ریحانه میرحسینی
  کارشناس ارشد ادبیات
 

نگاهی به زندگی حافظ شیرازی
نوشتن از حافظ شیرازی و دیوان ارزشمند او کاری بسیار دشوار است. نام او را همگان شناخته و قطعاً بعضی از غزلیات دلنشین او را از بر هستند. خواجه شمس‌الدین محمد که همه او را به حافظ می‌شناسند، شاعر قرن هشتم است که در شیراز به دنیا آمد و با غزلیاتش همه را تحت‌تأثیر قرار داده و دیوان او به بسیاری از زبان‌های دنیا ترجمه شده است. حافظ را یکی از مهم‌ترین و اثرگذار‌ترین شاعران فارسی زبان می‌شناسند که علاوه بر غزل‌سرایی، حافظ قرآن هم بوده و از تحصیلات بالایی برخوردار است. شعر او را این‌گونه بشناسید که از استادهای گذشته مانند: فردوسی، جامی، سعدی، مولوی و... بسیار تأثیر گرفته و به سبک خاص خودش رسیده و غزلیات دل‌انگیزی سروده است. حافظ هم به زبان فارسی و هم عربی غزل سروده و زبان عرفانی و عاشقانه را به اوج شکوه خود رسانیده است. او هم غزل طنزگونه، شورآفرین، رندانه، اندوهناک، عاشقانه و... دارد و چند رباعی هم به او نسبت داده‌اند که در صحت و درستی آن تردیدهای بسیاری وجود دارد. حافظ را بعد از وفاتش در مصلای شهر شیراز به خاک سپردند و برایش آرامگاهی ساختند و آنجا یکی از شاعرانه‌ترین و فرهنگی‌ترین مکان‌های گردشگری شهر شیراز شده است.

حافظ از عشق می‌گوید
عشق در تمامی ادبیات فارسی پررنگ بوده و یکی از پر تکرارترین واژه‌ها است. عشق از نظر حافظ و در غزلیات او به گونه‌ای دگر است. او هم عشق به معشوق دارد، هم پروردگار و تمام جهان هستی. او بی‌چشمداشت توصیه می‌کند که باید محبت کرد و منزلت عشق در دیدگاه او به بالاترین شکل خود قرار دارد. در غزلیات خواجه شیراز بوی عشق و دوستی و محبت از همه‌سو به مشام می‌رسد و چند نمونه از این بیت‌های دل‌انگیز را در اینجا می‌خوانید:
هوا خواه توام جانا و می‌دانم که می‌دانی
که هم نادیده می‌بینی و هم ننوشته می‌خوانی
یا این بیت معروف او: هر آن کسی که نیست در این حلقه زنده به عشق
بر او نمرده به فتوای من نماز کنید
می‌بینید که توصیه به عشق در جای جای دیوان او قابل مشاهده است.

تفأل زدن به دیوان
خواجه شیراز
قطعاً شده است هنگامی که دلتان گرفته و یا بین موضوعاتی دو‌ دل هستید، به سمت حافظ و غزلیات او رفته و برای تصمیم‌گیری از او کمک می‌گیرید. این یکی از سنت‌هایی است که نسل به نسل از زمان بسیار دور به ما رسیده و در بین مردمی که حافظ و شعر او را می‌شناسند، رواج دارد. این تفأل زدن بیشتر در شب‌های یلدا، هنگامی که افراد در کنار یکدیگر جمع شده‌اند، اتفاق می‌افتد و گاهی از تفأل زدن جواب می‌گیرند و گاهی هم حافظ سؤال آنها را بی‌پاسخ می‌گذارد. البته این رسم بیشتر به صورت دلی انجام می‌شود و اگر دقت کنید، می‌بینید که در بیشتر خانه‌ها در کنار قرآن، دیوان حافظ هم بر سر طاقچه‌ها یا کتابخانه‌ها قرار دارد و این پیوندی است که خود حافظ با قرآن داشت و آن را از بر بود و به همین دلیل حتی نام او حافظ است.

لسان‌الغیب بودن حافظ به چه معناست؟
می‌گویند که علت لسان‌الغیب نامیدن حافظ به این دلیل است که به دیوان غزلیات او تفأل می‌زنند و غزلی که می‌آید مناسب با حال و هوای فال‌گیرنده است. پس به همین دلیل حافظ در میان همگان شناخته شده و این لقب را هم بعد از وفاتش به او نسبت دادند. به قدری شعر حافظ تأویل‌پذیر است که هرکس می‌تواند از آنها به گونه‌ای که می‌خواهد برداشت کند و پاسخش را بگیرد. پیشنهاد می‌شود که بعد از اتمام این مطلب شما هم تفألی به دیوان حافظ بزرگ بزنید و از خواندن غزلیات او لذت ببرید.

آثاری درباره شناخت بیشتر حافظ
برای شناختن حافظ و راز و رمزهای شعر او، کتاب‌های بسیاری نوشته شده و هرکسی درباره حافظ ممکن است نظرات متفاوتی داشته باشد. اگر مشتاق هستید که بیشتر حافظ و سبک شعری او را بشناسید و در دنیای پر رمز و راز اشعارش غوطه‌ور شوید، به شما کتاب شرح شوق از دکتر سعید حمیدیان را پیشنهاد می‌کنم که در 5 جلد با تلاش و زحمت بسیار آنها را نگارش کرده و به موضوعاتی مانند شرح و تحلیل غزلیات حافظ به صورت بیت به بیت و کامل، نکات دستوری و لغوی، مضمون و محتوا، تصویرسازی و... پرداخته است. همچنین در این کتاب مقدمه بسیار خوبی درباره زندگی حافظ و دوره‌ای که در آن می‌زیسته آورده شده است که هم برای آشنایی با او هم برای پژوهش افراد می‌تواند یاری‌گر باشد. دیگر کتاب‌هایی که می‌توانید برای شناخت حافظ و شعر او به آنها مراجعه کنید، عبارت‌اند از: بحث در آثار و افکار و احوال حافظ نوشته قاسم غنی، حافظ شیرین‌سخن نوشته محمد معین، کوچه رندان نوشته عبدالحسین زرین‌کوب و حافظ‌نامه بهاءالدین خرمشاهی که بسیار کتاب پربار و خوبی برای پژوهش و یادگیری است.
با دو بیت از حافظ صحبت را به پایان می‌بریم:
نیست بر لوح دلم جز الف قامت دوست
چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم
پاک کن چهره حافظ به سر زلف ز اشک
ور نه این سیل دمادم ببرد بنیادم