محمد مهدی یزدی
نویسنده

جنگ‌ها و درگیری‌ها در طول تاریخ دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده است، از نوع تسلیحات گرفته تا سرعت و دقت و مؤلفه‌های دیگر. اما در همه نزاع‌ها طرفی که از قدرت هوایی بهتری برخوردار بوده توانسته تأثیر بیشتری در جنگ داشته باشد.
لذا در اینکه قدرت هوایی چه میزان اهمیتی در دفاع از منافع هر کشوری در درگیری‌ها دارد بر کسی پوشیده نیست، هرچند که در حوزه‌های دیگر نیز تسلیحات به روز و کارآمد نقش خود را در پیشبرد اهداف دفاعی نظامی هر کشور ایفا می‌کنند.
با این حال در حوزه رزم هوایی نیز برخی از کارشناسان نظامی معتقد به عبور از دوره جنگنده‌ها و ورود نبردها به عرصه موشک‌ها و پرنده‌های هدایت‌پذیر از دور (پهپادها) هستند اما به نظر نگارنده هنوز پهپاد و موشک نتوانسته کاملاً جایگزین جنگنده شود و هر کدام در جایگاه خود مورد نیاز نیروهای مسلح هر کشوری است.
بر همین اساس است که در تمام دنیا بالاترین تکنولوژی روز و تسلیحات نوین در طراحی و تولید جنگنده‌ها به کار می‌رود و یک جنگ افزار ویژه و گرانقیمت در سبد محصولات دفاعی هر کشور به شمار می‌رود.
در کشور ما نیز جنگنده‌ها نقش تأثیرگذاری در دفاع مقدس و حراست از آسمان و مرزهای میهن‌مان ایفا کرده‌اند که اگر این امر صورت نمی‌گرفت شاید روند جنگ تحمیلی به گونه‌ای دیگر طی می‌شد و همچنین از همان ابتدای انقلاب اسلامی باتوجه به شرایط آن دوره و آغاز تحریم‌های همه‌جانبه، متخصصان صنعت هوایی کشورمان با همراهی نخبگان و دانشمندان این حوزه طراحی و ساخت جنگنده را در دستور کار خود قرار دادند که نتیجه آن ساخت جت‌های جنگنده کوثر و صاعقه و جنگنده آموزشی یاسین شده است.
اما همه این تلاش‌ها برای ساخت محصول بومی دلیلی بر اینکه نیروهای مسلح کشورمان برای تجهیز و به روز کردن جنگنده‌ها از طریق خرید از دیگر کشورها اقدام نکنند، نبوده و نیست و پس از پایان جنگ تحمیلی بود که جنگنده‌های سوخو24 و میگ29 خریداری و به ناوگان هوایی ارتش افزوده شد.
این مسیر سال‌ها گذشت تا زمزمه‌هایی از خرید جنگنده‌های سوخو از کشور روسیه به‌صورت غیررسمی در رسانه‌ها مطرح شد و تأیید و تکذیب‌هایی را به‌دنبال داشت، از خرید سوخو30 و سوخو35 تا اعلام زمان برای ورود این جنگنده‌های جدید به کشور، اما وزارت دفاع چندین بار اعلام کرد که روند خرید تجهیزات از روسیه در حال طی کردن مسیر خود است و در زمان مناسب اطلاع‌رسانی خواهد شد.
این موضوع ادامه داشت تا اینکه تصاویری از جنگنده‌های آموزشی رزمی یاک-130 در ایران منتشر شد و گویا بالاخره بعد از چندین سال قرار است پرنده‌های جدیدی به نیروی هوایی ارتش ملحق شود. انتشار این تصاویر و خبر ورود یاک به ایران سبب شد تا ارتش نیز طی بیانیه‌ای موضوع را تأیید و اعلام کند که «تعدادی هواپیمای آموزشی یاک- 130 در راستای ارتقای توان آموزشی و رزمی نیروی هوایی ارتش وارد کشور و به پایگاه هوایی شهید بابایی اصفهان ملحق شدند.
هواپیماهای یاک- 130 برای آموزش خلبانانی که قرار است با جنگنده‌های نسل جدید نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پرواز کنند، استفاده خواهد شد و قابلیت شبیه‌سازی مشخصات آموزشی جنگنده‌های مختلف از جمله نسل 4++ و نسل پنجم را داراست.
الحاق هواپیماهای یاک- 130 به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در راستای قراردادهای تسلیحاتی کشورمان با فدراسیون روسیه است.
هرچند نفس ورود جنگنده‌های یاک به خودی خود در بحث آموزش خلبانی و رزم نزدیک توان مضاعفی برای نیروی هوایی کشور به حساب می‌آید اما برخی کارشناسان ورود یاک- 130 را پیش‌زمینه ورود جنگنده‌های سوخو35 می‌دانند. دلیلشان هم تا حدودی این است که سوخو Su-35 (سوپرفلنکر) یک جنگنده‌ بمب‌افکن و چند منظوره و تک کابین است و چه بسا خرید جنگنده‌های یاک-130 برای رفع نیاز آموزش خلبانان سوخو صورت گرفته است.
اولین مقام رسمی که پس از الحاق جنگنده‌های یاک به نیروی هوایی ارتش در این باره سخن گفت، سردار سیدمهدی فرحی جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشورمان بود که گفت پیشرفت‌های هوایی جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی در ورود این هواپیماها به کشور داشت؛ چرا که دانش و فناوری ساخت هواپیماهای آموزش پیشرفته خلبانی در کشور بومی شده است و در واقع در اختیار گذاشتن این هواپیماها رابطه مستقیمی با سطح پیشرفت‌های صنعت هوایی جمهوری اسلامی ایران دارد.
جانشین وزیر دفاع همچنین تأکید کرد که این جنگنده با اولویت آموزشی و مأموریت ثانویه رزمی به‌کارگیری می‌شود و البته تمام تمهیدات مورد نیاز خلبانان کشور در جت آموزش پیشرفته یاسین به کار گرفته شده و هواپیمای یاک- 130 می‌تواند کامل‌کننده حلقه‌ آموزشی خلبانان کشور قلمداد شود.
جنگنده یاکوولف یاک- 130 (Yakovlev Yak-130) توسط شرکت یاکوولف کشور روسیه طراحی و تولید شده و وظیفه‌ اصلی آن آموزشی و در مرحله بعد حوزه رزمی و عملیاتی است.
این جنگنده آموزشی از سال 2010 به ناوگان هوایی ارتش روسیه پیوسته و مدل‌های متنوعی از آن همچون جنگنده‌ سبک رزمی برای جایگزینیSu-25، جنگنده شکاری بمب‌افکن سبک، جنگنده شناسایی و جنگ الکترونیک و نسخه‌ 4 نفره برای پروازهایVIP طراحی شده ولی در نهایت همان نمونه اصلی آموزشی رزمی Yak-130 به ارتش روسیه الحاق می‌شود.
این هواپیمای آموزشی رزمی دو سرنشین و 11.4 متر طول، 9.8 متر عرض بال و 4.7 متر از زمین ارتفاع دارد. وزن خالی آن 10 هزار پوند و حداکثر وزن پروازی‌ یاک 22600 پوند است و سامانه کمک ناوبری آن مبتنی بر GPS و GLONASS فعالیت می‌کند.
تولید هر فروند از این جنگنده آموزشی رزمی حدود 15 میلیون دلار هزینه دارد.
موتور‌های این هواپیما قدرتی برای پرواز با مانورپذیری بالا به آن می‌دهد، یاک از دو پیشرانه توربوفن AL-222-25 نیرو گرفته و می‌تواند به وسیله آنها به 12 هزار پوند نیرو و سقف پروازی 41 هزار پا، حداکثر سرعت 1060 کیلومتر بر ساعت و برد انتقالی 2100 کیلومتر و برد رزمی 555 کیلومتر با آرایش تسلیحاتی دست‌ یابد.
طراحی ظاهری ورودی موتور یاک به گونه‌ای است که اجازه ورود اشیای خارجی به درون آن حین پرواز را نمی‌دهد و در حین عملیات و درگیری نیز با بهره‌گیری از سامانه Chaff / Flare و صندلی‌پران‌های ایگرس K-36L در سرعت و ارتفاع صفر امنیت خلبانان خود را تأمین می‌کند.
یاک- 130 علاوه بر حوزه آموزشی برای مأموریت‌های رزمی مانند پشتیبانی نزدیک هوایی CAS قابلیت‌های خوبی دارد و می‌تواند تسلیحات مختلفی را حمل کند و قاعدتاً برای نصب سلاح‌های بومی همچون بمب‌ها و موشک‌های هوا به سطح مناسب است.
جنگنده یاک- 130 در زیر بدنه و بال و سر بال می‌تواند در 9 محل حدود 6600 پوند انواع سلاح و موشک از جمله شامل راکت‌های هواپرتاب S-8 و S-25، بمب‌های خانواده فاب شامل مدل‌های 500 پوندی سقوط آزاد و هدایت شونده، موشک هوا به هوای هدایت حرارتی R-73 آرچر، پاد مسلسل 30 م‌م، غلاف شناسایی و جنگ الکترونیک و موشک‌ هوا به سطح Kh-29، ضدکشتی را با خود حمل کند.
این جنگنده برای اینکه برد عملیاتی و پروازی خود را بالا ببرد نیز می‌تواند مخازن سوخت خارجی را در زیر بدنه و بال‌ها نصب کند.
طراحی بدنه هواپیما یاک و آلیاژ‌هایی که در آن به کار رفته به گونه‌ای است که در بازه 8+ تا 3- شتاب گرانش را تحمل کند و از ترمز هوایی و ارابه فرود توانمند بهره می‌گیرد.
کابین این جنگنده آموزشی از نشانگر‌های تماماً دیجیتالی (MFD) بهره می‌برد و باتوجه به مأموریت آموزش خلبانی این جنگنده کانوپی آن به نحوی طراحی و تولید شده تا خلبان و دانشجو بیشترین دید درونی و بیرونی را در زمان پرواز آموزشی داشته باشند. علاوه بر آن استفاده از فناوری پرواز با سیم (Fly-By-Wire) در یاک 130 فضای مناسبی برای دانشجویان نسل جدید خلبانی فراهم می‌کند.
یکی دیگر از ویژگی‌های این جنگنده دارا بودن نمایشگر سر بالا (HUD) و پشتیبانی از سامانه هدف‌گیری روی کلاه خلبانی در مأموریت جنگی است. جنگنده‌ یاک 130 قابلیت پرواز در روز و شب را برای آموزش شرایط مختلف عملیاتی به دانشجویان دارد و طبق اطلاعاتی که سازندگان منتشر کرده‌اند این هواپیما 80٪ نیاز آموزشی خلبانان جدید هواپیماهای رزمی نسل جدید 4.5+ و 5 را تأمین می‌کند.
جنگنده آموزشی رزمی یاک 130 در صورتی که خریدار بخواهد قابلیت این را دارد تا توسط سازندگان هواپیما، به رادار آرایه BARS-130 تجهیز شود که توانایی کشف انواع اهداف هوایی و سطحی را دارد و توان آن را در حوزه رزمی بالا می‌برد.
یاک 130 مانند دیگر جنگنده‌های آموزشی حال حاضر در دنیا از توانایی شبیه‌سازی مأموریت‌های هوا به هوا و هوا به سطح برخوردار است و پایداری الکترونیکی مناسبی را در محیط‌های آغشته به اغتشاشات سیگنالی دارد.
علاوه بر ارتش روسیه کشورهایی از جمله ‌ویتنام،‌ بنگلادش، الجزایر، ‌میانمار، ‌بلاروس و سوریه از یاک 130 در نیروی هوایی ارتش خود بهره می‌برند و اخیراً هم نیروی هوایی ارتش کشورمان این هواپیمای روسی را به خدمت گرفته است.
همان طور که در ابتدای این گزارش اشاره شد طبق تصاویر و اطلاعات به دست آمده دو فروند جنگنده آموزشی رزمی یاک 130 در پایگاه هوایی شهید بابایی اصفهان حاضر شده و با درج شماره بدنه رسماً به خدمت نیروهای مسلح کشورمان درآمده‌اند تا فتح بابی باشند برای حضور سربازان تازه‌نفس در آسمان ایران و تکمیل‌‌کننده چرخه‌ آموزشی خلبانان و تأمین‌کننده نیاز به هواپیمای جت مادون صوت ایمن به عنوان واسطه‌ای مابین هواگردهای ملخی و مافوق صوت باشند.
یاک 130 و در آینده نزدیک جنگنده بومی یاسین قطعاً پله صعود خلبانان جوان کشورمان به هدایت جنگنده‌های نسل جدیدی هستند که بنا است بزودی به نیروی هوایی ارتش کشورمان بپیوندند.
با گذر از موضوع جنگنده آموزشی رزمی یاک 130 کمی هم به عضو آینده نیروهای مسلح کشورمان جنگنده بمب‌افکن سوخو Su-35  (سوپرفلنکر) می‌پردازیم.
همان طور که قبلاً هم اشاره شد طی سال‌های اخیر، شایعات و گمانه‌زنی‌هایی درباره خرید جنگنده‌های سوخو30 از روسیه مطرح شد و حتی گاهی این شنیده‌ها و گمانه‌زنی‌ها قوت می‌گرفت و این موضوع ادامه داشت تا شهریورماه سال گذشته که امیر واحدی فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران ضمن تأیید خبر خرید جنگنده از روسیه برای نیروی هوایی ارتش تأکید کرد که خرید جنگنده‌های سوخو35 در دستور کار نهاجا قرار دارد و خبری از خرید جنگنده سوخو30 در برنامه نیروی هوایی ارتش نیست.
این گمانه‌زنی‌ها و شایعات ادامه داشت تا اینکه اواخر سال گذشته عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت این جنگنده‌ها اوایل سال آینده به ایران می‌آید، اما باز هم خبری از سوخوها نشد و امیر آشتیانی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشورمان خرداد ماه امسال در حاشیه جلسه هیأت دولت درخصوص خرید جنگنده سوخو35 از روسیه و احتمال ورود آن به کشور در آینده نزدیک، گفت: ما خودمان تولیدکننده هستیم و در بخش صنعت هوایی در حوزه جنگنده‌ها، هواپیمای ترابری، هواپیمای آموزشی و سایر بخش‌ها کار می‌کنیم اما اگر درباره توان دفاعی‌مان احساس نیاز کنیم، سعی می‌کنیم از هر کشوری که امکانات فناوری و یا تجهیزات داشته باشد، دریافت کنیم.
امیر آشتیانی تأکید کرد که مباحث مطرح‌شده درباره جنگنده سوخو نیز بیشتر گمانه‌زنی است؛ البته بر اساس قراردادهایی که جمهوری اسلامی ایران از قبل در حوزه‌های مختلف با کشورهای مختلف داشته‌ است، کار را دنبال می‌کنیم، ممکن است در هر مقطعی بعضی از آنها به نتیجه برسد و بگوییم موردی که مثلاً 5 سال پیش قرارداد آن را بستیم، الان به نتیجه رسیده است.
همچنین در همین ایام بود که امیر واحدی فرمانده نیروی هوایی ارتش با اشاره به موضوع خرید جنگنده سوخو 35 گفت که در مورد هواپیمای سوخو که مطرح شده ما به آن نیاز داریم اما نمی‌دانیم چه زمانی وارد اسکادران ما می‌شود و این مربوط به تصمیم مقامات عالی‌رتبه کشور است. همچنین برای خرید هواپیمای جدید باید از کشور سازنده آموزش ببینیم و بعد استاد خلبان‌ها، نسل‌های بعدی را آموزش می‌دهند.
با گذشت زمان مطرح شده در اظهارنظرهای غیررسمی و شایعات، همانطور که وزیر دفاع و فرمانده نیروی هوایی گفتند نکات مطروحه در حد همان گمانه‌زنی بوده و هرچند که برخی ورود یاک‌ها را پیش‌زمینه ورود سوخوها می‌دانند اما تاکنون خبری از ورود این جنگنده روسی نیست.
برای آشنایی با این پرنده باید بدانید بی‌شک سوخو35 از قدرتمندترین جنگنده‌های نسل 4++ حال حاضر دنیا است که توسط کشور روسیه طراحی و تولید شده است.
نمایش هوایی این جنگنده در نمایشگاه‌های دستاوردهای نظامی سالانه روسیه همواره جزو جذاب‌ترین و پرمخاطب‌ترین برنامه‌ها بوده و علاقه‌مندان زیادی دارد.
سوخو 35 طولی معادل 21،9 متر، ارتفاع 5،9 متر و 15،3 متر عرض بال دارد. بیشینه وزن به‌هنگام Take_off با حداکثر ظرفیت بارگذاری حدود 5/34 تن است.
این جنگنده به رادار پیشرفته آرایه فازی N-035 مجهز است و امکان کشف 30 هدف و درگیری با 8 هدف را به‌صورت همزمان داراست و بُرد رادار آن 350 تا 400 کیلومتر اعلام شده است.
بیشترین وزن تسلیحات قابل حمل این جنگنده 8 تن بوده و به‌صورت همزمان به انواع موشک‌های هوابه‌هوا و هوا‌به‌زمین و ضدکشتی و ضدرادار نیز مسلح می‌شود، علاوه بر آن توانایی پرتاب و شلیک انواع بمب و موشک‌های لیزری و ماهواره‌ای و راداری را نیز در خود دارد.
حداکثر سرعت این جنگنده در ارتفاع پست 1500 کیلومتر و در ارتفاع بالا 2500 کیلومتر بر ساعت است و عمر عملیاتی موتورهای قدرتمند آن در هر دوره خدمت قبل از نیاز به کنترل و اورهال 4000 ساعت است.
سقف پرواز سوخو 35 معادل 18کیلومتر و بیشینه سرعت آن 2،5 ماخ است و طبق مشخصات اعلام شده برد این جنگنده با مخزن سوخت 4500 و بدون مخزن 3600 کیلومتر محاسبه شده است.
9g حداکثر نیروی گرانشی قابل تحمل برای این پرنده است و 400 متر برای برخاستن نیاز دارد، همچنین گفتنی است که سطح مقطع راداری این جنگنده نسل جدید بمب‌افکن 2 مترمربع است.
اما با وجود مطرح شدن همه این مشخصات و ویژگی‌های جنگنده‌های یاک 130 و سوخو 35 این سؤال مطرح می‌شود که نیاز نیروی هوایی کشور به این پرنده‌های جدید چه میزان است و آیا اصلاً عدم ورود و بکارگیری آنها خللی در مأموریت‌های نیروی هوایی ایجاد می‌کند؟
به نظر نگارنده شکی در ضرورت و لزوم به خدمت گرفتن هواپیماها و جنگنده‌های جدید در ناوگان هوایی ارتش نیست و قطعاً می‌تواند خون تازه‌ای در رگ‌های یگان هوایی ارتش جاری کند اما نمی‌توان این حقیقت را هم نادیده گرفت که طی سال‌های اخیر شاهد بودیم متخصصان و کارشناسان خبره صنعت و نیروی هوایی کشور توانسته‌اند با تلاش خود پرنده‌های موجود در کشور از تامکت و فانتوم گرفته تا F-5 و سوخو-24 و میگ-29 را سر پا نگه داشته و با بومی‌سازی بخش زیادی از سامانه‌ها و تسلیحات اجازه ندهند موتور جنگنده‌های نیروهای مسلح خاموش بماند.
این موضوع را در شرایطی در نظر بگیرید که جمهوری اسلامی ایران و نیروی هوایی ارتش آن 8 سال درگیر جنگی بودند که نیروی هوایی ارتش طرف مقابل طی این جنگ ضمن حمایت همه‌جانبه از انواع و اقسام پرنده‌های شرقی و غربی بهره می‌برده و علاوه بر آن در طول جنگ تحمیلی به اذعان خودشان 3 بار بازسازی شد، این رژیم در روز‌های آغاز جنگ حدود ۳۵۰ فروند جنگنده داشت، اما در پایان جنگ تحمیلی و با وجود ساقط شدن بیش از ۶۰۰ فروند از هواپیماهایش، تعداد ۹۰۰ فروند از انواع جنگنده‌ها و هواپیما‌ها را در اختیار داشت.
به شرایط پرنده‌های ایران پس از جنگ طولانی‌ مدت، تحریم همه‌جانبه نیروهای مسلح کشورمان را هم بیفزایید. اما بازهم متخصصان حوزه هوایی کشورمان تلاش‌شان فقط معطوف به تعمیر و اورهال جنگنده‌های موجود نشد و از همان ابتدا ساخت جنگنده ایرانی در دستور کار بود و ثمره آن شد صاعقه و کوثر و یاسین.
لذا بار دیگر بر اهمیت و ضرورت به خدمت گرفتن هواپیماهای جدید و نو تأکید می‌شود و قطعاً این نوسازی ناوگان هوایی در کنار به کارگیری دیگر جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش ضمن تکمیل کردن پازل سربازان هوایی کشور، می‌تواند دست بلند ایران را در دفاع از آسمان کشور و برخورد با متجاوزان به امنیت ایران مستحکم‌تر کند.
علاوه بر همه این موضوعات و اهمیت پرنده‌ها باید به نقش بسزا و تأثیرگذار نیروی انسانی و آموزش خلبانان هم اشاره کرد، بی‌شک تربیت و آموزش خلبانان جوان و باانگیزه برای دفاع از کشور باید همواره در دستور کار نیروهای مسلح کشور باشد تا بتوانند با هدایت جنگنده و صحنه نبرد همانگونه که در دفاع مقدس نقش‌آفرینی کردند در آینده نیز اجازه ورود هیچ پرنده متجاوزی را به آسمان کشورمان ندهند. در پایان با توجه به سابقه نیروی هوایی ارتش در کشورمان باید تأکید کرد که چه سوخو بیاید و چه باز در پیچ و خم موضوعات و داستان‌های مختلف گیر کند که امیدواریم این اتفاق نیفتد و پرچم 3 رنگ جمهوری اسلامی ایران بر بدنه سوخو-35 نقش ببندد، باید بدانیم و مطمئن باشیم که خلبانان و پرسنل هوایی کشور در دفاع تمام‌قد از آسمان و منافع جمهوری اسلامی ایران ذره‌ای کوتاه نخواهند آمد و همچنان آسمانی امن بر کشورمان حکمفرما خواهد بود.