مروری بر فروش فیلم‌های سینمایی دفاع مقدس
ژانر دفاع مقدس، دنیایی بالغ بر هشت سال دفاع مقدس است
سینمای جنگ در دهه ۶۰ شاهد بیشترین حجم تولیدات بود. دهه‌ای که هم کارگردانان شناخته‌شده، آثاری در این حوزه تولید کردند و هم درصد زیادی از کارگردانان نسل نو که برخی از آنها مانند رسول ملاقلی‌پور و ابراهیم حاتمی‌کیا تا دهه‌ها به این ژانر وفادار ماندند و به‌عنوان شاخص سینمای این گونه شناخته شدند. نخستین فیلم‌هایی که حمله دشمن را فارغ از جنگ ایران با دشمن بعثی به نمایش گذاشتند «مرز» (جمشید حیدری/ ١٣٥٩) و «برزخی‌ها» (ایرج قادری/ ١٣٦١) بودند. این دو فیلم با اقبال مردم و دومی با خشم مسئولان فرهنگی وقت مواجه شد تا کار را به توقیف این فیلم برساند. با این حال فروش خوب این دو فیلم، انگیزه لازم را برای ورود سینماگرها به ژانر جنگی ایجاد کرد.
زینب رازدشت
روزنامه نگار
سینمایی الهام گرفته از فیلم‌های خارجی
در چنین شرایطی فیلم‌های جنگی با گرته‌برداری از فیلم‌های خارجی ساخته شده در این ژانر تولید شدند که اکثر کاراکترهای اصلی‌شان کماندوهای کلاه‌کج بودند. مهم‌ترین فیلم با این تم «عقابها» است. «عقابها» (ساموئل خاچیکیان/ ١٣٦٤) همه رکوردهای فروش و جلب بیننده را در سینمای ایران زد.
این فیلم دو سال پیاپی فروش اول گیشه بود و تا اوایل دهه ٨٠ شمسی بر پرده برخی سینماها حضور داشت.
«عقابها» با جذب بیش از ٩ میلیون بیننده در سینما، پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای جنگی ایران است. توفیق اعجاب‌آور «عقابها» زمینه تولید این‌گونه فیلم‌ها در سینمای ایران را زیاد کرد و گیشه با «کانی‌مانگا» (سیف‌الله داد/ ١٣٦٧)، «پایگاه جهنمی» (اکبر صادقی/ ١٣٦٣)، «پلاک» (ابراهیم قاضی‌زاده / ١٣٦٥) و دیگر فیلم‌های این عرصه آباد شد.
روایت جوانان از جنگ عراق علیه ایران که در فرهنگ عمومی به «دفاع مقدس» شهرت داشت، با لحن ژانر مرسوم جنگ در دنیا متفاوت بود. گفتمان اصلی فیلم‌های اولیه سینمای دفاع مقدس وجه مظلومیت رزمندگان ایرانی، تشابه‌سازی فضای درگیری حق و باطل با حادثه عاشورا و اهمیت پررنگ شهادت بود.
رسول ملاقلی‌پور، ابراهیم حاتمی‌کیا، مجتبی راعی، احمدرضا درویش و جمال شورجه از سرشناس‌ترین فیلمسازهای این دوره‌اند. مهم‌ترین ویژگی این چهره‌ها، شناخت کامل‌شان از فضای جبهه و جنگ بخصوص حال و هوای دفاع مقدس بود. برای درک بهتر این خصوصیت می‌توان فیلم‌های این دوره را با فیلم‌های دفاع مقدسی دو دهه بعد مقایسه کرد که کارگردان‌های جوان و جنگ ندیده ساختند. «بلمی به سوی ساحل» (رسول ملاقلی‌پور/ ۱۳۶۴) و «روز سوم» (محمدحسین لطیفی/ ۱۳۸۵) هر دو به موضوع سقوط خرمشهر در اوایل جنگ ایران و عراق می‌پردازند. اگرچه فیلم دوم روایت سینمایی‌تر، درام محکم‌تر و اکت بیشتر و جلوه‌های ویژه چشمگیرتری دارد، اما فیلم اول شکل صحیح‌تر و مستندتری از جنگ شهری در کوچه و خیابان‌های خرمشهر نشان می‌دهد. در سال ۶۴ عقابها(ساموئل خاچیکیان)؛ پرفروش‌ترین فیلم سال با فروش ۲۹میلیون تومان و با مخاطب سه میلیون و ۲۴۵هزار و ۸۵۹ نفر و دیگر فیلم‌های جنگی پرمخاطب و پرفروش سال ۶۴ از این قرار بودند: پایگاه جهنمی، علی‌اکبر صادقی، رتبه پنجم جدول با فروش ۱۰ میلیون تومان / پرچمدار، شهریار بحرانی، رتبه پانزدهم جدول با فروش شش میلیون و ۷۰۰ هزار تومان/ مرز: جمشید حیدری، رتبه بیست‌و‌پنجم جدول با فروش سه میلیون و ۷۰۰ هزار تومان/ بلمی به سوی ساحل، رسول ملاقلی‌پور، رتبه بیست‌و‌ششم جدول با فروش چهار میلیون و ۷۰۰ هزار تومان بود.
همچنین در سال ۶۵ فیلم عقابها همچنان پرمخاطب‌ترین و سومین فیلم پرفروش سال بود با تعداد مخاطب دو میلیون و ۳۲۸ هزار و ۴۳ مخاطب و ۱۹ میلیون تومان فروش.
بلمی به سوی ساحل، در ادامه اکران هشتمین فیلم پرمخاطب با یک میلیون و ۵۷۸هزار و ۷۵۷ نفر و فروش ۱۳میلیون تومان/ پلاک، ابراهیم قاضی‌زاده، رتبه یازدهم جدول با مخاطب یک میلیون و ۲۶۵ هزار و ۳۴۵ نفر و فروش ۱۲ میلیون تومان بود.
در سال ۶۶ فیلم گذرگاه، شهریار بحرانی، سومین فیلم پرمخاطب سال با سه میلیون مخاطب و فروش ۳۲ میلیون تومان/ حماسه دره شیلر، احمد حسنی‌مقدم، رتبه ششم جدول با مخاطب یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر و فروش ۱۸میلیون تومان/ پرواز در شب، رسول ملاقلی‌پور، رتبه دوازدهم جدول با مخاطب یک میلیون و ۱۲۷هزار نفر و فروش ۱۲میلیون تومان/ پلاک، در ادامه اکران با مخاطب ۹۸۰ هزار نفر و فروش هفت میلیون و ۸۰۰ هزار تومان بود.
در سال ۶۷ کانی‌مانگا، سیف‌الله داد، پرفروش‌ترین فیلم سال با مخاطب سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر و با فروش ۴۰ میلیون تومان و هراس، شهریار بحرانی، سومین فیلم پرمخاطب با یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر و فروش ۱۹ میلیون تومان بود. در سال ۶۸ افق، رسول ملاقلی‌پور، پرفروش‌ترین فیلم سال با ۳۸ میلیون تومان و مخاطب دو میلیون و ۷۶ هزار نفر/ کانی‌مانگا، در ادامه اکران رتبه هفتم جدول با مخاطب یک میلیون و ۵۲۸ هزار نفر و فروش ۱۷ میلیون تومانی بود. در سال ۶۹ آخرین مهلت، پرویز تأییدی، رتبه سوم با مخاطب دو میلیون و ۲۴۹ هزار نفر و فروش ۲۸ میلیون تومان/ در جست‌وجوی قهرمانأ حمیدرضا آشتیانی‌پور، رتبه پانزدهم جدول با مخاطب یک میلیون نفر و فروش ۱۷میلیون و ۷۰۰ هزار تومان بود.
جان دوباره به پرده سینما بازگشت
در دهه ۹۰، اتفاق‌های خوبی در حوزه سینمای مقاومت به وقوع پیوست که از مهم‌ترین آنها می‌توان به بادیگارد و به وقت شام اشاره کرد. در این دهه کارگردان‌های زن هم توجه بیشتری به حوزه دفاع مقدس نشان دادند و حضور چشمگیرتری داشتند. سهم نرگس آبیار با ساخت ملودرام‌های زنانه بیشتر است و منیر قیدی با «ویلایی‌ها» (۱۳۹۵) فیلم قابل تحسین‌تری ساخت.
غیر از حاتمی‌کیا که با فیلم تحسین‌شده «چ» (۱۳۹۲) به ژانر دفاع مقدس بازگشت و محمدعلی باشه آهنگر که آثار قابل توجهی در این زمینه دارد، دیگر فیلمسازهایی که در این دهه فیلم‌های دفاع مقدسی ساخته‌اند به‌طور عمده جوانانی هستند که در دوره جنگ، کودکی یا نوجوانی را پشت سر می‌گذاشتند.
شاخص‌ترین فیلمساز این دوره محمدحسین مهدویان است. «ایستاده در غبار» (۱۳۹۴) شاید تنها فیلم داستانی باشد که صدای آن یا براساس اصوات واقعی است یا نریشن آن را روایت می‌کند.
بهرام توکلی دیگر فیلمساز جوانی است که در این دوره ژانر دفاع مقدس را آزمود و نتیجه خوبی هم گرفت؛ «تنگه ابوقریب» (۱۳۹۶). از بین آثار فیلم «۲۳ نفر» (مهدی جعفری/ ۱۳۹۷) هم نوعی بازگشت به فیلمسازی دوران اوج این ژانر است.
دردهه نود اگر بخواهیم به صورت جزئی به فروش فیلم‌ها مروری داشته باشیم متوجه می‌شویم که در سال‌های بین ۸۹ تا۹۰ سینمای جنگ فیلم پرمخاطب و پرفروشی نداشت. در سال ۹۱ ضدگلوله: مصطفی کیایی: رتبه ۱۰ جدول با مخاطب ۲۲۰ هزار نفر و فروش ۷۷۷ میلیون تومان، در سال ۹۲ معراجی‌ها: مسعود ده‌نمکی: رتبه ۶ جدول با مخاطب ۳۳۷ هزار نفر و فروش یک میلیارد و ۱۶۷ میلیون تومان، در سال ۹۳ شیار۱۴۳: نرگس آبیار: رتبه ۶ جدول با مخاطب ۶۱۵ هزار نفر و فروش دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان، چ: ابراهیم حاتمی‌کیا: رتبه ۹ جدول با مخاطب ۳۹۳ هزار نفر و فروش یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان بود.
همچنین در سال‌های ۹۴-۹۵-۹۶ سینمای جنگ فیلم پرمخاطب و پرفروشی نداشت. در سال ۹۷ تنگه ابوقریب: بهرام توکلی: رتبه ۱۳ جدول با مخاطب ۶۴۷ هزار نفر و فروش ۵ میلیارد و ۵۳۵ میلیون تومان، در سال ۹۸ ماجرای نیمروز۲: رد خون: محمدحسین مهدویان: رتبه ۱۶ جدول با مخاطب ۵۳۸ هزار نفر و فروش ۶ میلیارد و ۳۶۴ میلیون تومان بود و در سال ۹۹ سینمای جنگ فیلم پرمخاطب و پرفروشی نداشت.
همچنین موقعیت مهدی، غریب، سرهنگ ثریا، دسته دختران، ۲۸۸۸، هناس، اتاقک گلی و پالایشگاه، تنها برخی از آثاری هستند که با محوریت دفاع مقدس و مقاومت، طی ۲ سال اخیر به تولید رسیدند.
البته اگر بخواهیم نگاهی جزئی‌تر به فروش فیلم‌های این چند سال اخیر داشته باشیم باید گفت که در سال ۱۴۰۰:
درخت گردو: محمدحسین مهدویان: رتبه ۷ جدول با مخاطب ۱۶۸ هزار نفر و فروش ۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان
منصور: سیاوش سرمدی: رتبه ۸ جدول با مخاطب ۱۵۳ هزار نفر و فروش ۳ میلیارد و ۱۵۳ میلیون تومان، موقعیت مهدی: هادی حجازی‌فر: رتبه ۱۵ جدول با مخاطب ۴۶ هزار و ۲۹۸ نفر و فروش ۱۵ میلیارد تومان، در سال ۱۴۰۱
سینمای جنگ فیلم پرمخاطب و پرفروشی نداشت. در سال ۱۴۰۲ غریب: محمدحسین لطیفی: رتبه ۷ جدول با فروش ۱۰ میلیارد تومان بود.