررئالیسم ادامه آن است. حال خود کوبیسم به چه معناست و حرف حسابش چه بود؟ این اصطلاح مربوط به نقاشی است و گروهی از نقاشان که اشیا و موجودات را به صورت اشکال هندسی نقاشی می‌کردند، می‌گفتند کار ما نشان دادن قسمت­‌های نامرئی اشیا است و باید همه جهت­‌های آن را نشان دهیم و یکی از معروف‌ترین آن­ها پابلو پیکاسو بود که نامی آشنا در هنر نقاشی است. جنبش بعدی بسیار عجیب است چون به هیچ چیز اعتقاد نداشته و به هیچ ارزشی پایبند نبودند و سروکله‌­اش به عنوان یکی از عکس‌العمل­‌های هنرمندان در مقابل جنگ جهانی اول در امریکا به وجود آمد. دادائیست‌ها همه چیز را پوچ و هیچ می‌­انگاشتند و با هرگونه معیار زیبایی و هنری مخالف بودند.

سوررئالیسم یعنی چه؟ از کجا پیدایش شد؟
اساس شکل‌گیری سوررئالیسم بر اثر پیدایش روانکاوی فروید بود که به مسائلی مانند ضمیرناخودآگاه، رؤیا، جنون و تخیل می‌­پرداخت پس می‌توان نتیجه گرفت که فلسفه علمی سوررئالیسم روانکاوی فروید بوده و در هر دوره­‌ای ادبیات تحت تأثیر فلسفه آن دوره است. یا راحت‌تر بگویم، ادبیات به اضافه مسائل روانی است. اوهام و رؤیاها گاهی می‌تواند آثار هنری بی­‌نظیری تولید کند و در نهایت آن اثر یک شاهکار ادبی در مکتب سوررئال شود.

 اما بشنوید از اصولی که به آن معتقد بودند
مهم‌ترین اصل برای سوررئالیست­‌ها رؤیا بود که اهمیت ویژه‌­ای داشت مانند تفسیر خواب، عالم خلسه و... آن­ها به هر چیزی که در رؤیا و خواب اتفاق می­‌افتاد باور داشتند. دیوانگی و چیزهای شگفت و خارق‌العاده از دیگر اصولی است که برای آن­ها مهم بود. پارانویا مورد توجه سوررئالیست­‌ها بوده و معتقد بودند همیشه دیوانه­‌ها به مقصد می‌­رسند و به صورت کلی به امور خارق‌العاده و غیرمتعارف توجه داشتند و می­‌گفتند جادو گوشت و خون شعر است. از دیگر اعتقادات آن­ها، تصادف و اتفاق در هنر بود. می‌گفتند به وجود آمدن آثار هنری و ادبی به صورت کاملاً تصادفی و اتفاقی است و هنرمند مانند کسی که مخدر مصرف کرده می‌تواند تصاویری بدون
اراده‌اش در ذهن تصور کند. اغلب اشیای سوررئالیستی یعنی تصاویر عجیب و غریب و اشیا را به لحاظ منطق در جای خودشان قرارندادن همگی آفرینش‌هایی سوررئالیستی بود. از دیگر کارهایی که آن­ها برای خلق اثر می­‌کردند این بود که دورهم جمع می‌­شدند و هرکس روی تکه کاغذی چیزی می‌نوشت و سرانجام از مجموع این کلمات جمله‌­ای به دست می‌­آید که اغلب از هم گسسته و پراکنده بودند و گاهی هزل و طنز را چاشنی آن­ها می­‌کردند. برای مثال اولین تجربه در نوشتن بی‌اختیار و خود به خود، رمان میدان­‌های مغناطیسی از آندره برتون و فیلیپ سوپو بود که در سال 1919 به کمک هم نوشتند این در حالی بود که این دو خود را در حالت خواب و بیدار و خلسه نگه می­‌داشتند و به سرعت می‌­نوشتند و اثر خلق می­‌کردند.

مشاهیر سوررئالیسم را می‌شناسید؟
از نقاشی شروع کنیم، سالوادر دالی شخصی نام آشنا، از نقاشان معروف اسپانیایی در حوزه سوررئال و آثار او همیشه شگفتی آفریده است. سه نفر از مهم‌ترین افراد سوررئالیستی به نام‌های آندره برتون و الوار و لویی آراگون که همگی روانپزشک بودند، آثار مهمی خلق کردند. سوررئالیسم هم مثل مکتب‌های دیگری که شناختید در فرانسه پیدا شد و رشد کرد و به سرعت به سرزمین‌های دیگر رفت و ده سال طول کشید تا پایش به انگلستان باز شد. دایلن تامس در اوایل شاعری خود سوررئالیست محسوب می‌شد. گارسیا لورکا و رافائل آلبرتی هم از پیشگامان سوررئالیسم در اسپانیا هستند و اما در کشورهای شرقی چه خبر بود؟ معروف‌ترین اثری که شاید نام آن را همه شما شنیده باشید، بوف کور صادق هدایت است که بسیار مورد تمجید واقع شد. فیلیپ سوپو می‌گفت این کتاب سرنوشت بشری را خلاصه کرده و آدونیس شاعر معروف عرب نیز سوررئالیست بود.

بوف کور، یک نگارش شاهکار سوررئالیستی
در این کتاب، صادق هدایت به سراغ فراواقع و کشف دنیای مرموز روح و روان رفته است و نمونه‌­های متعددی از این حالات را در آن می‌­بینیم. این داستان به صورت شتابزده و خود به خود، اسرارآمیز و سوررئالیستی نوشته شده و یکی از شاهکارهای ادبیات است که پیشنهاد می‌شود آن را بخوانید.

برای آشنایی بیشتر با سوررئالیسم چه چیزهایی بخوانیم؟
خب چون سوررئالیسم یکی از مکتب‌های ادبی مهم است و قطعاً علاقه‌­مندان بسیاری دارد، برای کسانی که می‌­خواهند این مکتب را بیشتر بشناسند کتاب‌هایی پیشنهاد
می‌­شود که به آن­ها بسیار کمک خواهد کرد. ابتدا کتاب سرگذشت سوررئالیسم که مصاحبه‌­ای با آندره برتون است و نشر نی آن را به چاپ رسانیده و با ترجمه عبدالله کوثری در اختیار قرار دارد. کتاب دوم دادا و سوررئالیسم که نشر مرکز با ترجمه بسیار خوب حسن افشار به مخاطبان ارائه کرده است.